Vizual-majoziy tafakkur
Vizual-majoziy tafakkur-vaziyatni tasavvur qilishni va ular bilan haqiqiy amaliy harakatlarni amalga oshirmasdan, uni tashkil etuvchi obyektlarning tasvirlari bilan ishlashni oʻz ichiga olgan muammolarni majoziy hal qilish usullari va jarayonlari toʻplami. Bu sizga mavzuning turli xil xususiyatlarini toʻliq qayta tiklashga imkon beradi, masalan, maktabdagi oʻrtogʻini keksa odam boʻlganda ham tanib olish. Ushbu turdagi fikrlashning muhim xususiyati ob’ektlarning gʻayrioddiy kombinatsiyalarini va ularning xususiyatlarini oʻrnatishdir. Xayoliy fikrlash funktsiyalari vaziyatni oʻzgartiradigan faoliyati natijasida odam istagan vaziyatlarni va ulardagi oʻzgarishlarni umumiy qoidalarni konkretlashtirish bilan ifodalash bilan bogʻliq[1].
Vizual-majoziy tafakkur uchun miyaning oʻng yarim shari javobgardir.
Tasvirning tor tushunchada beriladi, chunki bu nafaqat vizual maʼlumotni, balki teri tuyish, harakat va boshqa hissiy toʻqimalarni ham anglatadi
Tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vizual-majoziy tafakkur 2-3 yoshdagi bolada rivojlanadigan va 6-7 yoshgacha uning xatti-harakatlarining ustunligini tashkil etadigan fikrlash turi boʻlib, bu yerda asosiy birlik tasvirdir. Harakat singari, boladagi tasvir ham sinkretizm, shaxsiy aloqalarning koʻpligi, xususiyatlarni tanlashda tasodifiylik, hissiy tarkibiy qismlarning ustunligi bilan sub’ektivlikning katta qismi bilan tavsiflanadi. Vygotskiy-Saxarov testida bolaga rang, oʻlcham va shakldagi turli xil toʻplamlar beriladi va uni bir nechta bir xil guruhlarga boʻlish soʻralganda, bola eng yorqin rang xususiyatlariga eʼtibor qaratadi, masalan, bir xil rangdagi yoki bitta shakldagi raqamlarni toʻplaydi, bu tasniflashda xato. Koʻp yillar davomida bolalar tafakkuri bilan shugʻullangan Jan Piaget bolalarda bitta oʻziga xos xususiyatni topdi, keyinchalik uni Piaget effekti deb atashdi. Agar siz bolaga plastilindan yasalgan toʻpni koʻrsatasiz, keyin esa oʻsha toʻpni tortga aylantirasiz va plastilin qayerda koʻproq ekanligini soʻraysiz, shunda bola tortga ishora qiladi, chunki u koʻproq joy egallaydi. Bu bola hali ham asosiy xususiyatlardan mavhumlashtirish va yuqori umumlashtirishga oʻtish qobiliyatiga ega emasligini namoyish etadi.
Vizual-samarali va vizual-majoziy tafakkur turlari kontseptsiyadan yagona fikrlash guruhiga birlashtirilgan, chunki bu yerda tushunchalar bilan ishlash tasodifiy ongsiz xarakterga ega va asos voqelikning bevosita va aniq aksidir. Bu sezgi jarayonlari va mavhum fikrlash, vositachilik belgilari va ramzlari oʻrtasidagi bogʻliqlikning bir turi.
Vizual-majoziy tafakkur turli xil usullar boʻyicha psixologik tadqiqotlar uchun asosiy mavzu boʻlib, unda idrok etuvchi elementlar yetakchi rol oʻynaydi: rang, shakl, obyekt yoki hodisa tasvirining yetarliligi. Eng keng tarqalgan usullar: Braid kublaridan foydalanish, Ravenning progressiv matritsalari, rasmlarda ortiqcha narsalarni yoʻq qilish, rasmlarning tasnifi, piktogramma.
Fikrlashni rivojlantirish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vizual-majoziy tafakkurni rivojlantirish mezonlari har xil boʻlishi mumkin-vazifaning toʻgʻriligi va tezligidan oʻziga xoslik va mavhumlik darajasiga qadar. Vizual-samarali, vizual-majoziy, ogʻzaki-mantiqiy fikrlash ontogenezda, filogenezda tafakkurning rivojlanish bosqichlarini tashkil etadi. Hozirgi vaqtda psixologiyada ushbu uchta fikrlash turi kattalarda ham mavjud boʻlib, turli muammolarni hal qilishda ishlaydi[1]. Bu kasbiy faoliyat turiga, shaxsiy va individual psixologik xususiyatlarga bogʻliq.
4-6-sinf oʻquvchilarining taxminan 30 % qoidalarni yodlash va muammolarni hal qilish uchun asosan majoziy tafakkurdan foydalanadi, taxminan 25 %-asosan ketma — ket mantiqiy, 45 %-ikkala yarim shardan ham foydalanadi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Psixologiya. A. V. Petrovskiy va M. G. YAroshevskiy. — M., 1990 yil.