Yangi Zelandiya Zaxira banki

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Yangi Zelandiya Zaxira banki
inglizcha: Reserve Bank of New Zealand
maoricha:Te Pūtea Matua
Bosh qarorgohi Yangi Zellandiya, Vellington
Koordinatalari 41°16′44″S 174°46′30″E / 41.278814°S 174.77503°E / -41.278814; 174.77503 G OKoordinatalari: 41°16′44″S 174°46′30″E / 41.278814°S 174.77503°E / -41.278814; 174.77503 G O
Tashkil etilgan yili 1934-yil 1-avgust
Mulkchilik shakli Davlat mulki, 2021-yilgi qonun asosida idora etiladi
Gubernator Adrian Orr
Markaziy banki Yangi Zelandiya bayrogʻi Yangi Zelandiya
Valyutasi Yangi Zellandiya dollari, NZ$
Oltin-valyuta zaxiralari NZ$14,899 mln[1]
Majburiy zaxira stavkasi Mavjud emas
Depozit stavkasi 4.25% (OCR)[2]
Veb sayti rbnz.govt.nz

Yangi Zelandiya Zaxira banki (inglizcha: Reserve Bank of New Zealand, qisqacha RBNZ, maoricha: Te Pūtea Matua) Yangi Zelandiyaning markaziy banki. U 1934-yilda tashkil etilgan va hozirda 2021-yilgi Yangi Zelandiya Zaxira banki toʻgʻrisidagi qonuniga muvofiq faoliyat olib boradi[3]. Zaxira banki gubernatori, hozirda Adrian Orr Yangi Zelandiyaning valyuta va pul-kredit siyosati uchun javobgardir.

Yangi Zelandiya Zaxira banki aholiga moliyaviy xizmatlarni taklif qilmaydi va depozitlarni sugʻurtalashni taklif qilmaydi va uning veb-sayti odamlarni boshqa moliya institutlariga yoʻnaltiradi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yangi Zelandiya Zaxira banki 1934-yil 1-avgustdan boshlab 1933-yilgi Yangi Zelandiya Zaxira banki toʻgʻrisidagi qonun asosida bilan tashkil etilgan. Zaxira banki birinchi marta 1934-yilda banknotlarni chiqargan.

1990-yil fevral oyidan kuchga kirgan 1989-yilgi Yangi Zelandiya Zaxira banki toʻgʻrisidagi qonun (RBNZ Act) bilan regulyatorga inflyatsion targetlash rejimi joriy qilindi. Yangi Zellandiya ushbu rejimni joriy qilgan dunyodagi birinchi mamlakatga aylandi, keyinchalik boshqa davlatlarda ham inflyatsiyani jilovlashning ushbu modeli joriy qilindi va qilinmoqda[4].

Banklarning asosiy funksiyalari va masʼuliyati oʻz tarixi davomida bir necha bor oʻzgartirilgan, eng soʻnggisi 2021-yilgi Yangi Zelandiya Zaxira banki toʻgʻrisidagi qonunida koʻrsatilgan[5].

Mulkchilik shakli[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zaxira banki 1936-yildan beri toʻliq Yangi Zelandiya hukumatiga tegishli. Zaxira banki parlament qonuni bilan tashkil etilgan (2021-yilgi Yangi Zelandiya Zaxira banki toʻgʻrisidagi qonuni) va u qonuniy mustaqillikka ega. Zaxira banki parlamentga hisobot beradi va har yili hukumatga dividendlar toʻlaydi[6][3].

Pul-kredit siyosati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vellingtondagi RBNZ bosh qarorgohi

Asosiy funksiyalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

2021-yilgi Yangi Zelandiya Zaxira banki toʻgʻrisidagi qonunda belgilanganidek, Zaxira bankining asosiy vazifasi "narxlarning umumiy darajasida barqarorlikni" va "maksimal barqaror bandlikni" taʼminlashdan iborat[7].

Zaxira banki narx barqarorligini taʼminlash uchun pul-kredit siyosatini mustaqil boshqarish uchun javobgardir. Narxlar barqarorligi darajasi mamlakat Moliya vaziri bilan Siyosatning maqsadli kelishuvi orqali belgilanadi[8]. Siyosiy maqsadli kelishuvlar ommaviy hujjatlardir va shuning uchun hukumat qisqa muddatli iqtisodiy oʻsish surʼatlariga erishish uchun maqsadlarni yashirincha oʻzgartira olmaydi.

Buning mexanizmi qisqa muddatli foiz stavkalariga taʼsir qiluvchi rasmiy pul stavkasidir. Bank naqd pulni naqd pul stavkasidan 0,50% yuqori boʻlgan naqd pulni hech qanday chegarasiz maqbul xavfsizlik bilan taʼminlaydi. Bundan tashqari, Bank moliyaviy institutlardan depozitlarni odatda rasmiy pul stavkasi boʻyicha foizlar bilan qabul qiladi.

Rasmiy naqd pul stavkasidan yuqori foiz stavkasida kredit beradigan banklar arzonroq kreditlar taklif qiladigan banklar tomonidan qisqartiriladi va rasmiy naqd stavkadan pastroq kredit bergan banklar oʻz pullarini Zaxira bankiga yuqori daromad darajasi bilan qoʻyishi mumkin boʻlgan boshqa banklarga qaraganda kamroq daromad oladilar. Zaxira banki bozordagi foiz stavkasi rasmiy naqd pul stavkasi darajasida saqlanib qolishini taʼminlash uchun naqd pul hajmi boʻyicha cheklovsiz qarz oladi va qarz taklif qiladi.

Buni nazorat qilish bilan regulyator keyinchalik Yangi Zelandiya iqtisodiyotidagi qisqa muddatli talabga taʼsir qilishi va undan narxlarni nazorat qilish uchun foydalanishi mumkin.

Rasmiy pul stavkasiga tuzatishlar yiliga sakkiz marta amalga oshiriladi. Bank rejadan tashqari tuzatishlar kiritishi mumkin, lekin odatda bunday qilmaydi [manba kerak]. 

Bank omonatlarini qisman zaxiralash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Barcha zamonaviy pul tizimlari singari, Yangi Zelandiyadagi pul tizimi ham fiat va bank omonatlarini qisman zaxiralashga asoslangan. Bank omonatlarini qisman zaxiralash tizimida yaratilgan pulning eng katta qismi Zaxira bankining oʻzi tomonidan yaratilmaydi. Xususiy sektor tijorat banklari tomonidan yaratilgan pullar 80% va undan koʻproq qismini tashkil qiladi.

Pul chiqarishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zaxira banki toʻgʻrisidagi qonunga binoan, bank Yangi Zelandiyaning qonuniy toʻlov vositasi sanaladigan pullari va tangalarini chiqarishning monopol huquqqa ega. Zaxira banki banklar uchun chiqariladigan pullar emissiyasini nazorat qiladi, shuningdek muomaladagi eskirgan va buzilgan pullarni almashtiradi. 2005-yil mart oyida bank 5 sentlik tangalarni muomaladan olishga (keyingi yil), shuningdek, 10, 20 va 50 sentlik tangalar hajmini kamaytirishga qaror qildi[9].

Zaxira banki Yangi Zelandiyaning barcha valyutasini nominal qiymati boʻyicha toʻlov vositasi sifatida qabul qiladi. Bu barcha demonetizatsiya qilingan yoki olib qoʻyilgan valyutalarga taalluqlidir, ammo bunday valyutani sarroflar qabul qilishi shart emas, chunki u endi qonuniy toʻlov vositasi emas. 1 va 2 dollarlik banknotlardan tashqari barcha oʻnlik tizimdagi banknotlar qonuniy toʻlov vositasi hisoblanadi, chunki ular qaytarib olingan. Shikastlangan banknotlar tanib boʻlmasa ham ular qiymatga ega. Zaxira banki veb-saytida qayd etilishicha, qoida tariqasida, agar banknotning yarmidan koʻpi mavjud boʻlsa, bank ushbu banknotning toʻliq qiymatini toʻlaydi. Toʻlovni olish uchun Vellingtondagi Zaxira bankiga yoki istalgan bankka banknot topshirilishi kerak.

Esdalik tangalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zaxira banki vaqti-vaqti bilan kolleksionerlar uchun cheklangan miqdorda esdalik tangalari chiqaradi va bu tangalar Yangi Zelandiya mavzusi va dizaynida boʻladi. Tangalar odatda muomalada boʻlmaydi, lekin qonuniy toʻlov vositasi hisoblanadi. Zaxira banki tangalarni Yangi Zellandiya Pochtasi kompaniyasi orqali sotiladi[10].

Bank tizimini nazorat qilish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zaxira banki, shuningdek, tizimning sogʻlom boʻlishini taʼminlash uchun mamlakat bank tizimini nazorat qiladi, biroq u bank muvaffaqiyatsizlikka uchramasligiga yoki muammolarga duch kelmasligiga kafolat bermaydi.

2023-yilning aprel oyi holatiga koʻra, mamlakatda 27 ta bank faoliyat koʻrsatmoqda[11].

Yangi Zelandiyada faoliyat yurituvchi barcha roʻyxatdan oʻtgan banklar choraklik hisobot berishlari kerak va Zaxira banki ularni nazorat qiladi.

Ushbu oshkor qilish hisobotlarining maqsadi quyidagilar:

  • Omonatchilarga toʻgʻri qaror qabul qilishda yordam berish;
  • Banklarni sogʻlom bank amaliyotini qoʻllab-quvvatlashga ragʻbatlantirish.

Xulosa quyidagilarni oʻz ichiga oladi:

  • Bankning moliyaviy holati haqida qisqacha xulosa qilinuvchi asosiy maʼlumotlarning qisqacha mazmuni;
  • Bank toʻgʻrisida toʻliq maʼlumot berish uchun umumiy maʼlumotni oshkor qilish bayonoti;
  • Qoʻshimcha oshkor qilish bayonoti.

Taklif etilayotgan Depozit oluvchilar toʻgʻrisidagi qonun[tahrir | manbasini tahrirlash]

1989-yildagi Zaxira banki toʻgʻrisidagi qonun banklarni tartibga solish va nazorat qilish bilan bogʻliq qismlari oxir-oqibat yangi Depozit oluvchilar toʻgʻisidagi qonun bilan almashtiriladi. U barcha omonat qabul qiluvchilar uchun yagona tartibga solish rejimini va omonatlarni sugʻurtalash mexanizmini yaratadi[12].

Nobank omonat qabul qiluvchilarni tartibga solish[tahrir | manbasini tahrirlash]

1989-yilgi Yangi Zelandiya Zaxira Banki toʻgʻrisidagi qonunning 5D qismiga ("Qonun") muvofiq, RBNZ Yangi Zelandiyada nobank omonat qabul qiluvchilarga qoʻllaniladigan kredit reytingi va prudensial talablarni tartibga solish uchun javobgardir. Ushbu funksiyalar 2008-yilda Yangi Zelandiya Zaxira banki toʻgʻrisidagi qonunga oʻzgartirishlar kiritish toʻgʻrisidagi qonunning kuchga kirishi bilan kiritilgan.

Nobank omonat qabul qiluvchilar toʻgʻrisidagi qonunga (2013)[13] muvofiq, RBNZ nobank omonat qabul qiluvchilar uchun prudensial tartibga soluvchi va litsenziyalovchi organ vazifasini bajaradi[14].

Sugʻurta sohasini prudensial nazorat qilish[tahrir | manbasini tahrirlash]

2010-yildagi Sugʻurta (Prudensial nazorat) toʻgʻrisidagi qonunning 12-boʻlimiga muvofiq[15], RBNZ Yangi Zelandiya sugʻurta industriyasini prudensial nazorat qilish bilan shugʻullanadi. Bunga Yangi Zelandiyada sugʻurta faoliyatini amalga oshirish uchun shaxslarni litsenziyalash kiradi.

Gubernatorlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Quyidagilar Zaxira banki gubernatorlari lavozimida ishlaganlar[16]:

  • Lesli Lefo (1934-yil 1-yanvar - 1940-yil 31-dekabr);
  • Uilyam Foks Longli Uord (1941-yil 1-may - 1944-yil 1-fevral, v.b.), (1944-yil 1-fevral - 1948-yil 8-iyul);
  • Edvard Koldhem Fassel (1948-yil 21-iyul - 1962-yil 20-iyul);
  • Gilbert Uilson (1962-yil 21-iyul - 1967-yil 20-iyul);
  • Ser Alan Lou (1967-yil 21-iyul - 1977-yil 11-fevral);
  • Raymond Uayt (1977-yil 12-fevral - 1982-yil 11-fevral);
  • Dik L. Uilks (1982-yil 12-fevral - 1984-yil 17-may);
  • Ser Spenser Rassel (1984-yil 18-may - 1988-yil 31-avgust);
  • Doktor Donald Brash (1988-yil 1-sentabr - 2002-yil 26-aprel);
  • Doktor Alan Bollard (2002-yil 23-sentabr - 2012-yil 25-sentabr);
  • Grem Uiler (2012-yil 26-sentabr - 2017-yil 27-sentabr);
  • Grant Spenser (2017-yil oktabr - 2018-yil mart, v.b.);
  • Adrian Orr (2018-yil 27-mart - hozirga qadar).

Muzeyi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bankning Vellington markazida joylashgan bosh qarorgohidagi Zaxira banki muzeyi 2006-yildan beri faoliyat yuritmoqda[17][18].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „New Zealand's official overseas reserves – E1“. Reserve Bank of New Zealand. Qaraldi: 26-may 2023-yil.
  2. ↑ „Higher interest rates necessary“. Reserve Bank of New Zealand (23-noyabr 2022-yil).
  3. ↑ 3,0 3,1 „The Reserve Bank's Institutional Regime“ (inglizcha). www.treasury.govt.nz. Qaraldi: 19-yanvar 2023-yil.
  4. ↑ McDermott. „Inflation Targeting in New Zealand: An Experience in Evolution“. Reserve Bank of Australia conference (2018).
  5. ↑ „Government introduces new Reserve Bank board“. Insurance Business (5-iyul 2022-yil).
  6. ↑ „Ownership of the Reserve Bank of New Zealand“. Reserve Bank of New Zealand. Qaraldi: 7-aprel 2020-yil.
  7. ↑ „Reserve Bank of New Zealand Act 2021 No 31 (as at 01 September 2022), Public Act Contents – New Zealand Legislation“. www.legislation.govt.nz. Qaraldi: 19-yanvar 2023-yil.
  8. ↑ „Policy Targets Agreement“. rbnz.govt.nz.
  9. ↑ „The History of New Zealand Coins“. RBNZ (28-fevral 2022-yil). Qaraldi: 27-mart 2023-yil.
  10. ↑ „New Zealand Post Coins“. nzcoins.co.nz.
  11. ↑ „Registered banks in New Zealand“. Reserve Bank of New Zealand - Te Pūtea Matua. Qaraldi: 28-aprel 2023-yil.
  12. ↑ „Proposed Deposit Takers Act“. RBNZ (27-fevral 2023-yil). Qaraldi: 27-mart 2023-yil.
  13. ↑ „Non-bank Deposit Takers Act 2013 No 104 (as at 01 July 2022), Public Act Contents – New Zealand Legislation“. legislation.govt.nz. Qaraldi: 28-mart 2023-yil.
  14. ↑ „Overview of NBDT regime“. rbnz.govt.nz.
  15. ↑ „Insurance (Prudential Supervision) Act 2010 No 111 (as at 27 October 2022), Public Act Contents – New Zealand Legislation“. legislation.govt.nz. Qaraldi: 28-mart 2023-yil.
  16. ↑ „Governors of the Reserve Bank – past and present“. Reserve Bank. Qaraldi: 9-fevral 2016-yil.
  17. ↑ „The Reserve Bank of New Zealand Museum and Education Centre“. Reserve Bank of New Zealand.
  18. ↑ „The Reserve Bank Of New Zealand Museum on NZ Museums“. nzmuseums.co.nz. Te Papa.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yangi_Zelandiya_Zaxira_banki&oldid=3730432" dan olindi