IDEF Strukturaviy modellashtirish standartlari oilasi

Biznes jarayonlarini modellashtirish sohasida eng mashhur va keng qoʻllaniladigan metodologiyalardan biri IDEF oilasining metodologiyalaridir. IDEF oilasi XX asrning 60-yillari oxirida paydo boʻlgan SADT (Structured Analysis and Design Technique – tuzilmaviy tahlil va dizayn texnikasi) deb nomlanadi, u hozirda quyidagi standartlarni oʻz ichiga oladi.

1) IDEF0 – bu funktsional modellashtirish metodologiyasi. U tizimning tuzilishi va funksiyalarini, shuningdek, ushbu funksiyalarni bogʻlaydigan axborot va moddiy obyektlar oqimini aks ettiruvchi funktsional modelni yaratish uchun ishlatiladi.

2) IDEF1 – bu tizimlar ichidagi axborot oqimlarini modellashtirish metodologiyasi boʻlib, ularning tuzilishi va munosabatlarini koʻrsatish imkonini beradi. Metodologiya tizim funksiyalarini taʼminlash uchun zarur boʻlgan axborot oqimlarining tuzilishi va mazmunini aks ettiruvchi axborot modelini yaratish uchun ishlatiladi.

3) IDEF1Х (IDEF1Х Extended) – aloqador axborot tuzilmalarini qurish metodologiyasi. IDEF1X obyektlar oʻrtasidagi munosabatlar metodologiyasi turiga kiradi va odatda koʻrib chiqilayotgan tizimga tegishli relyatsion maʼlumotlar bazalarini modellashtirish uchun ishlatiladi.

4) IDEF2 – tizimni rivojlantirishni dinamik modellashtirish metodologiyasi boʻlib, tizim funksiyalari, maʼlumotlar va resurslarning vaqt boʻyicha oʻzgaruvchan xatti-harakatlarining dinamik modelini yaratishga imkon beradi. Hozirgi vaqtda IDEF0 statik diagrammalari toʻplamini „Rangli Petri tarmoqlari“ (CPN - Color Petri Nets) asosida qurilgan dinamik modellarga aylantirish imkonini beruvchi algoritmlar va ularning kompyuter amaliyotlari maʼlum.

5) IDEF3 – bu tizimda sodir boʻladigan jarayonlarni hujjatlashtirish metodologiyasi. IDEF3 har bir jarayon uchun stsenariy va operatsiyalar ketma-ketligini tavsiflaydi. IDEF3 diagrammasidagi funksiya IDEF3 vositalaridan foydalangan holda alohida jarayon sifatida taqdim etilishi mumkin.

6) IDEF4 – bu obyektga yoʻnaltirilgan tizimlarni qurish metodologiyasi. IDEF4 vositalari sizga obyektlarning tuzilishini va ularning oʻzaro taʼsirining asosiy tamoyillarini vizual tarzda koʻrsatishga imkon beradi va shu bilan obyektga yoʻnaltirilgan murakkab tizimlarni tahlil qilish va optimallashtirish imkonini beradi.

7) IDEF5 – murakkab tizimlarni ontologik tadqiq qilish metodologiyasi. Ushbu metodologiyadan foydalanib, tizimning ontologiyasi atamalar va qoidalarning maʼlum bir lugʻatidan foydalangan holda tavsiflanadi, buning asosida koʻrib chiqilayotgan tizimning muayyan vaqtdagi holati toʻgʻrisida ishonchli bayonotlar shakllanishi mumkin. Ushbu bayonotlar asosida tizimni yanada rivojlantirish boʻyicha xulosalar chiqariladi va uni optimallashtirish amalga oshiriladi.

8) IDEF6 (Design Rational Capture) – bu loyihalashtirilgan modellarga boʻlgan ehtiyojni asoslash, sabab-oqibat munosabatlarini aniqlash va buni tizimning yakuniy hujjatlarida aks ettirish imkonini beruvchi axborot tizimlarini loyihalash jarayonini oqilona tasvirlash usuli.

9) IDEF8 (User Interface Modeling – Foydalanuvchi interfeysini modellashtirish) – Human-System Interaction Design Method – Inson va tizimning oʻzaro taʼsirini loyihalash usuli, ya’ni foydalanuvchining turli xil tabiatdagi tizimlar bilan oʻzaro taʼsirini loyihalash usuli (maʼlumotni hisoblash shart emas).

10) IDEF9 (Business Constraint Discovery Method) – bu „cheklovlar“ nuqtai nazaridan biznes tizimlarini oʻrganish va tahlil qilish usuli. Cheklovlar natijani boshlaydi, obyektlar va agentlarning xatti-harakatlarini yoʻnaltiradi va cheklaydi (avtonom dasturiy modullar) tizimning maqsadlari yoki niyatlarini amalga oshirish uchun.

11) IDEF14 (Network Design Method) – bu kompyuter tarmogʻini loyihalash usuli boʻlib, u talablarni belgilash, tarmoq komponentlarini aniqlash, mavjud tarmoq konfiguratsiyalarini tahlil qilish va kerakli tarmoq xususiyatlarini shakllantirish imkonini beradi.

KBSI (Knowledge Based System Inc.) korporatsiyalari tomonidan eʼlon qilingan IDEF7 (Information System Audit Method – Axborot tizimini tekshirish usuli), IDEF10 (Information Artifact Modeling – Axborot artefaktini modellashtirish) va IDEF12 (Organization Design – Tashkilotni loyihalash) usullari keyinchalik rivojlanishni olmadi.[1]