Orbital

Orbital — elektronli tizimdagi elektronning harakatini tavsiflovchi spin mustaqil matematik funksiya boʻlib, atom yoki molekulaning toʻliq elektron toʻlqin funksiyasini^[1] qurishda foydalaniladi.

Atom va molekulyar koʻp elektronli tizimlarni tavsiflashda Shredinger tenglamasi dan elektronlarning bir-biri bilan uzviy taʼsirini tavsiflovchi atamani oʻziga oladi hamda bu analitik yechimni imkonsiz qilibgina qolmasdan sonli yechimni juda qiyinlashtiradi. Taxminan toʻlqin funksiyasini izlashning birinchi yondashuvlaridan biri boʻlib kelayotgan ussullardan biri bu Xartri-Fok usuli hisoblanadi, bunda elektronlarning jufti shu bilan birga oʻzaro taʼsiri qolgan elektronlar tomonidan yaratilgan oʻrtacha maydon bilan elektronning oʻzaro taʼsirini almashtiriladi. Bu spin-orbitallar (Slater determinanti) deyiladi. Bir elektronli toʻlqin funksiyalaridan qurilgan determinant sifatida umumiy toʻlqin funksiyasini tavsiflashga oʻtishga imkon beradi. Orbitalning spindan mustaqil komponenti orbital deyiladi.

Sleyter determinanti bilan elektron tizimlarni tavsiflashda foydali boʻladi, chunki u hosil boʻlgan toʻlqin funksiyasi elektronlar almashinishiga nisbatan mutlaqo antisimmetrik boʻlishini kafolatlangan (elektronlarning fermion ekanligi bilan bogʻliq shart) boʻladi. Shuning uchun ham, keyingi usullarda umumiy elektron toʻlqin funktsiyasining tavsifi odatda undan foydalanibgina quriladi va orbital tushunchasini meros qilib oladi, shu bilan birga u bitta elektronning xatti-harakatining tavsifi sifatida vizual talqinini yoʻqotadi.

Orbitallarni tasvirlashda odatda boʻsh joyni oʻz ichiga olgan izosurfa koʻrsatiladi, ammo unda elektronlarni topish ehtimoli katta qiymatda (odatda 95%) boʻladi. Baʼzan soddalashtirilgan taqdimotlarda orbitalning taʼrifi fazoning hududi sifatida beriladi^[2] .