Ayumaa
 | |
| Turi |
torli cholgʻu asboblari |
|---|---|
| Oʻxshash asboblar | |
|
arfa | |
Ayumaa (abxazcha: аҩымаа - aHymaa, burchakli arfa) — abxaz xalq cholgʻu asbobi[1].
Ayumaa – sirti joʻka yogʻochidan ishlangan boʻladi. Uni yuzasi silliqlangan, yarim silindr shakliga ega. Tepasi yogʻoch deka-(ovozni sozlash va kuchaytirish uchun ishlatiladigan baʼzi torli cholgʻu asboblari tanasining bir qismi)qoplangan boʻlib, uning yuzasiga oʻtadigan kichik yoʻlli chiziqlar oʻtkazilgan. Ovoz dekasi boʻylab oʻrta chiziq yogʻoch taxta oʻtadi, unda 14 ta kichik dumaloq teshiklar qilingan. Iplarning tugunlangan uchlari ular orqali oʻtkaziladi va yogʻoch qoziqlar bilan mahkamlanadi. Ayumaa torlari ot yolidan qilingan.
Ayumaa kelib chiqish tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gruziya olimlarining kuzatishlariga koʻra, arfaning abxazcha nomi ayumaa va uning „ikki qoʻlli" degan ma’noni bildirib, xuddi inson qoʻliga oʻxshashi ta’kidlab oʻtilgan[2]. Aynan shu xulosani abxaz musiqashunoslari, osetin va svanlar ham berishgan[3][4].
Abxaz arfasi 9, 11, 14 va hatto 18 torli boʻlishi mumkin edi, bu faqat abxaz xalq an’analari cholgʻu asboblarining doimiy hajmini bilmaganligini anglatadi, chunki ayumaa chalishning ijrochilik an’analari xalq orasida yaxshi oʻrganilmagan[5].
Abxaziyada hukmdorlarning saroy musiqachilariga tegishli boʻlgan arfalar butparastlarning ziyoratgohlarida sigʻinish bilan bogʻliq muqaddas narsalar sifatida saqlangan[6].
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ayumaa asosan rkestr joʻrligida ijro etiladigan cholgʻu boʻlib, uning sadosida tarixiy va harbiy qoʻshiqlar ijro etilgan.
Bunday cholgʻu asbobini marosimlarda ijro etilganda Abxaziyaga tashrif buyuruvchi yoshlarning e’tiborini tortdi, uning ijrosida raqsga tushishdi, acharpin, ayumaa, ahymaa yoki apxyartsa[7] oʻynab zavqlanishdi.
Instrumental guruhlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Abxaziyada ayumaada kompozisiyalarni ijro etadigan koʻplab xalq cholgʻu ansambllari mavjud[8]. Eng mashhur „Gunda” ansambli orkestrlarida xalq cholgʻu asboblari sanalgan ayumaadan foydalanishadi[9].
Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Alborov F. Sh. Osetinlarning musiqa madaniyati. Vladikavkaz, 2004-yil.
Gunba Esma Zakanovna ABXAZ XALQ Cholg'ulari VA UNING TO'Y MOSIMLARIDAGI VAZIFALARI // Tarixiy, falsafiy, siyosiy-huquqiy fanlar, madaniyatshunoslik va san'atshunoslik. Nazariya va amaliyot masalalari Tambov: Diplom, 2015. No 2 (52): 2 soat ichida. Ch. IC 70-73. ISSN 1997-292X
Xashba I. M. Abxaz xalq cholg'u asboblari Ikkinchi nashr Suxumi: "Alashara", 1979 240 b. 1500 tiraj.
Xashba I. M. Abxazlarning musiqiy madaniyatidan // Zamonaviy Abxaz qishlogʻi: Etnografik insholar. 1967-yil, 72-bet.
Zo^^z^bd Abbbbb. Zb6b^d^d&o. 3. bb^b^bo ^¿fE^^dEd&o boEd&obb b^sbbzshb Sdbbdj. Ebb^d&o ^¿¿bshzd^gob dshb^^bb^oobshzob. w&o^obo: Ed@bod6d&5, 1987-yil. XXIII. 249-354. (gruzin tilida. lang.)
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Народные музыкальные инструменты Абхазии“. abhazia.pro. 2021-yil 15-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 15-aprel.
- ↑ Рахно Константин Юрьевич. Арфа Сырдона: закавказские параллели // Известия СОИГСИ. — 2018. — Andoza:Бсокр.
- ↑ Зо^^з^бд Эббббб. Зб6б^д^д&о. 3. Ьб^Ь^бо ^¿фЭ^^дЭд&о ЬоЭд&обб Ь^зббзшб ЗдЬбЬдй. ЭбЬб^д&о ^¿¿бшзд^гоЬ дшб^^бб^ооЬбшзоЬ. ш&о^оЬо: Эд@бод6д&5,. XXIII. 249-354. (на грузин. яз.), 1987..
- ↑ Хашба И.М.. Из музыкальной культуры абхазов // Современное абхазское село: Этнографические очерки., 1967 — 72 bet.
- ↑ Алборов Ф.Ш.. Музыкальная культура осетин, Владикавказ, 2004 — 152 bet.
- ↑ Санакоев М.П.. Некоторые вопросы источниковедения истории осетинского народа., Цхинвали, 1979 — 99 bet.
- ↑ Анкваб Марина Фѐдоровна. Роль традиции гостеприимства в народной педагогике абхазов // Историческая и социально-образовательная мысль. — 2015. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — ISSN 2075-9908. Архивировано 17 aprel 2021 года.
- ↑ „Ачамгур и апхиарца - все, что нужно детям Хуапа“ (ru). Sputnik Абхазия (2016-yil 17-may). 2021-yil 15-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 15-aprel.
- ↑ „"Сестры нартов" отметили юбилей: 40 лет ансамблю "Гунда"“ (ru). Sputnik Абхазия (2017-yil 12-dekabr). 2021-yil 15-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 15-aprel.