Trombotik mikroangiopatiya
Trombotik mikroangiopatiya endoteliyning shikastlanishi tufayli kapillyar va arteriolalarni trombozga olib keladigan patologiya sanaladi [1]. Trombotik mikroangiopatiya kasalligi teriga qon quyilishi va buyrak yetishmovchiligi kasalliklari bilan birga kechadi.
Klassik trombotik mikroangiopatiya gemolitik uremik sindrom va trombotik trombotsitopenik purpuradir .Trombotik mikroangiopatiya bilan bog'liq boshqa kasalliklarga atipik gemolitik uremik sindrom, tarqalgan intravaskulyar koagulyatsiya, skleroderma buyrak yetishmovchiligi xavfli gipertenziya, antifosfolipid antikor sindromi va dori toksikliklari, masalan, kalsineurin ingibitor toksikligi kiradi [1].
Belgilari va alomatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Trombotik mikroangiopatiyaning klinik ko'rinishi, turiga bog'liq bo'lsa ham, odatda quyidagi belgilarni o'z ichiga oladi: isitma, mikroangiopatik gemolitik anemiya (qon surtmasida shistotsitlarga qarang), buyrak yetishmovchiligi, trombotsitopeniya va nevrologik ko'rinishlar. Odatda, buyrak asoratlari, ayniqsa, Shiga-toksin bilan bog'liq gemolitik uremik sindrom va atipik, nevrologik asoratlar ko'proq uchraydi.Kasallikning yengil shakllari bo'lgan odamlarda takroriy simptomatik ko'rinishlar jumladan tutilishlar va ko'rishning yo'qolishi bo'lishi mumkin [2]. Trombotik mikroangiopatiyaning yanada xavfli holatlarida, shuningdek, davolanishsiz davom etsa, ko'p a'zolar yetishmovchiligi yoki shikastlanishi ham mumkin, chunki gialin tromb miya, buyraklar, yurak, jigar va boshqa asosiy organlarga tarqalishi va ularga ta'sir qilishi mumkin [3].
Sabablari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aniq sabab ko'rsatilgan trombotik mikroangiopatiya turiga bog'liq, ammo trombga olib keladigan ikkita asosiy yo'l qon tomir shikastlanishining tashqi omillari masalan, viruslar, bakterial Shiga toksinlari yoki endotoksinlar, antikorlar va dorilar; va tug'ma predispozitsiya qiluvchi sharoitlar, shu jumladan koagulyatsiya uchun zarur bo'lgan to'qima omillari darajasining pasayishi. Ushbu yo'llarning har biri endotelial tromborezistivlikning pasayishiga, leykotsitlarning shikastlangan endoteliyga yopishishiga, komplement iste'moliga, tomirlarning kesishish kuchlanishining kuchayishiga va g'ayritabiiy parchalanishiga olib keladi. Ushbu progressiyaning markaziy va asosiy hodisasi endotelial hujayralarning shikastlanishi bo'lib, bu prostaglandin va prostatsiklin ishlab chiqarishni kamaytiradi, natijada fiziologik tromborezistentlikni yo'qoladi yoki qon tomirlarida tromb hosil bo'lishining yuqori tezligiga sabab bo'ladi. Leykotsitlarning shikastlangan endotelial devorga yopishishi va anormal tromb shakllanishining ko'payishiga olib keladi [4]. Yaqinda tadqiqotchilar maqsadli saraton terapiyasi, immunotoksinlar terapiyasi kabi maqsadli agentlarga bog'lanishdi [2].
Bakterial toksinlar gemolitik uremik sindrom yoki gemolitik uremik sindrom deb ataluvchi trombotik mikroangiopatiyaning bir toifasining asosiy sababidir. Gemolitik uremik sindromni ikkita asosiy turga ajratish mumkin: Shiga-toksin bilan bog'liq gemolitik uremik sindrom ko'pincha diareya bilan namoyon bo'ladi va atipik gemolitik uremik sindrom shiga-toksin aminoatsil tRNKning eEF-1 ga bog'liq bo'lgan bog'lanishini ribosomaning 60S subunitiga birikadi va shu bilan oqsil sintezini kuchayiradi. Protein yetishmasligidan hosil bo'ladigan sitotoksik glomerulyar endotelial hujayralarga zarar yetkazadi, endotelial devorda bo'shliqlar hosil qiladi va endotelial qatlamning bazal membranasini ajratib, koagulyatsion hududini faollashtiradi. Atipik gemolitik uremik sindrom infektsiya yoki diareya kasalligidan kelib chiqishi mumkin yoki u genetik ravishda o'tishi mumkin. Kasallikning ushbu turi aniqxususiyatga ega bo'lmagan barcha ko'rinishlarni o'z ichiga oladi. Atipik gemolitik uremik sindrom bilan kasallangan bemorlarda komplement uchta oqsilda mutatsiyalar aniqlangan[3]. Bir qancha kimyoterapevtik dorilar hujayralarning prostatsiklin ishlab chiqarish xususiyatini kamaytirish orqali epiteliya qatlamiga zarar yetkazishi va natijada kimyoterapiya bilan bog'liq gemolitik uremik sindromga olib kelishi aniqlangan.
Trombotik mikroangiopatiyaning ikkinchi toifasi trombotik trombotsitopoetik purpura bo'lib, uni 3 toifaga bo'lish mumkin: tug'ma, idiopatik va idiopatik bo'lmagan[5].Tug'ma va idiopatik trombotik trombotsitopoetik purpura odatda yetishmovchilik bilan bog'liq ADAMTS13, mikrovaskulyatsiyada trombotsitlarning noto'g'ri agregatsiyasi va trombozini oldini olish uchun juda katta multimerlarini ajratish uchun mas'ul bo'lgan rux metalloproteaza. ADAMTS13 yetishmasligiga olib keladigan tabiiy genetik mutatsiyalar Yevropada gomozigota va geterozigota topilgan[3]. Tadqiqotchilar trombotik trombositopeniya va gemolitik uremik sindrom o'rtasidagi umumiy yo'llar va aloqalarni aniqladilar[3][4], boshqa manbalar esa ularning umumiy patofiziologiyasiga shubha bilan qarashadi[2].
Qon tomir endotelial o'sish omilining repressiyasi ham sabab bo'lishi mumkin glomerulyar mikrovaskulyatsiyaning shikastlanishi. Ehtimol, VEGFNING bo'lmasligi glomerulyar endoteliyda fenestratsiyalarning buzilishiga olib keladi va shu bilan mikrovaskulyar shikastlanish va TMA bilan bog'liq blokirovkalarn ham keltirib chiqaradi[6].
Trombotik mikroangiopatiyaga o'xshash belgilar sitomegalovirus infektsiyasi va kasalligining oldini olish uchun uzoq vaqt (oylar va yillar) davomida qo'llaniladigan valatsiklovirning baland dozalarini (kuniga 8000 mg) baholaydigan klinik sinovlarda, ayniqsa orttirilgan immunitet tanqisligi virus infektsiyasi bo'lgan insonlarda qayd etilgan. Trombotik mikroangiopatiya bilan kasallanishiga bir qancha omillar ta'sir ko'rsatadi, shu jumladan chuqur immunosupressiya, asosiy kasalliklar (rivojlangan OIV kasalligi, greftga qarshi xost kasalligi) va boshqa dorilar sinflari, xususan antifungal agentlar. Valatsiklovirni takroriy genital gerpesni bostirish uchun baholagan to'rtta sinovda 3050 sub'ektlar orasida trombotik mikroangiopatiya haqida ma'lumotlar yo'q edi. Sinovlardan biri OIV bilan kasallangan sub'ektlarda bo'lgan bo'lsa-da, bemorlarda OIV kasalligi rivojlanmagan.. Buning sababi shundaki, trombotik mikroangiopatiyaning paydo bo'lishi infektsiyalarni tartibga solish uchun talab qilinganidan yuqori valatsiklovir dozalarini olgan og'ir immunosupressiya qilingan insonlar bilan cheklangan.[7]
Tashxis[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qon plyonkasi: trombotsitlar va shistotsitlar kamaydi fibrinogen: gemolizning normal belgilari: konjugatsiyalanmagan bilirubinning ko'payishi,gaptoglobin salbiy Kumbs testining kamayishi. Kreatinin, karbamid, buyrak funktsiyasini kuzatish uchun ADAMSTS-13 geni faolligi yoki inhibitori testi (TTP).
Davolash[tahrir | manbasini tahrirlash]
Davolash kursi va davolanish darajasi tombotik mikroangeopatiyaning turiga bog'liq. Atipik Gemolitik Uremik Sindrom va Trombotik Trombosetopoetik Purpura bilan og'rigan ba'zi bemorlar plazma infuziyalari yoki almashinuvlariga javob berishdi, bu protsedura bemorda mavjud bo'lmagan komplement uchun kerak bo'lgan oqsillarni almashtiradi; ammo, bu doimiy yechim yoki davolash emas, ayniqsa tug'ma moyilligi bo'lgan bemorlar uchun[3]. Ekulizumab va kaplasizumab kabi monoklonal antikorlar atipik gemolitik uremik sindromga va orttirilgan trombotik trombotsitopoetik purpuraga yordam berishi mumkin, deksametazon esa immun trombotik trombotsitopenik purpuraga yordam beradi va past molekulyar og'irlikdagi geparin tarqalgan tomir ichidagi koagulyatsiyaga yordam beradi [iqtibos zarur].
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Mikroangiopatiya
- Mikroangiopatik gemolitik anemiya
Manba'lar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 Benz, K.; Amann, K. (May 2010). "Thrombotic microangiopathy: new insights.". Current Opinion in Nephrology and Hypertension 19 (3): 242–7. doi:10.1097/MNH.0b013e3283378f25. PMID 20186056.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 "Thrombotic microangiopathy with targeted cancer agents". Clin. Cancer Res. 17 (18): 5858–66. September 2011. doi:10.1158/1078-0432.CCR-11-0804. PMID 21813634. PMC 3176977. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3176977.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Tsai HM (July 2006). "The molecular biology of thrombotic microangiopathy". Kidney Int. 70 (1): 16–23. doi:10.1038/sj.ki.5001535. PMID 16760911. PMC 2497001. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2497001.
- ↑ "Thrombotic microangiopathy, hemolytic uremic syndrome, and thrombotic thrombocytopenic purpura". Kidney Int. 60 (3): 831–46. September 2001. doi:10.1046/j.1523-1755.2001.060003831.x. PMID 11532079. https://archive.org/details/sim_kidney-international_2001-09_60_3/page/831.
- ↑ "Pathogenesis of thrombotic microangiopathies". Annu Rev Pathol 3: 249–77. 2008. doi:10.1146/annurev.pathmechdis.3.121806.154311. PMID 18215115. PMC 2582586. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2582586.
- ↑ "VEGF inhibition and renal thrombotic microangiopathy". N. Engl. J. Med. 358 (11): 1129–36. March 2008. doi:10.1056/NEJMoa0707330. PMID 18337603. PMC 3030578. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3030578.
- ↑ Bell WR, Chulay JD, Feinberg JE. Manifestations resembling thrombotic microangiopathy in patients with advanced human immunodeficiency virus (HIV) disease in a cytomegalovirus prophylaxis trial (ACTG 204), Medicine, 1997, Vol. 76 (pp. 369-80)