Shopur qahramonligi
Shopur Naqsh yoki Darabgerd Naqsh-sosoniylar davri relyefi boʻlib,Shopur I ning Rim imperatori Valerian ustidan qozongan gʻalabasi sharafiga devorga oʻyib chizdirilgan. Bu relyef Darabdan toʻrt kilometr janubda va Panah togʻining etagida joylashgan. Bu oʻyma asar Eron milliy asarlaridan biri sifatida 267-raqam bilan roʻyxatga olingan.
Bu tasvir Shopur I Rim imperatori Valerian ustidan gʻalaba qozonganidan soʻng darhol oʻyilgan. Shopur I Valerian ustidan gʻalaba qozonganida qariyb 63 yoshda edi.
Sosoniylar shohi Shopur I ning Rim imperatorlari ustidan qozongan g‘alabasi tasvirlangan ushbu petroglifda Shopur surat o‘rtasida to‘liq otga o‘tirgan, ro‘parasida esa uchta Rim imperatori va sarkardasi tasvirlangan.
Ushbu rasmda Shopur odatdagi tojini kiymagan va otasi Ardeshir Inikiga oʻxshash toj kiygandi. Podshohning orqasida sosoniylarning o‘n sakkiz kishisi turar edi. Gordian III ismli Rim imperatori Furot qirg‘og‘ida o‘ldirilgan otning oyog‘i ostida yotardi. Shopurning chap qoʻlida arab Filippning boshi, u Gordian vafotidan keyin Shopurdan yarim million dinorga tinchlik sotib olgan. Tinchlik shartnomasi milodiy 244-yilda tuzilgan.
Bu relyef Sosoniylar davrining eng munozarali relyeflaridan biri hisoblanib, uning bir qancha nazariyalari mavjud:
- Bu erga tashrif buyurgan yevropalik sayohatchilar orasida 1811-yilda ushbu joyga tashrif buyurgan ser Uilyam Ouseley ham bor edi. U bu rolni Shopur I ning g‘alaba sahnasi sifatida tilga oladi.
- 30 yil oʻtgach, bu erga ikkita fransuz, meʼmor Eugene Flanden va rassom Paskal Koste tashrif buyurishadi. Bu ikki kishi tilga olingan rolning oddiy eskizini tayyorlab, Shopurga nisbat berishadi.
- 1934-yilda; Ushbu relyefning birinchi fotosuratini olgan ser Oral Shtayn, boshqalar kabi, uni Shopur I bilan bogʻlaydi. Aftidan, oxirgi uch kishi bu rolni ikkinchi Sosoniy shohiga yuklashda mahalliy xalqning oʻzlashmasiga amal qilgan.
- Boshqa tadqiqotchilar bu nazariyani oʻzlarining oʻtmishdoshlaridan keyin qabul qilishgan. Hatto 1938-yilda sosoniylar shohlarining toj bezaklari shakli orqali kimligini aniqlash usulini ixtiro qilgan Ernst Gertsfeld ham, boshqa eski tadqiqotchilar kabi Shopur I ga rolni bog‘laydi. Roman Girshman ham xuddi shunday fikr bildirgan.
- Vladimir Lukoninning numizmatik tadqiqotlariga asoslangan nazariyasida taʼkidlashicha, Shopur oʻz hukmronligining boshida muomalaga chiqarilgan tangalarda otasining tojiga oʻxshash klon va kongress toji bilan paydo boʻlgan.
- Tadqiqotchilar orasida faqat ikki kishi yuqoridagi farazni fikrlarni etgan. Ulardan birinchisi,MakDermott 1954-yil atrofidagi mashhur rolni Ardashir I ning rimliklar ustidan qozongan gʻalabasi surati sifatida eʼtirof etgan. Bu masala boʻyicha olib borilgan eng keng qamrovli tadqiqot Jorjina Herman bilan bogʻliq boʻlib, u oʻz maʼruzasida shunday yozadi. Bu holatda Gertsfeldning innovatsion usulidan voz kechib, qirolni Ardashir I deb tan olishdan boshqa ilojimiz yoʻq. U bu ikki shohga tegishli boʻlgan barcha sosoniy relyeflarini batafsil oʻrganib chiqadi va nihoyat shunday xulosaga keldi:uslub va oʻsha kun nuqtai nazaridan, Darabgerdning relyefi Ardashirning Rim imperatori Filipp arab ustidan qozongan gʻalabasiga sahna boʻla olmaydi. Bu oʻymakorlik Ardesherning Ardeshir yurishi yoʻlida uchta mahalliy podshoh ustidan qozongan gʻalabasini ifodaladi.
Relyefning oʻlchami[tahrir | manbasini tahrirlash]
9,10 x 5,40 metr oʻlchamdagi ushbu rasm suv favvorasi ustida joylashgan.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Daryaee, Touraj (2016). „From Terror to Tactical Usage: Elephants in the Partho-Sasanian Period“. In Curtis, Vesta Sarkhosh; Pendleton, Elizabeth J.; Alram, Michael; Daryaee, Touraj (eds.). The Parthian and Early Sasanian Empires: Adaptation and Expansion. Oxbow Books. ISBN 978-1-78570-208-2 Canby, Sheila R. (2009). Shah Abbas, The Remaking of Iran. London: British Museum Press. p. 30. ISBN 978-0-7141-2456-8.