Ijaw xalqi
Idjo (izon) — Nigeriyaning janubidagi Niger daryo ogʻzi hududida istiqomat qiluvchi jamoalar toʻplami hisoblanadi.
Tili[tahrir | manbasini tahrirlash]
Idjo xalqi[1] niger-kongolez tillarining ijoid guruhiga tegishli idjo tilida soʻzlashadi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oʻzlarining tarixiy anʼanalariga koʻra,[2] etnos guruhining avlodi Idjo hisoblangan (inglizcha: Ijo, Izon или Ijaw), etnos guruhining zamonaviy aholi punkti hududiga shimoli-gʻarbdan (ehtimol Mali yoki Songayadan) kelgan, ammo nupe aholi punkti hududi joylashgan Yuqori Misrdan oʻtib, qisqa vaqtga Ife-Ife yoruba shahri-davlatida toʻxtashgan, oʻsha paytlarda u yerda yorubaning avlodi Oduduva istiqomat qilgan.
Oʻrta asrlarda idjoning markazlashgan davlat tuzilmasi tashkil etilmagan; ular shahar-davlatlarda (Opobo, Kalabari, Nembe, Brass, Bonni) istiqomat qilishgan, XVI asrdan boshlab esa yevropaliklar bilan aloqa qila boshlashgan. Niger deltasi qul savdosining markazi hisoblangan, shu sababi, idjoning etnik hududi Qul qirgʻogʻi deb nomlangan. XIX asrda qul savdosining oʻrnini palma yogʻi savdosi egallaydi. Niger sharqiy deltasidagi palma yogʻi savdo monopoliyasi 1869-yilda tashkil etilgan Opobo shahar-davlati hukmdori Dja-Djaga tegishli boʻlgan.[3] 1870-1887-yillarda idjo Niger Deltasida Britaniyaning savdo va hududiy ekspansiyasiga qarshi kurashgan.
ijtimoiy tashkilot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hozirgi vaqtda idjolar urugʻ tashkilotidan yagona etnik guruh yaratish jarayoniga oʻtmoqda. Idjo urugʻlari orasida quyidagilarni alohida koʻrsatish mumkin: gbaramatu, benni, adagbabiri, egbeoma va boshqalar.[4]
Ayrim jamoalar „qirollik“ning madaniy-tarixiy birliklariga birlashgan, masalan, Ogba qirolligi, Egbema qirolligi va boshqalar.
Setsession harakat[tahrir | manbasini tahrirlash]
1966-yilning fevral oyida Isaak Boro boshchiligida „Niger daryo ogʻzi koʻngilli kuchlari“ inglizcha: Niger Delta Volunteer Force idjolendning bir tomonlama ajralib chiqishini va Niger Deltasi Xalq Respublikasi tashkil etilishini eʼlon qilgan. Isyonchilar ikki hafta davomida Yenagoa shahridagi baʼzi hukumat muassasalarini va politsiya bosib olib, asirda ushlab turishgan. Federal hukumat isyonchilarni tor-mor etgandan soʻng, I.Boro va boshqa faol ishtirokchilar oʻlimga hukm qilingan, biroq 1966-yilda harbiy toʻntarish natijasida hokimiyat tepasiga kelgan Yakuba Govona hukumati tomonidan amnistiya qilingan.[5]
2006-yildan buyon hukumatga qarshi boʻlgan Niger daryo ogʻzini ozod qilish harakati tomonidan neft kompaniyalari vakillarini asirga olib, portlashlar uyushtira boshlashgan. Harakatning tarafdorlari neft daromadlarini qayta taqsimlanishini istashgan.[6]
Varri shahridagi etnik mojaro[tahrir | manbasini tahrirlash]
Varri shahrida idjo va itsekiri oʻn yillar davomida mahalliy hukumatning ustunligi va neft va gaz sanoatida ishga joylashishning ustuvorlik huquqi uchun qarshilik qilib kelishgan. Mazkur mojaro 1997-1999-yillardan, 2000-yillarning boshlarigacha, 2004-yilda tinchlik shartnomasi imzolangunga qadar qonli toʻqnashuvlarga olib kelgan. Varri shahrida va shahar atrofida 4 ta asosiy idjo urugʻlari mavjud: ogbe-idjo, gbaramatu, isaba va egbema. а[7].
Idjo xalqining taniqli vakillari[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Jonatan Gudlak — Nigeriya prezidenti (2010-2015).
- Jon Pepper Klark — nigeriyalik shoir va dramaturg.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ United Ijaw
- ↑ Elias Courson. THE BURDEN OF OIL: SOCIAL DEPRIVATION AND POLITICALMILITANCY IN GBARAMATU CLAN, WARRI SOUTH WEST LGA,DELTA STATE, NIGERIA (Wayback Machine saytida 2008-08-30 sanasida arxivlangan) // Institute of International Studies, University of California, Berkeley, USA, 2007
- ↑ „Иджо“,Большая энциклопедия «Терра» : в 62 томах. М.: «Терра» - Кн. клуб, 2007 — 272 bet. ISBN 978-5-275-01415-0.
- ↑ „Сайт королевства Огба“. 2009-yil 6-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-may.
- ↑ Cyril I. Obi. The Changing Forms of Identity Politics in Nigeria under Economic Adjustment: The Case of the Oil Minorities Movement of the Niger Delta // Uppsala: Nordic African Institute, 2001.
- ↑ Опобо-английская война 1870—87 / Денисова Т. С. // Океанариум — Оясио [Электронный ресурс]. — 2014. — С. 249. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 24). — ISBN 978-5-85270-361-3.
- ↑ Nigeria’s Ijaws insist on ethnic-based civic zones in southeast Asia Africa Intelligence Wire, 29.09.2003
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Попов В. А. „Иджо“,. Народы и религии мира. М.: Большая Российская энциклопедия, 1998 — 179 bet. ISBN 5-85270-155-6.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Ijo qabilasi sanʼati Mirimanov V. B. Tropik Afrika sanʼati.
- D.[sayt ishlamaydi] Qadam.[sayt ishlamaydi] Nigeriyada, Bayelsa shtatida, MEND guruhi jangarilari Agip Eni ikkita magistral neft quvurlarini portlatib yubordi, 08.05.2007[sayt ishlamaydi] (mavjud havola).