Abu-Dabi
Abu-Dabi
ʾAbū Ẓabī (أَبُو ظَبِي) | |
|---|---|
Poytaxt va metropolis | |
|
| |
 Flag  Coat of arms | |
| Mamlakat | Birlashgan Arab Amirliklari |
| Amirlik | Abu-Dabi |
| Munitsipal hudud | Markaziy poytaxt okrugi |
| Hukumat | |
| • Turi | Munitsipalitet |
| • Joylashuv o'rni | Abu-Dabi shahar munitsipaliteti |
| • Shahar munitsipaliteti bosh direktori | Saif Badr al-Qubaisi |
| Hudud | |
| • Umumiy | 972 km2 (400 sq mi) |
| Balandligi | 27 m (89 ft) |
| Aholisi (2016) | |
| • Umumiy | 2 908 173[1] |
| Vaqt mintaqasi | UTC+4 (BAA standart vaqti) |
| Veb-sayt | tamm.abudhabi |
.jpg)
Abu Dabi, Abu Zabi — Birlashgan Arab Amirliklarining poytaxti. Abu Dabi amirligining maʼmuriy va savdo-transport markazi. Aholisi 921 ming kishi (2013). Fors qoʻltigʻi sohilidagi port. Aeroporti xalqaro ahamiyatga ega. Neft qazib olinadigan rayonning markazi. Neft qayta ishlanadi. Baliq ovlanadi. Fors qoʻltigʻi boʻyida Zayd dengiz porti bor. Port orqali asosan neft, neft mahsulotlari va siqilgan gaz eksport qilinadi.
Etimologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Abu-Dabi nomi arabchadan „gʻazalning otasi“ (arabcha: ạảbū, abu — „ota“, arabcha: kẖab̊y, zabi — „gʻazal“) deb tarjima qilingan. Bu nom hududdagi gʻazallarning koʻpligi va Shohbut ibn Diyob Al Nahayon ishtirokidagi xalq ertaklaridan kelib chiqqan deb hisoblanadi[2]. Afsonaga koʻra, Liva vohasidagi arab ovchilari jayronni quvib yurishgan. Jayron uzoq vaqt choʻl boʻylab aylanib yurdi, soʻng ovchilarni Fors ko'rfazi qirgʻogʻiga olib borib, suvga sakragan va orolga oʻtib ketdi. Ovchilar uning orqasidan ergashdilar, jayron esa ularni toza suv manbasiga yetakladi. Minnatdorchilik uchun ovchilar jayronni oʻldirmadilar va quduq yaqinida barpo etilgan aholi punkti arabchada Abu-Dabiga oʻxshab ketadigan „gʻazalning otasi“ deb ataldi[3].
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Abu-Dabi yaqinida eramizdan avvalgi uchinchi ming yillikka oid Umm an-Nar madaniyati kabi tarixiy sivilizatsiyalar mavjudligi haqida arxeologik dalillar mavjud. Boshqa aholi punktlari ham zamonaviy Abu-Dabi shahridan tashqarida, jumladan amirlikning sharqiy] va gʻarbiy hududlarida ham topilgan[4][5].
Abu Dabi 1760-yil atrofida tashkil etilgan.
XVIII asrda Abu Dabi qal’a devori yaqinida dengiz qirgʻogʻida joylashgan qal’a va baliqchilar kulbalaridan iborat edi. XX asrning oʻrtalariga qadar aholining asosiy mashgʻulotlari baliq ovlash va marvaridchilik edi.
XIX asrda Buyuk Britaniya va Fors koʻrfazidagi arab davlatlari shayxlari oʻrtasida tuzilgan shartnomalar natijasida Angliya bu mintaqada oʻz taʼsiriga ega boʻldi[6]. Britaniya manfaatining asosiy maqsadi Hindistonga boradigan savdo yoʻlini qaroqchilardan himoya qilish edi, shuning uchun hududning oldingi nomi „Qaroqchilar qirgʻogʻi“ boʻlgan. Qaroqchilik bostirilgandan soʻng, boshqa mulohazalar, masalan, Britaniyaning mintaqadan boshqa kuchlarni chiqarib tashlash strategik ehtiyoji kabi oʻyinga tushdi. 1947-yilda Hindistonni tark etgach, inglizlar Abu-Dabida oʻz taʼsirini saqlab qolishdi, chunki bu vaqtga kelib Fors koʻrfazining neft salohiyati oshgan edi[7].
1793-yilda aholi punkti Abu-Dabi shayxlarining (hukmdorlarining) qarorgohiga aylandi.
Shaharning rivojlanish tarixidagi eng muhim bosqich 1958-yil boʻlib, Abu-Dabi yaqinida birinchi yirik neft konlari topilgan[8]. Shahar mamlakat neft qazib olishning markaziga aylanadi. Agar 1960-yillarning boshlarida Abu-Dabi kichik baliq ovlash maskani boʻlgan boʻlsa, 30 yildan soʻng u keng xiyobonlar va osmonoʻpar binolar qatoriga ega boʻlgan metropolga aylandi. Shaharning ayniqsa jadal oʻsishi 1968- yilda, besh yillik rivojlanish rejasi qabul qilinganda boshlandi; 1971-yilda Abu Dabi Birlashgan Arab Amirliklarining vaqtinchalik poytaxti boʻldi. 1996-yilda shahar BAAning doimiy poytaxti maqomini oldi.
Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shahar Fors ko'rfazining janubi-sharqiy qismidagi orolda, materikdan chorak kilometr uzoqlikda joylashgan. Orol materik bilan uchta yoʻl koʻprigi orqali bogʻlangan (2010-yil oxirigacha)[9].
Iqlimi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Iqlimi tropik choʻl. Abu Dabi dunyodagi eng issiq shaharlardan biridir. Yog'ingarchilik juda kam (yiliga taxminan 50 mm) va yozda harorat 50°C ga yetishi mumkin. Qish mavsumida havo salqinroq. Eng issiq oy avgust, oʻrtacha harorat +35,2°. Dubay iqlimi bilan solishtirganda, yog'ingarchilik kamroq bo'ladi, yozgi harorat yanada yuqori, qishki harorat esa biroz pastroq.
Iqtisodiyoti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Abu-Dabining iqtisodiy mavqei shaharning yirik neft vagaz qazib oluvchi mintaqaning maʼmuriy, moliyaviy va transport markazi boʻlib xizmat koʻrsatish sohasi rivojlanganligi va iqtisodiyotda muhim davlat sektoriga ega ekanligi bilan belgilanadi.
Abu-Dabining Umm Ann Nahr chekkasida yirik neft-kimyo majmuasi ishlaydi. Neft qisman Abu-Dabining Zayed porti orqali eksport qilinadi. Yana bir chekka el-Mussafada sement zavodlari, quvur zavodlari va kemasozlik zavodlari joylashgan. Plastmassa, mebel, tibbiyot asboblari ham ishlab chiqariladi.
Shaharda bir qancha moliya institutlari mavjud: xalqaro fond birjasi, tovar birjasi, moliyaviy fyuchers birjasi, hisob-kitob palatasi, yirik banklar (jumladan, Abu-Dabi Milliy banki).
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ https://scad.gov.ae/web/guest/key-statistical-indicators?p_r_p_categoryId=227
- ↑ „United Arab Emirates“ (en) (deadlink). UAE-Tour. 2013-yil 21-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 8-noyabr.
- ↑ „UAE museum: Qasr Al Hosn in Abu Dhabi“ (en). Gulf News (2008-yil 2-noyabr). 2015-yil 12-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 12-fevral.
- ↑ Potts, Daniel. Archaeology of the United Arab Emirates. Trident Press, 2003.
- ↑ „Annual Report 2017“ (pdf), Department of Culture and Tourism – Abu Dhabi, 1-jild, 119-bet, 2017, 2019-08-07da asl nusxadan arxivlandi (PDF), qaraldi: 2019-03-09 „Источник“ (deadlink). 2019-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 27-noyabr.
- ↑ Trucial Gulf Sheikdoms and Great Britain (Wayback Machine saytida 2013-06-24 sanasida arxivlangan)
- ↑ Keepers of the Golden Shore: A History of the United Arab Emirates. Andoza:Нп3. ISBN 978-1-78023-580-6.
- ↑ Лебедев В. „Нефтяные «клады» эмиратов. Где они?“ (deadlink). Издательский дом «Русские Эмираты». 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 9-dekabr.
- ↑ Andoza:БРЭ