Bank va bank tizimining tarixi va rivojlanishi
Bank — bu aholi va tashkilotlardan pul mablag'larini qabul qilish, ularni saqlash va himoya qilishni ta'minlash, shuningdek kreditlar va boshqa moliyaviy xizmatlarni taqdim etish bilan shug'ullanadigan moliyaviy muassasa. Banklar moliya bozorining asosiy ishtirokchilari bo'lib, ularning faoliyati mamlakat iqtisodiyotiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi.
Banklarning bir nechta turlari mavjud bo'lib, ularni faoliyati va funksionalligi bo'yicha tasniflash mumkin:
- Chakana banklar — bu jismoniy shaxslar va kichik biznesga bevosita xizmat ko'rsatadigan banklar
- Tijorat banklari — bu korporativ mijozlarga moliyaviy xizmatlar ko'rsatadigan va yirik kredit operatsiyalarini amalga oshiradigan banklar
Banklar mulkchilik shaklida ham farq qilishi mumkin:
- Davlat banklari — bu butunlay davlatga tegishli banklar
- Xususiy banklar — bu jismoniy shaxslar yoki kompaniyalarga tegishli banklar
- Aralash banklar — bu xususiy va davlat kapitali birlashtirilgan banklar
Bank tizimi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bank tizimi — bu pul mablag'larini saqlash va qayta ishlash bilan shug'ullanadigan, o'z mijozlariga kreditlar va boshqa xizmatlarni taqdim etadigan banklar va boshqa moliya institutlari to'plamidir. Bank tizimi iqtisodiy infratuzilmaning asosiy elementi bo'lib, moliyaviy operatsiyalarning uzluksiz ishlashini ta'minlaydi.
Turli mamlakatlarda bank tizimi turli xil tuzilishga ega bo'lishi mumkin. Ammo odatda bank tizimi bir necha darajalarga bo'linadi. Birinchi darajada mamlakatning bank tizimini tartibga soluvchi Markaziy banklar mavjud. Markaziy bank foiz stavkalarini belgilash, pul massasini tartibga solish, boshqa banklarni nazorat qilish kabi funktsiyalarni bajarishi mumkin. Keyingi bosqichda mijozlarga xizmat ko'rsatadigan va depozitlarni qabul qiladigan, kreditlar beradigan va hokazo tijorat banklari mavjud.
Yana bir daraja mintaqaviy banklar bo'lib, ular mahalliy jamoalar uchun moliyaviy xizmatlarni taqdim etish orqali bitta mintaqada yoki shtatda ishlashlari mumkin. Ba'zi mamlakatlarda, shuningdek, bitta korxona xodimlari yoki bitta jamoa aholisini o'z ichiga olishi mumkin bo'lgan ittifoq a'zolari uchun moliyaviy xizmatlar ko'rsatadigan kredit uyushmalari bo'lishi mumkin.
Bank asboblaridan foydalanish to'g'risidagi eng qadimgi guvohnoma miloddan avvalgi 2000 yilda Mesopotamiyada topilgan.o'sha paytda banklar oltin va kumush kabi qimmatbaho narsalarni saqlash uchun xizmat qilishgan. Vaqt o'tishi bilan banklar qarzlar va kreditlar berishni boshladilar. Uyg'onish davrida bank ishi yanada rivojlandi. Bank uylari juda yuqori obro'ga ega bo'ldi.
Bank sektoring jadal rivojlana boshlanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
XIX asrda bank sektori yanada jadal rivojlana boshladi. Sanoat inqilobining boshlanishi kreditlash hajmini oshirishni talab qildi va kredit berish uchun yirik banklar tashkil etildi. O'shandan beri bank tizimi o'zgaruvchan iqtisodiy sharoitlarga mos ravishda rivojlanishda davom etmoqda.
Bank tizimi tarixidagi eng muhim davrlardan biri bu 1929 yildagi inqiroz. Ushbu inqiroz banklarning global qulashiga sabab bo'ldi. Ko'pgina banklar o'z eshiklarini yopishga majbur bo'lishdi, bu esa bank tizimining qisqarishiga olib keldi. Ikkinchi jahon urushi davrida dunyoning barcha asosiy kuchlari iqtisodiyotga faol aralashishga majbur bo'ldilar va bank tizimini jadal tartibga solishni boshladilar.
20-asrning oxirida bozor iqtisodiyotiga sodiq qolgan mamlakatlarning aksariyati bank tizimini to'liq tartibga solishdan voz kechishdi. Bu banklarga raqobatbardosh bo'lish va yuqori daromad olish imkonini berdi. Biroq, bank tizimi hali ham xavf ostida. So'nggi paytlarda davlat tomonidan xatarlarni nazorat qilinadigan darajada ushlab turishga qaratilgan nazorat kuchaymoqda.
Bank tizimi o'sishda va rivojlanishda davom etmoqda, bu bizga kredit kartalaridan tortib elektron hisoblargacha bo'lgan ko'plab vositalarni taqdim etadi. Bank tizimi oddiy odamlarning biznesiga, iqtisodiyotiga va hayotiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi.
Ahmadaliyev Sarvarbek (munozara) 18:01, 8-Aprel 2023 (UTC)