Bobo Tohir

Bobo Tohir yoki Bobo Tohir Arrion Hamdoniy tasavvufchi, shoir va qoʻshiq yozuvchisi IV asr oxiri V asr boshlarida (hijriy II asrda) Tugʻrel Beyk saljuqiylar davrida yashagan. „Bobo“ taqvodorlarga berilgan taxallus hisoblanib, Arrion unvoni uchun turli xil sabablar aytib oʻtilgan. Aksariyat manbalar uni Hamdandan tanitgan bo‘lib, o‘zi ham bir necha baytlarida Hamadon va Alvandni tilga olgan.^[1] Bobo Tohir sheʼrlari lori shevasida yozilgan. Uning darveshligi, tasavvuf ahlining yo‘liga xos bo‘lgan kamtarligi uning yolg‘izlanishiga, anonim yashashiga, hayoti haqidagi maʼlumotlar qolmasligiga sabab bo‘ldi.^[2]

Biografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bobo Tohirning oilasi, taʼlim-tarbiyasi va hayoti toʻgʻrisida aniq maʼlumot yoʻq, lekin Rovandiyning „Roxal as-Sadur“ asarida yozilishiga koʻra, Bobo Tohir hijriy 447-yilda Tugʻrul Saljuqiy bilan uchrashib, uning hurmatiga sazovor boʻlgan. U o‘zining mashhur baytlaridan birida tug‘ilgan yilini mirzo Mahdixon Kavkab hisob-kitobidan so‘ng hijriy 326 yilga yetgan abjad harflariga kiritgan bo‘lsa, Rashid Yosmiy o‘sha ikki baytga ishora qilib, uning ahamiyatini ko‘rsatgan. 1000 sonidan koʻpchilik xalqlar uchun, Bobotohirning maʼnosi 1000-yildagi Alif (ا) soʻzidan kelib chiqqanligi va natijada u 390 va 391-yillarda (milodiy 1000-yilga teng) tugʻilganligi haqida aytilgan. 85 yillik umridan keyin Hamadon shahrida vafot etdi.

Maqbarasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bobo Tohirning qabri Hamadon shahrining shimolida va uning nomi bilan atalgan maydonda joylashgan . Hamidulloh Mustavfiy hijriy 740-yilgacha. Hamadon nomi bilan bu shaharni Hamadon Bobo Tohir nomi bilan ataladi, bu Hamadonning Bobo Tohir nomi bilan mashhur ekanligini ko‘rsatadi. ^{[manba kerak]} Bu qabr 1344 yilda qurilgan va 1383 yilda taʼmirlangan. Bobo Tohir maqbarasi qadimdan bir necha marotaba taʼmirlangan. Hijriy VI-asrda maqbara gʻishtli va sakkiz burchakli minora boʻlgan. Rizo Shoh Pahlaviy hukimronlik davrida uning oʻrniga boshqa gʻishtli bino qurilgan. Ushbu restavratsiya jarayonida hijriy VII-asrga oid rangli feruza koshinli lavha olindi, u kufiy yozuvi va Qurʼon oyatlari bilan bitilgan va hozirda Qadimgi Eron muzeyida saqlanmoqda. Yangi binoning qurilishi 1344 yil(quyosh yil hisobi)da Milliy qadiryatlar uyushmasi va Hamadan shaharsozligi va muhandis Mohsen Foroughi tomonidan amalga oshirilgan. Ushbu tarixiy bino Eronning tarixiy va milliy yodgorligi sifatida 1376 yil 21 aprelda 1780 raqami bilan roʻyxatga olingan. Yangi bino atrofida katta yashil maydon barpo etildi.

Bobo Tohirning qabriga kelgan baʼzi oqsoqollar:

Muhammad Ibn Abdul Aziz Adiban sedeh, hijriyAbolfath Asaad kambagʻal asrlar.
Mirza Ali Naghi Kovsar olimlardan asrlar davomida.
Charmed hamedaniasrlar shoirlari.

Shuningdek, Xurramobodga Bobotolib nomli maqbara bu shoirga mansub tegishli boʻlib 14453 Isfandda 1384 milliy roʻyxatga olingan.^[3]

Etnik kelib chiqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Baʼzi manbalarda uning sheʼrlari Larri til yaqinroq deb bilinadi.^[1] Biroq, uning baʼzi uning sheʼrlari Roji tilida yozilgan.^[4]

Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Andoza:وسط‌چین

Bobotohir maqbarasiHamadon، 1344 yilda barpo qilingan ^[5]
آرامگاه پیشین باباطاهر عریان در شهر همدان
آرامگاه پیشین باباطاهر عریان در شهر همدان

آرامگاه پیشین باباطاهر عریان در شهر همدان
کتیبهٔ شرح بازسازی آرامگاه باباطاهر در شهر همدان توسط محمدرضا شاه پهلوی (بعد از انقلاب اسلامی ایران، اسامی محمدرضا شاه پهلوی و رضاشاه از این کتیبه پاک شده‌است).

آرامگاه باباطاهر در همدان، تجدید بنا شده در سال ۱۳۴۴^[5]
آرامگاه پیشین باباطاهر عریان در شهر همدان
آرامگاه پیشین باباطاهر عریان در شهر همدان

آرامگاه پیشین باباطاهر عریان در شهر همدان
کتیبهٔ شرح بازسازی آرامگاه باباطاهر در شهر همدان توسط محمدرضا شاه پهلوی (بعد از انقلاب اسلامی ایران، اسامی محمدرضا شاه پهلوی و رضاشاه از این کتیبه پاک شده‌است).

Tegishli maqolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Baba Taher BogʻiBaba taher (Hamedan)
Baba Taherning uyi (xurram yomon)
Baba Taher
Fatemeh Lere

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Adib Toosi, Mohammad Amin „Fahluvyote Luriy“, Tehron adabyot Instituti nashri, 1337chi
Safo, Zabihulloh, Erondagi tarix va adabiyot, Tehron, 1336chi.
Bahor Mehrdad Eron mifologiyasida bir nechta soʻrovlar.
Hamadan maktubi (madestan haqida yigirma nutq) 336 s. Modeston nashri 1380 yil.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

[1]^{[sayt ishlamaydi]}
Eron yangiliklari

↑ ^1,0 ^1,1 Most traditional sources call it loosely Farsi, while the name commonly applied from an early date to verses of this kind, fahlavīyāt, presumably implies that they were thought to be in a language related to the Middle Iranian dialect Pahlavi.
↑ تاریخ ادبیات شفق ص ۱۰۸ و ۱۰۹
↑ „پایگاه خبری یافته- شماره ثبت مقبره باباطاهر خرم‌آباد اشتباه درج شده‌است!“. 2014-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 10-dekabr.
↑ مصطفوی دهکردی، سید اسدالله. دیوان باباطاهر عریان (عارف سوته‌دل همدان)، با مقابلهٔ شانزده نسخهٔ خطی قدیمی و نسخهٔ چاپی خاورشناسی کلمان هوآر و براساس لهجه‌شناسی علمی به ضمیمهٔ ادبیات راجی و ترجمهٔ ارمنی، انگلیسی، فرانسه و آلمانی، تهران: حیدری، ۱۳۵۲.
↑ ^5,0 ^5,1 Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named britannica

[iranicaonline-1] 1,0 ^1,1 Most traditional sources call it loosely Farsi, while the name commonly applied from an early date to verses of this kind, fahlavīyāt, presumably implies that they were thought to be in a language related to the Middle Iranian dialect Pahlavi.

[2] تاریخ ادبیات شفق ص ۱۰۸ و ۱۰۹

[3] „پایگاه خبری یافته- شماره ثبت مقبره باباطاهر خرم‌آباد اشتباه درج شده‌است!“. 2014-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 10-dekabr.

[4] مصطفوی دهکردی، سید اسدالله. دیوان باباطاهر عریان (عارف سوته‌دل همدان)، با مقابلهٔ شانزده نسخهٔ خطی قدیمی و نسخهٔ چاپی خاورشناسی کلمان هوآر و براساس لهجه‌شناسی علمی به ضمیمهٔ ادبیات راجی و ترجمهٔ ارمنی، انگلیسی، فرانسه و آلمانی، تهران: حیدری، ۱۳۵۲.

[britannica-5] 5,0 ^5,1 Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named britannica

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]