Bangkok

Bangkok กรุงเทพมหานคร Krung Thep Maha Nakhon
Maxsus maʼmuriy hudud
Flag Seal
Nickname(s):  Farishtalar shahri, Katta Mango
Koordinatalari: 13°45′09″N 100°29′39″E
Davalt	Tailand
Hudud	Markaziy Tailand
Asos solingan	XV asr
Asos solingan	Qirol Rama I
Boshqaruv organi	Bangkok Metropolitan maʼmuriyati
Hukumat
• Turi	Maxsus maʼmuriy hudud
• Gubernator	Chadchart Sittipunt
Hudud
• Metro	7 761,6 km2 (3 000 sq mi)
Balandligi	1,5 m (49 ft)
Aholisi  (2010)
• Maxsus maʼmuriy hudud	8 305 218
Vaqt mintaqasi	UTC+07:00 (AKT)
Pochta kodi	10###
Hudud kodi	02
ISO 3166 kodi	TH-10
Veb-sayt	main.bangkok.go.th

Bangkok yoki Krung Thep Maha Nakhon — Tailand poytaxti. Mamlakatning janubida, Menamchao-Praya daryosining chap sohilida (oʻng sohilida Bangkokning bir qismi — Tonburi joylashgan). Aholisi 8,2 mln. kishi (2010). Koʻpchiligi siyomliklar, qisman xitoylar. Bangkok mamlakatning eng katta shahri, siyosiy, iqtisodiy va madaniy markazi, yirik tashqi savdo porti, xalqaro miqyosdagi aeroport bor. Bangkokda mamlakat sanoat korxonalarining yarmidan koʻpi, jumladan eng yirik kemasozlik, taxta tilish, qogʻoz, kimyo, yengil va oziq-ovqat sanoati korxonalari, toʻqimachilik fabrikalari, metallsozlik, mashinasozlik, badiiy hunarmandchilik ustaxonalari joylashgan. Shahar atrofida sement, neftni qayta ishlash, traktor va avtomobil yigʻuv zavodlari bor. Sholi oqlash poytaxt sanoatining asosiy tarmogʻidir. Mamlakatning 75% eksporti va 90% importi Bangkok orqali oʻtadi. Universitet (1917), ijtimoiy fanlar universiteti, tasviriy sanʼat universiteti, tibbiyot, qishloq xoʻjaligi, politexnika institutlari, radiostansiyalar va telemarkaz, milliy muzey, kutubxonalar, oʻnlab teatr va kinoteatrlar bor. Bangkokning markaziy qismida qirol qarorgohi, asosiy maʼmuriy va hukumat binolari, saroylar, budda ibodatxonalari joylashgan. Tailandning qadimiy poytaxti Ayutiya shahri Birma qoʻshinlari tomonidan (1767) buzilgandan keyin qirol qarorgohi 1769-yil Bangkokga koʻchirildi va 1782-yil Bangkok rasman poytaxt deb eʼlon qilindi.

Toponimiya

Shaharning toʻliq rasmiy nomi Krung Thhep Maxanaxon Amon Rattanakosin Mahadhayatha Mahadilok Phop Nopparat Ratchthani Burir Udemratchanet Mahasathan Avatan Satatan Satit Satita Satittiy Vitsanuki boʻlib, bu „Xudolar shahri, buyuk shahar, shahar abadiy xazina“ degan maʼnoni anglatadi. Indra xudosi shahri Dunyo poytaxti toʻqqizta qimmatbaho toshni sovgʻa qildi, moʻl-koʻlchilikka toʻla baxtli shahar, reenkarnatsiya qilingan xudo hukmronlik qiladigan ilohiy qarorgohni eslatuvchi buyuk Qirollik saroyi, Indra tomonidan sovgʻa qilingan va Vishvakarman tomonidan qurilgan shahar.

Bangkokning bu nomi 168 ta harfdan iborat boʻlgan dunyodagi eng uzun joy nomi sifatida Ginnesning rekordlar kitobiga kiritilgan. Eng koʻp ishlatiladigan qisqartirilgan ism — „Krung Thep“.

Tailand maktab oʻquvchilari poytaxtning rasmiy nomini oʻrganishadi, shu bilan birga, kam sonli shaharning toʻliq nomini izohlay oladi, chunki toʻliq ismning aksariyat soʻzlari eskirgan va hozirda kundalik nutqda ishlatilmaydi. Poytaxtning rasmiy nomini toʻliq eslay oladigan koʻpchilik tailandliklar buni Asaniya-Vasan Chotikul (kân) tomonidan yozilgan mashhur „Krung Thep Mahanaxon“ (khảnhānā, 1989) kitobidan eslashadi.

Bangkok noming hozirgi ingliz tilidagi tarjimasi (rus tilidan tarjimasi ham qilingan) toʻliq emas. Tailand aslining arxaikligi va maʼnoni etkazishdagi qiyinchiliklar tufayli unda butun misralar yoʻq. Koʻpgina zamonaviy Tailand maʼruzachilari ham u yerda hamma narsani tushunishmaydi. Bangkokning tantanali nomi qadimgi ertak uslubidagi toʻqqiz baytdan iborat.

Tarixi

Bangkok dastlab kichik savdo markazi va porti boʻlib, oʻsha paytda Bang Makok — olxoʻri daraxtlari oʻsadigan joy boʻlgan (bang — daryo boʻyidagi qishloq va makok — yovvoyi olxoʻri). Tailand poytaxti — Ayutthayaga xizmat qilgan. Aniqroq qilib aytadigan boʻlsak, shahar nomi kelib chiqqan boʻlishi mumkin boʻlgan meva makok (tay. hḰận) deb ataladi.

1767-yilda Ayutthaya birma tomonidan vayron qilingan va poytaxt vaqtincha Bangkok qishlogʻi boʻlgan Thonburi shahridagi Chao Phraya daryosining gʻarbiy sohiliga koʻchirilgan. 1782-yilda qirol Rama I poytaxtni sharqiy qirgʻoqqa koʻchirdi. Tailandlarning oʻzlari oʻzlarining poytaxtlarini Krung Thep deb atasalar ham, chet elliklar uni eski Bangkok nomi bilan bilishadi. Hozirgi vaqtda faqat Thonburi hududidagi Bangkok Noi va Bangkok Yai kanallari eski nom bilan ataladi. Bangkok va Tonburi oʻrtasidagi koʻprik 1932-yilda qurilgan va 1971-yilda Tonburi tuman sifatida shaharga qoʻshilgan.

Maʼmuriyati

Bangkok Tailandning aholisi oʻz gubernatorini saylaydigan ikkita viloyatdan biri (ikkinchisi — Rayong, qolgan 75 provintsiya gubernatorlarni tayinlagan). Biroq 2014-yilgi harbiy toʻntarishdan soʻng gubernatorlik saylovlari bekor qilindi. Bangkokning harbiy hukumat tomonidan tayinlangan gubernatori, politsiya generali Asvin Kvanmuang 2016-yil 26-oktabrdan buyon shaharni oxirgi saylangan gubernator Sukxumbxand Paribatra oʻrniga boshqarib kelmoqda. 2022-yilda gubernatorlik saylovlari qaytarildi va may oyida yangi mer Chatchat Sittipan saylandi.

Bangkokning Buyuk Metropolisi shahar hududining oʻz-oʻzidan oʻsishi shaharning Bangkok provinsiyasi chegarasidan tashqariga qoʻshni Nonthaburi, Samut Prakan va Rathum Tani viloyatlariga oʻtishiga olib keldi. Bangkok provinsiyasining hozirgi chegaralari 1972-yilda Bangkok provinsiyasi Tonburi provinsiyasi bilan birlashgan.

Shahar muhrida Indra xudosi Ayavatada bulutlar orasidan oʻtib ketayotgani tasvirlangan, bu afsonaviy filga oʻxshash jonzot (baʼzan uchta boshli tasvirlangan) hisoblanadi. Indra qoʻlida chaqmoqni ushlab turadi — xudo qurgʻoqchilikni olib tashlaydigan qurol.

Bangkok 50 ta tumanga boʻlingan („khet“ (เขท) yoki ular boshqa viloyatlarda shunday deyiladi — „ampha“ (kấṀภอ)), ular oʻz navbatida 154 „khvaeng“ ga (kṁṁần) boʻlingan.

Adabiyotlar

• OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil