Xalqaro fonetik alifbo

Xalqaro fonetik alifbo (inglizcha: International Phonetic Alphabet, IPA; fransuzcha: Alphabet phonétique international, API) lotin alifbosi asosidagi transkripsiyalar yozilmasi uchun belgilar sistemasidir. Xalqaro fonetika assotsiatsiyasi tomonidan hozirlangan va dastaklanadi. XFAdan chet tili oʻqituvchilari va talabalari, tilshunoslar, logopedlar, qoʻshiqchilar, aktyorlar, leksikograflar va tarjimonlar foydalanishadi.

Harflar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xalqaro fonetika assotsiatsiya barcha harflarni uch gruhga bo'ladi: pulmonik undoshlar, nopulmonik undoshlar, unlilar.

Pulmonik undoshlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pulmonik undoshlar ovoz yo'lining berkilishi va nafas chiqarish orqali hosil qilinadigan undoshlar. Pulmonik undoshlar inson tillari va XFAning katta qismini tashkil qiladi. O'zbek, Ingliz, Rus tillaridagi barcha undoshlar aynan shunday. Pulmonik undoshlar jadvalga bittadan yoki juft (oldin jarangsiz keyin jarangli) qilib joylashtirilgan, so'ngra harflar yasalish joyiga qarab ustunchalarga birlashtiriladi: oldingilardan (labial) orqa (glottal) undoshlargacha. Yasalish usuliga qarab harflar qatorlarga joylashtiriladi. To'liq berkilganlardan tortib (burun undoshlari) deyarli berkilmagan undoshlargacha (aproksimantlar).


Yasalish joyi →	Lab (Labial)		Til oldi (Koronal)				Til orqa (Dorsal)			Laringal
Yasalish joyi →	Lab-lab (bilabial)	Lab-tish	Tish (dental)	Alveolar	Ort alveolar	Retrofleks	Palatal	Velar	Uvular	Faringal	Epiglotal	Glotal
Yasalish usuli ↓	Lab-lab (bilabial)	Lab-tish	Tish (dental)	Alveolar	Ort alveolar	Retrofleks	Palatal	Velar	Uvular	Faringal	Epiglotal
Burun	m̥ m	ɱ̊ ɱ	n̥ n			ɳ̊ ɳ	ɲ̊ ɲ	ŋ̊ ŋ	ɴ̥ ɴ
Portlovchi	p b	p̪ b̪	t d			ʈ ɖ	c ɟ	k ɡ	q ɢ		ʡ	ʔ
Shipildoq				s z	ʃ ʒ	ʂ ʐ	ɕ ʑ
Sirg'aluvchi	ɸ β	f v	θ ð	θ̠ ð̠	ɹ̠̊˔ ɹ̠˔	ɻ̝̊ ɻ̝	ç ʝ	x ɣ	χ ʁ	ħ ʕ		h ɦ
Approksimant		ʋ	ɹ			ɻ	j	ɰ				ʔ̞
Zarbli	ⱱ̟	ⱱ	ɾ̥ ɾ			ɽ̊ ɽ			ɢ̆		ʡ̆
Titroq	ʙ̥ ʙ		r̥ r			ɽ͡r̥ ɽ͢r			ʀ̥ ʀ		ʜ ʢ
Yon sirg'aluvchi			ɬ ɮ			ꞎ ɭ˔	ʎ̥˔ ʎ̝	𝼄 ʟ̝
Yon approksimant			l			ɭ	ʎ	ʟ	ʟ̠
Yon zarbli			ɺ̥ ɺ			𝼈̊ ɺ̢	ʎ̆	ʟ̆

Nopulmonik undoshlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nopulmonik undoshlar nafas chiqishi bilan bog'liq bo'lmagan undoshlar. Uch gruhga bo'linadi: qarsli (kliklar, Afrikaning koysan va bantu tillarida mavjud), imploziv ( vyetnam va suaxili kabi tillarda uchraydi), abruptiv (ko'pchilik kavkaz va amerind tillarida uchraydi).

Yana qarang