Mitraizm

Ikki yuzli mitra tasviri. Rim, miloddan avvalgi II-III asrlar. Louvre

Mitraizm, mitra tariqati yoki Mitra sirlari — qadimgi Eronning mistik dunyoqarashlaridan biri boʻlib, u qadimgi fors dunyosi sirlari atrofida rivojlangan. Milodiy 1-asr va IV asrlarda Fors imperiyasi askarlari orasida keng tarqalgan.

Mitraizm taʼlimotiga oid hech qanday yozma hujjatlar topilmagan, ammo unda arxeologik jihatdan qadimgi dunyoga oid koʻplab hujjatlar mavjud. Biroq, agar tushuntirish qadimiy hujjatlar boʻlmasa, ularning talqini yanada murakkablashadi. Mitraning eng koʻzga koʻringan tasvirlari quyidagilardir:

• Mitraning qoyadan tugʻilishi
• Mitra tomonidan boʻgʻilgan bir buqa
• Buqa rasmidan boshqa hayvonlarning mavjudligi
• Mitraning boshida har doim Frigiya toji bilan tasvirlanadi.
• Koʻpincha Mitraning boshida quyosh nurlariga oʻxshash chiziqlar paydo boʻladi.
• Ikki yordamchi mash’alani ushlab turibdi, biri pastga, ikkinchisi yuqoriga qaratib tasvirlangan.
• Mitraning Oy va Quyosh xudolar bilan birga tasvirlanishi

„Mitra“ iborasi hinduizm Veddalarida eng qadimiy davrdan boshlab ishlatib kelingan. Keyinchalik turli xil versiyalar paydo boʻladi. Mitraizm oʻz navbatida Fors Mitraizmi va Rim Mitraizmiga boʻlingan. Rim mitraizmi xristianlik diniga bevosita taʼsir koʻrsatgan deb iddao qilib kelinadi.

Rim mitraizmi Mitraning sirlari Quyosh va osmondagi yulduz guruhlarining harakati bilan bogʻliq boʻlishi mumkinligi aytiladi:

• Ularning ibodatxonalari yer ostida, derazasiz, devorlari va shiftlari yulduz naqshlari bilan bezatilgan.
• Dekabrning oxiri va iyun oyining oxiri (quyoshning eng yuqori va eng past nuqtasida boʻlgan kunlar) baxtli kunlar deb qabul qilingan.
• Mitra rasmlarida ishlatiladigan hayvonlar 12 gorizont yulduz guruhining ramzidir.
• Ushbu 12 yulduz guruhining har ikki ming yilda bir marta aylanishi haqiqat deb qabul qilingan
• Baʼzi Mitra rasmlarida ishlatiladigan X belgisi ekvator va zodiak yulduz guruhlari doirasi bir-biri bilan kesishishini tasvirlaydi

Hindiston, Eron va Komagene Mitrasi politeistik dinlarda ahd, qasam va kelishuv uchun mas’ul boʻlgan ilohiy borliq deb qabul qilinadi. Shartnomalarning bajarilishini nazorat qilishdan tashqari, u hamma narsani koʻradi. U haqiqat, chorva, hosil va suvning himoyachisidir. Mutaxassislar ham bor, ular buqaning boʻgʻilishi bilan bogʻliq emas deb taxmin qilinadi.

Kelib chiqish tarixi

Mitraizm oʻz-oʻzidan rivojlangan eʼtiqodmi yoki zardushtiylikning hosilasi ekanligi bahsli mavzudir. Rimning Mitra sektasida, mifologiyasi va diniy urf-odatlarida sezilarli darajada iz qoldirgan.

Osmondagi yulduz guruhlarining uzoq muddatli harakatlari Qadimgi Misr va Mesopotamiya ruhoniylari tomonidan mufassal oʻrganilgan. Zardushtiylarning muqaddas mavjudotlaridan birining Mitra boʻlishi ham qadimgi mitra anʼanasi bilan bogʻliq boʻlishi mumkin.