BMTning iqlim o‘zgarishi bo‘yicha konferensiyasi (2021)

2021-yilgi BMTning iqlim oʻzgarishi boʻyicha konferentsiyasi (shuningdek, COP26 nomi bilan ham tanilgan) Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqlim oʻzgarishi boʻyicha 26-konferentsiyasidir. U Glazgoda 2021-yil 31-oktabrdan 12-noyabrgacha boʻlib oʻtdi. Bu Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqlim oʻzgarishi boʻyicha doiraviy konventsiyasi ishtirokchilarining 26-konferentsiyasi va Parij kelishuvi ishtirokchilarining uchinchi yigʻilishidir..

2020-yil noyabriga rejalashtirilgan edi, ammo COVID-19 pandemiyasi tufayli kechiktirildi.

Aʼzolar

AQSh prezidenti Jo Bayden konferentsiyaning ochilish marosimida nutq soʻzladi

Sammitda 200 ta davlatdan[6] 25 000 delegat va 120 ga yaqin davlat rahbari[7] ishtirok etdi.. Ishtirokchilar orasida Shri-Lanka prezidenti Gotabaya Rajapaksa, Isroil Bosh vaziri Naftali Benet, AQSh prezidenti Jo Bayden, Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy, Gretsiya Bosh vaziri Kiriakos Mitsotakis, Bosh vazir bor.Gollandiya Bosh vaziri Mark Rutte, Hindiston Bosh vaziri Narendra Modi, Kanada Bosh vaziri Jastin Tryudo, Yaponiya Bosh vaziri Fumio Kisida va Indoneziya Prezidenti Joko Vidodo.

Xitoy va Rossiya

Xitoy va Rossiya konferentsiyaga oʻz delegatsiyalarini yubordilar, ammo Si Tszinpin ham, Vladimir Putin ham kelmadi. AQSh prezidenti Jo Bayden Rossiya va Xitoy rahbarlarini konferentsiyaga kelmagani uchun tanqid qildi. Baydenning soʻzlariga koʻra, Xitoy oʻynashga urinayotgan jahon yetakchisining roli mamlakat rahbarining bunday muhim sammitda qatnashmagani bilan juda mos kelmaydi. Bayden qoʻshimcha qildiki, xuddi shu narsa Vladimir Putinga ham tegishli.

Bilasizmi, uning tundrasi yonmoqda. Tom maʼnoda tundra yonmoqda. Uning jiddiy, jiddiy iqlim muammolari bor va biror narsa qilishga tayyor ekanligi haqida jim..

Konferensiyaning britaniyalik tashkilotchilari Xitoy va Rossiya pozitsiyasidan norozi boʻlib, Xitoy va Rossiya rahbarlarini videoxabarlar olish imkoniyatidan mahrum qilish uchun majlislar zalida Skype va Zoom’ni oʻchirib qoʻyishdi.

Koʻmir

Energiyada koʻmirdan foydalanish iqlim oʻzgarishining asosiy sababidir. Konferentsiya natijasida 40 dan ortiq mamlakatlar 2030-yillarda yirik iqtisodiyotlar uchun va 2040-yillarda kambagʻal mamlakatlar uchun koʻmirdan voz kechish majburiyatini oldilar. Masalan, energetikada koʻmirdan keng foydalanayotgan Vetnam, Polsha va Chili qazib olinadigan yoqilgʻidan voz kechish majburiyatini olgan.. Biroq, iqtisodiyoti koʻmirga bogʻliq boʻlgan yirik davlatlar, jumladan Avstraliya, Hindiston, Xitoy va AQSh bunday majburiyatlarni olishdan bosh tortdilar.

Koʻmir boʻyicha qarorga oʻnlab tashkilotlar qoʻshildi. Jumladan, bir qancha yirik banklar koʻmir sanoatini moliyalashtirishni toʻxtatganini eʼlon qildi.

Janubiy Afrikaga koʻmirga qaramlikni kamaytirish choralari uchun 8,5 milliard dollar ajratish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi. Mablagʻlar rivojlangan davlatlar tomonidan ajratiladi.

Koʻmirning eng yirik isteʼmolchilari boʻlgan Hindiston va Xitoyning taklifi bilan Konferentsiya yakuniy hujjatidagi „bosqichma-bosqich toʻxtatish“ soʻzlari „bosqichma-bosqich pasaytirish“ soʻzlari bilan almashtirildi.. Hindiston Bosh vaziri Narendra Modi 2070-yilga kelib uglerod chiqindilarini nolga etkazishga vaʼda berdi, bu boshqa mamlakatlardan yigirma yil kechroq.

Oʻrmonlarni kesish

Dunyo oʻrmonlarining qariyb 85 foizini oʻz ichiga olgan 100 dan ortiq davlat rahbarlari 2030-yilgacha oʻrmonlarni kesishni toʻxtatishga kelishib oldilar; 2014-yilgi kelishuvdan farqli oʻlaroq, bu safar unga Braziliya va Indoneziya qoʻshildi.

Qoʻshma Shtatlar va boshqa koʻplab davlatlar metan chiqindilarini cheklashga kelishib oldilar. 80 dan ortiq mamlakatlar metan gazi boʻyicha global kelishuvni imzoladilar, ular oʻn yil oxiriga qadar chiqindilarni 30 % ga qisqartirishga rozi boʻlishdi. AQSH va Yevropa yetakchilarining taʼkidlashicha, kuchli issiqxona effektiga qarshi kurashish 1,5 °C haroratni saqlab qolish uchun juda muhimdir. Avstraliya, Xitoy, Rossiya, Hindiston va Eron kelishuvni imzolamagan.

Samaradorlik

Climate Action Tracker (CAT) tadqiqot guruhining fikricha, konferentsiyada qabul qilingan qarorlar yetarli darajada samarali emas. Guruhning hisob-kitoblariga koʻra, hozirgi tendentsiyalarga koʻra, sayyoradagi oʻrtacha haroratning oshishi belgilangan chegaradan 1,5 °C ga oshadi va 2,4 °C ga yetadi. ima uchun 1,5 daraja? Parij kelishuvini tayyorlash jarayonida iqlim oʻzgarishi boʻyicha hukumatlararo panel (1988-yilda Jahon meteorologiya tashkiloti va YUNEP tomonidan tashkil etilgan) sayyoramiz uchun haroratning 1,5 darajaga koʻtarilishi nimani anglatishini oʻrganish vazifasini qoʻygan edi. Mutaxassislar 1,5 daraja va 2 daraja issiqlikdan kelib chiqadigan zarar oʻrtasida katta farq borligini aniqladilar. Haroratning 1,5 darajaga koʻtarilishi hali ham dengiz sathining koʻtarilishiga, issiqlik toʻlqinlarining, qurgʻoqchilikning, suv toshqinlarining, boʻronlarning va ekstremal ob-havoning boshqa shakllarining kuchayishiga olib keladi, ammo zarar 2 daraja koʻtarilishdan ancha kam boʻladi. Ekspertlarning toʻliq hisoboti bilan bu yerda tanishish mumkin. Glazgo sammiti tomonlarning 26-uchrashuvi edi, shuning uchun COP26 nomini oldi. Forum dastlab 2020-yilning noyabr oyida boʻlib oʻtishi kerak edi, biroq koronavirus pandemiyasi sababli qoldirilgan edi. Tadbirda 200 ga yaqin davlat vakillari, jumladan 120 nafar jahon yetakchilari ishtirok etdi. Sammitda Oʻzbekiston delegatsiyasi ham ishtirok etdi. Nima uchun COP26 muhim? Parij kelishuvining bir qismi sifatida mamlakatlar yaqin kelajakda CO2 emissiyasini kamaytirish boʻyicha milliy qatʼiy hissalar (NDCs) deb nomlanuvchi rejalarni tayyorlashga kelishib oldilar, asosan 2030-yilgacha. Shuningdek, ular har besh yilda bir marta uchrashib, ushbu majburiyatlarning yangilanishi haqida hisobot berishga kelishib oldilar. Birinchi besh yil 2020-yilda yakunlandi, ammo pandemiya mamlakatlarning birlashishiga xalaqit berdi. Aynan COP26da mamlakatlar yangilangan milliy rejalarini taqdim etishlari kerak edi. Parijda qabul qilingan majburiyatlar global oʻrtacha haroratning oshishini 1,5 daraja ichida ushlab turish uchun yetarli boʻlmagani uchun sammit ishtirokchilaridan yanada ulugʻvor dasturlar kutilgan edi. Sammitning rasmiy kun tartibida jami 4 ta masala bor edi: Ushbu asrning oʻrtalariga kelib uglerod chiqindilarini aniq nolga kamaytirish va maqsadni 1,5 daraja ushlab turish; Zaif jamoalarni iqlim oʻzgarishi taʼsiridan himoya qilish va ekotizimlarni tiklash; Ushbu maqsadlarni amalga oshirish uchun moliyaviy safarbarlik (rivojlangan mamlakatlar 2020-yilgacha rivojlanayotgan mamlakatlarga 100 mlrd. Muzokaralarda kelishuvga erishish, shu jumladan Parij kelishuvini amalga oshirish boʻyicha hisobot berish tartibini kelishish (Parij qoidalari). COP26 da nima qabul qilindi? Sammitning yakuniy hujjati Glazgo iqlim pakti edi. Mamlakatlar hujjatni 13-noyabr kuni, forumning rejalashtirilgan yakunidan bir kun kechroq va yumshoqroq matnda kelishib oldi. Annotatsiyalar bilan pakt matni The Washington Post tomonidan chop etilgan. Hujjatda global oʻrtacha harorat oʻsishini 1,5 daraja (bugungi kunda bu koʻrsatkich 1,1 daraja) doirasida ushlab turish maqsadi qlanib qolgan, biroq bunga „faqat birgalikda va tezkor global saʼy-harakatlar bilan“ erishilishi qayd etilgan. Mamlakatlar energiya isteʼmolini „toʻxtovsiz koʻmir“ — uglerodni ushlash texnologiyalaridan foydalanmasdan qazib olingan koʻmir va „samarasiz“ qazib olinadigan yoqilgʻi subsidiyalari asosida „bosqichma-bosqich kamaytirish“ boʻyicha „saʼy-harakatlarni kuchaytirish“ga kelishib oldilar. „Vashington Post“ gazetasining yozishicha, „koʻmir“ va „qazib olinadigan yoqilgʻi subsidiyalari“ ga toʻgʻridan-toʻgʻri murojaat qilish BMTning iqlim boʻyicha avvalgi kelishuvlariga nisbatan yutuqdir, ammo til „kamaytirilgan“ koʻmir va „samarasiz“ subsidiyalarga havolalar bilan yumshatilgan. Hujjat loyihasida „bosqichma-bosqich toʻxtatish“ (bosqichma-bosqich) iborasini qoʻllash ham rejalashtirilgan edi, ammo oxirgi lahzada Xitoy va Hindiston (dunyodagi birinchi va uchinchi koʻmir importchilari) boshqa rivojlanayotgan mamlakatlar guruhi nomidan turib turib oldilar.Uni „asta-sekin qisqartirish“ bilan almashtirish toʻgʻrisida. Bundan tashqari, mamlakatlar iqlim oʻzgarishiga qarshi kurash sur’atlarini tezlashtirishga kelishib oldilar, bu sammitning asosiy yutuqlaridan biriga aylandi. Tomonlar 2030-yilgacha karbonat angidrid chiqindilarini kamaytirish boʻyicha milliy rejalarini (NDC) „qayta koʻrib chiqish va mustahkamlash“ va ularni bir yil ichida, yaʼni 2022-yilda muhokama qilishga kelishib oldilar.

Havolalar

https://unfccc.int/event/cop-26
https://unfccc.int/documents/311110