Shotlandiya Milliy kutubxonasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

George IV ko`prigidagi asosiy bino
Country Shotlandiya
Type Milliy kutubxona
Established 1925-yil
Reference to legal mandate Shotlandiya Milliy kutubxonasi qonuni 1925 va 2012
Location Edinburgh, Scotland, UK
Coordinates 55°56′55″N 3°11′31″W / 55.948554°N 3.191899°W / 55.948554; -3.191899 G OKoordinatalari: 55°56′55″N 3°11′31″W / 55.948554°N 3.191899°W / 55.948554; -3.191899 G O
Collection
Size 14 million printed items
Legal deposit

Qonunda quyidagilar nazarda tutilgan:

Access and use
Access requirements Toʻplamlar va xizmatlardan foydalanishga ehtiyoji boʻlgan har bir kishi uchun ochiq
Other information
Budget £15.480 million
(operating budget; 2018–19)[1]
Director Amina Shah, National Librarian and Chief Executive
Staff 340
Website Andoza:Official URL

Shotlandiya Milliy kutubxonasi Shotlandiyaning qonuniy depozit kutubxonasi boʻlib, mamlakat milliy kolleksiyalaridan biri hisoblanadi. U eng yirik kutubxonalardan biri sifatida Buyuk Britaniya tadqiqot kutubxonalari[2] va Yevropa tadqiqot kutubxonalari konsortsiumi aʼzosi[3].

Kutubxonada turli formatdagi kitoblar, izohli qoʻlyozmalar va birinchi qoralamalar, otkritkalar, fotosuratlar va gazetalar kabi 24 milliondan ortiq ashyolar saqlanadi. Shuningdek, 46 000 dan ortiq video va filmlar to‘plamidan iborat Shotlandiyaning Media tasvirlar arxivi[4] joylashgan. Toʻplamning diqqatga sazovor joylari orasida Gutenberg Injil nusxalari, Charles Darwinning „On the origin of Species“ qoʻlyozmasini taqdim etgan maktubi, Shakespearening birinchi varaqasi, Glenriddell qoʻlyozmalari va Shotlandiya qirolichasi Meri tomonidan yozilgan oxirgi xat bor. U dunyodagi barcha kutubxonalar ichida Shotlandiya gal tilidagi eng katta materiallar toʻplamiga ega kutubxonadir.

Binolari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kutubxonaning asosiy jamoat binosi Edinburgh shahar markazida George IV koʻprigida, Eski shahar va universitet kvartallari oʻrtasida joylashgan. Ushbu bino A toifasiga kiritilgan. Bu yerda tez-tez ko‘rgazmalar o‘tkaziladi. Ularga „Northern Lights: The Scottish Enlightenment“ (2019-yil 21-iyun — 2020-yil 18-aprel), „Scotland’s contribution to the progress of Enlightenment“[5] va „The International Style of Muriel Spark'“ kabi ko‘rgazmalar kiradi.

Kutubxona kitoblarni ijaraga beruvchi kutubxona emasligi sababli, bu bino aholi oʻqish zallarida birlamchi materiallar bilan tanishish va maslahat olish imkoniyatiga ega boʻlgan bir nechta joylardan iborat. Jumladan, George IV binosida ikkita oʻquv zali va uchta multimedia xonasi mavjud:

  • Umumiy oʻqish zali — jurnallar, gazetalar va 1850-yildan keyingi yangi kitoblar kabi materiallardan foydalangan holda tadqiqot oʻtkazish uchun joy.
  • Maxsus toʻplamlar oʻquv zali — bu yerda jamoatchilik eski va nodir materiallar, masalan, nodir kitoblar va qoʻlyozmalar bilan tanishish imkoniyatiga ega.
  • Multimedia xonasi — mikroformalar va fotosuratlar kabi yozilmagan materiallar bilan maslahatlashish uchun joy.


Kutubxonaning eng yangi binosi 2016-yilda qurilgan Glazgodagi Kelvin Hall jamoat markazi boʻlib, kutubxonaning raqamli va harakatlanuvchi kolleksiyalariga, yaʼni harakatlanuvchi tasvirlar arxiviga kirishni taʼminlashga qaratilgan[6]. Kutubxonaning asosiy binosida boʻlgani kabi, bu yerda ham kichikroq miqyosda koʻrgazmalar oʻtkaziladi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dastlab Shotlandiyaning milliy depozit kutubxonasi Advokatlar fakultetiga qarashli Advokatlar kutubxonasi edi. U 1689-yilda ochilgan va 1710-yilgi Mualliflik huquqi toʻgʻrisidagi qonunga binoan milliy kutubxona maqomiga ega boʻlgan. Buyuk Britaniyada nashr etilgan har bir kitobning nusxasini olishga qonuniy huquqi bor.

1920-yillarga kelib, bunday yirik toʻplamlarni saqlash xususiy tashkilot uchun juda ogʻir edi. Shuningdek, McVitie & Price kompaniyasining boshqaruvchi direktori Alexandr Grant ham kutubxonaga 100 000 funt sterling taqdim etdi. Keyin, Shotlandiya Milliy kutubxonasi rasmiy ravishda 1925-yilda parlament akti bilan tuzilgan.

Causewayside ilovasi (1988-yilda ochilgan)


1970-yillarga kelib, oʻsib borayotgan kolleksiyalar uchun joy tugadi va boshqa binolarga ehtiyoj tugʻildi. Causewayside Building Edinburghning janubiy tomonida ikki bosqichda, 1989 va 1995-yillarda yangi binolar ochildi. Uning umumiy qiymati deyarli 50 million funt sterlingga teng boʻlib, bino qoʻshimcha ish joylari va saqlash joylari bilan taʼminladi.

1999-yildan beri kutubxona Shotlandiya parlamenti tomonidan moliyalashtiriladi. U Buyuk Britaniya va Irlandiyadagi oltita qonuniy depozit kutubxonalaridan biri. Kutubxona vasiylar kengashi tomonidan nazorat qilinadi.

Kutubxonada koʻplab qadimiy oilaviy qoʻlyozmalar mavjud. Ulardan biri 1488-yilga tegishli boʻlgan Clan Sinclair qoʻlyozmalaridir[7].

2009-yil 26-fevralda binoning 12-qavatdagi suv quvuri yorilishi natijasida baʼzi hududlar suv ostida qolgan. O‘t o‘chiruvchilar chaqirilib, sizib chiqayotgan suv o‘n daqiqa ichida to‘xtatilgan. Natijada bir qator buyumlarga yengil zarar yetgan[8].

Shotlandiya Qirolichasi Meri tomonidan yozilgan soʻnggi maktub 2009-yil sentyabr oyida kutubxonaning yangi tashrif buyuruvchilar markazining ochilishiga bagʻishlangan[9].

Kutubxona 2010-yilda uglerod izlarini kamaytirish maqsadida 10:10 loyihasiga qoʻshilgan. Bir yil oʻtgach, ular uglerod chiqindilarini 10:10 mezoniga koʻra 18% ga kamaytirganliklari haqida eʼlon qilishgan.

2012-yil 16-mayda Shotlandiya Milliy kutubxonasi toʻgʻrisidagi qonun 2012-yil Shotlandiya parlamenti tomonidan qabul qilindi va 2012-yil 21-iyunda qirollik roziligini oldi[10].

2013-yil aprel oyida Kutubxona vikipedistni yolladi va Shotlandiyada bunday postni yaratgan birinchi muassasaga aylandi[11].

2016-yil sentabrida kutubxona Glasgow Life va Glasgow universiteti bilan hamkorlikda yangilangan. Kelvin Hallda kutubxonaning raqamli va harakatlanuvchi tasvirlar to‘plamlariga kirish imkonini beruvchi yangi markaz ochgan[12][6].

Arxivlar va kolleksiyalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shotlandiya Milliy kutubxonasida har xil oʻlchamdagi koʻplab turli toʻplamlar mavjud. Quyida esa eng katta bir nechta toʻplamlar keltirilgan:

John Murray arxivi[tahrir | manbasini tahrirlash]

John Murray arxivi Shotlandiya Milliy kutubxonasidagi yirik kolleksiyalardan biri boʻlib, u bir milliondan ortiq ashyolardan iborat. Unda Jane Austen, Herman Melville, Charles Darvwn va Lord Bayron kabilarni nashr etish bilan mashhur boʻlgan britaniyalik noshir John Murray uyiga tegishli turli hujjatlar, xatlar, qoʻlyozmalar va ish qogʻozlari mavjud. Toʻplamga Smith, Elder and Company arxivi, shuningdek, Charles Elliot qogʻozlari kiritilgan. Kutubxona ushbu arxivga qo‘shimchalar kiritishda davom etmoqda.

Hindiston qogʻozlari toʻplamidan bhang ichuvchilarning fotosurati, 1893-yil

Hindiston qogʻozlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

India Papers toʻplamida 4200 dan ortiq jildlar (40 000 ta individual hisobotlar) mavjud. Arxiv hisobotlar, fotosuratlar, hukumat yozishmalari va Britaniya rajlari bilan bogʻliq boshqa turli xil materiallardan iborat. Toʻplamni kamdan-kam joylarda uchratish mumkin. U Buyuk Britaniyaning oʻzida eng yirik tur hisoblanadi. Unda tibbiyot, sayohat, sanʼat, inson huquqlari va harbiy tarix kabi boshqa koʻplab narsalar mavjud. Toʻplamning kattaroq boʻlimlaridan biri, Britaniya-Hindiston Tibbiyot tarixi[13] raqamlashtirilgan va internetda ommaga taqdim etilgan. Toʻplamning diqqatga sazovor joylaridan biri bu Indian Hemp Drugs Commission dori komissiyasining hisobotidir.

Minto qogʻozlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Minto qogʻozlari XVII asrda asos solingan Britaniya aristokratlar oilasi Elliot oilasiga tegishli 2000 dan ortiq hujjatlardir. Ushbu toʻplam Britaniya siyosati, Shotlandiya tarixi va XIX asr Kanada, Italiya, Britaniya va Hindiston ishlarini oʻrganish uchun qimmatli manba hisoblanadi.

Patrick Leigh Fermor arxivi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Patrick Leigh Fermor arxivi Britaniyalik sayohatchi va faxriy Patrick „Paddy“ Ley Fermor bilan bogʻliq turli xil narsalar toʻplamidir. U arxiv kutubxona tomonidan 2012-yilda Fermorning mulkidan Jon R. Murray xayriya jamgʻarmasi mablagʻlari hisobidan sotib olingan. Toʻplam fotosuratlar, eskizlar, filmlar, urush hisobotlari, kitoblar, qoʻlyozmalar va otkritkalar kabi 10 000 dan ortiq buyumlarni oʻz ichiga oladi.

Media tasvirlar arxivi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Media tasvirlar arxivi 46 000 dan ortiq harakatlanuvchi tasvirlarni (filmlar, telekoʻrsatuvlar va qisqa videokliplar) oʻz ichiga oluvchi toʻplamdir. Kutubxona toʻplamni 2007-yilda Shotlandiya ekran arxivi sifatida sotib oldi, ammo 2015-yilda nomi oʻzgartirildi. Toʻplamning 2600 dan ortiq buyumlari internetga joylashtirildi va Kelvin Hallda tomosha qilish uchun jamoatchilikka bepul taqdim etdi.

„Hark! Hark! The dogs do bark“ Birinchi jahon urushi xaritasi multfilm shaklida, 1914-yil

Shotlandiya Milliy kutubxonasida ikki milliondan ortiq kartografik buyumlar mavjud boʻlib, u Shotlandiyadagi eng katta xaritalar toʻplami hisoblanadi. Kutubxona fondlarida bir nechta alohida xaritalar mavjud. Xususan, Bartolomey arxivi va Grem Braun toʻplami. Kutubxonada turli xil landshaftlarga oid xaritalar, masalan, mulklar, okruglar, temir yoʻllar, Birinchi jahon urushi xandaqlari va togʻli hududlarni koʻrsatadigan xaritalar mavjud.

Toʻplamlarga quyidagilar kiradi:

  • 1,5 million varaqli xaritalar
  • 15 000 atlas
  • Mikrofilmdagi 100 000 ta xaritalar
  • 200 000 dan ortiq raqamli xaritalar
  • Gazetelar, kartografik maʼlumotnomalar va davriy nashrlar
  • Efemer xaritasi
Shotlandiya Milliy kutubxonasidagi Bartholomew kolleksiyasidan olingan xarita

Bartholomew arxivi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bartholomew arxivi shotland kartografi John Bartholomewy (1890 — 1962) xotirasiga 1995-yilda Bartholomewlar oilasi tomonidan kutubxonaga sovgʻa qilingan. U diqqatga sazovor xaritalar toʻplami hisoblanadi. Arxiv Edinburghda joylashgan xarita oʻymakorlari, printerlar va nashriyotchilar firmasi John Bartholomew va Son Ltd haqida maʼlumot beradi. Bu davlat muassasasida tadqiqot uchun mavjud boʻlgan eng keng kartografik arxivlardan biri hisoblanadi[14][15].

Oʻq-dorilar yigʻish kengashi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shotlandiya Milliy kutubxonasidagi Stivenson kolleksiyasidan olingan mayoq tasviri

Kutubxonada taxminan 375 ta harbiy xaritalar va rejalar mavjud boʻlib, ular XVIII asrda Yakovitlar davrida hukumat qoʻshinlari uchun Qurollar kengashi tomonidan tayyorlangan. Toʻplam marshrutlar, istehkomlar va togʻli shaharlar xaritalarini tashkil etadi. Toʻplamdagi buyumlar kutubxonaga 1930-yillarda Kengashdan kelgan hukumat boʻlimi tomonidan sovgʻa qilingan.

Teatr bilan bogʻliq xaridlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shotlandiya Milliy kutubxonasida (birinchi navbatda) Shotlandiya teatri bilan bogʻliq materiallar saqlanadi. Biroq koʻplab alohida diqqatga sazovor narsalar turli toʻplamlarda topilgan. Unda teatr materiallarining keng assortimenti mavjud. Jumladan, ularga ssenariylar va qoʻlyozmalar, ish qogʻozlari, toʻplamlar, teatr dasturlari va fotosuratlar kiradi.

XX va XXI asr teatri[tahrir | manbasini tahrirlash]

XX va XXI asrdagi teatrga oid koʻplab buyumlar kutubxonada saqlanadi[16]. Bularga pyesalar va nashr etilmagan qoʻlyozmalar; musiqa zali va pantomima materiali; plakatlar, pleylistlar va dasturlar; sharhlar va yangiliklarni kesish; teatr kompaniyasi arxivlari va Edinburgh Fringe festivali materiallari kiradi. Keng jamoatchilik ushbu buyumlarni kutubxonaning asosiy binosidagi maxsus toʻplamlar oʻquv zalida koʻrishlari mumkin. XX asr teatri kinoda ham yaxshi aks ettirilgan va uni jamoatchilik kutubxonaning Media arxividan topishi mumkin.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Shotlandiyadan soʻrang
  • Buyuk Britaniyada kitoblar
  • DoCoMoMo asosiy Shotlandiya yodgorliklari
  • Uels Milliy kutubxonasi
  • Irlandiya Milliy kutubxonasi
  • 100 ta eng yaxshi zamonaviy Shotlandiya binolari
  • Shotlandiya nashriyotlar uyushmasi

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „National Library of Scotland2018/19 Annual Audit Report“. Audit Scotland (2019-yil 12-avgust). 2020-yil 3-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 19-avgust.
  2. ↑ Cheung. „Members“ (en-GB). Research Libraries UK. Qaraldi: 2020-yil 28-avgust.
  3. ↑ „List of Members (292) [CERL“]. cerl.org. Qaraldi: 2020-yil 28-avgust.
  4. ↑ „Moving Image Archive - Collections - National Library of Scotland“. nls.uk. Qaraldi: 2020-yil 28-avgust.
  5. ↑ „Scottish Enlightenment exhibition - National Library of Scotland“. nls.uk. Qaraldi: 2020-yil 4-sentyabr.
  6. ↑ 6,0 6,1 „Kelvin Hall“ (en). National Library of Scotland. Qaraldi: 2017-yil 11-noyabr.
  7. ↑ Turnbull. „History of Rosslyn“. BBC (2009-yil 6-avgust). Qaraldi: 2013-yil 23-mart.
  8. ↑ „National library hit by flooding“. BBC (2009-yil 27-fevral). Qaraldi: 2013-yil 23-mart.
  9. ↑ „Mary Queen of Scots' last letter now on display for limited time“. National Library of Scotland (2009-yil 13-sentyabr). 2011-yil 27-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 23-mart.
  10. ↑ „National Library of Scotland Act 2012“ (en). legislation.gov.uk. Qaraldi: 2017-yil 11-noyabr.
  11. ↑ Ferguson, Brian. „National Library of Scotland to hire 'Wikipedian'“ (2013-yil 25-aprel). Qaraldi: 2016-yil 25-oktyabr.
  12. ↑ „Kelvin Hall“. kelvinhall.org.uk. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  13. ↑ „Medical History of British India - National Library of Scotland“. digital.nls.uk. Qaraldi: 2021-yil 14-iyul.
  14. ↑ FLEET, CHRISTOPHER; WITHERS, CHARLES W. J. (2010). "Maps and Map History Using the Bartholomew Archive, National Library of Scotland". Imago Mundi 62 (1): 92–97. doi:10.1080/03085690903319408. ISSN 0308-5694. https://www.jstor.org/stable/20720532. 
  15. ↑ „Bartholomew Archive - National Library of Scotland“. digital.nls.uk. Qaraldi: 2020-yil 2-sentyabr.
  16. ↑ „Manuscripts“ (en). National Library of Scotland. Qaraldi: 2021-yil 14-iyul. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Shotlandiya_Milliy_kutubxonasi&oldid=3565233" dan olindi