Argun (shahar)
Argun Орга-Гӏала, Устаргӏардойн-Эвла | |
|---|---|
| shahar | |
 .jpg)  .jpg) | |
.svg) Bayroq .svg) Gerb | |
| 43°18′0″N 45°52′0″E / 43.30000°N 45.86667°E G OKoordinatalari: 43°18′0″N 45°52′0″E / 43.30000°N 45.86667°E G O | |
| Mamlakat | Rossiya |
| Respublika | Checheniston |
| Hukumat | |
| • Mer | Ilyos Masayev |
| Asos solingan | 1819-yil |
| Avvalgi nomlari |
1944-yil: Ustar-Gardoy 1962-yil: Kolxoznoye |
| Qachondan beri shahar | 1967-yil |
| Maydon | 2,811 km2 (1,085 mi²) |
| Iqlim turi | mo'tadil |
| Rasmiy til(lar)i | rus va chechen |
| Milliy tarkib | chechenlar, ruslar |
| Konfessiyaviy tarkib | islom, xristianlik |
| Vaqt mintaqasi | UTC+3 |
| Telefon kodi | 87147 |
| Pochta indeks(lar)i | 366310 |
.svg)
Argun (chechencha:Orga-Gӏala[1], UstargӀardoyn-Evla[2]) — Rossiya Federatsiyasining Checheniston Respublikasidagi shahar .
Respublika ahamiyatga ega boʻlgan shahar, shahar tumanining maʼmuriy markazi — Argun shahri .
Etimologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
"Argun" nomi Argun gidronimidan kelib chiqqan. Qishloqning chechen tilidagi nomlaridan biri Ustar-Gardoy boʻlib, bu yerda ustar turkiy „usta, qurol ustasi“ va chechen gIordasi pichoq markalaridan birining nomi, yaʼni „pichoqlarni zarb qiluvchi ustalar“ kabi bir necha soʻzlardan kelib chiqqan. 1944-yilda chechenlar deportatsiya qilinganidan va Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi tugatilgandan soʻng, ovul Kolxoznoye qishlogʻi, respublika tiklanganidan keyin esa Argun ishchi posyolkasi deb oʻzgartirildi. 1967-yildan — Argun shahri maqomida [3].
Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shahar Chechen togʻ oldi tekisligida, Argun daryosining ikkala sohilida (Sunja daryosining oʻng irmogʻi), Grozniydan 10 km janubi-sharqda joylashgan.
Gʻarbda va shimolda Grozniy, sharqda Gudermes va janubda Shali tumanlari bilan chegaradosh.
Shahar shartli ravishda qishloq va posyolkaga boʻlingan boʻlib, chegara markaziy koʻcha — Ahmad-Xodji Qodirov hisoblanadi.
Moʻtadil kontinental iqlim hukmron. Yillik oʻrtacha yogʻin miqdori 450 mm. Eng kam yogʻingarchilik yanvarda, oʻrtacha 22 mm ga yaqin, eng koʻp esa iyunda, oʻrtacha 71 mm ni tashkil qiladi. Iyul yilning eng issiq oyi boʻlib, oʻrtacha harorat 24,5 °C, eng sovuq oy esa yanvar oyining oʻrtacha harorati −2,3 °C.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1819-yilda Argun va Sunja daryolarining qoʻshilishidan janubda Ustrada (Ustar-Gardoy) qishlogʻi tashkil topdi, u 1850-yillarga kelib 490 ta xonadonga ega edi [4].
1919-yil 23-martda fuqarolar urushi paytida qishloq Butunittifoq Sotsialistik Ligasi qoʻshinlari tomonidan bosib olingan va vayron qilingan [5].
1944-yilda chechenlarning deportatsiyasi va Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasining tugatilishi munosabati bilan aholi punkti Kolxoznoye qishlogʻi deb oʻzgartirildi.
Chechen-Ingush ASSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1962-yil 29-noyabrdagi qarori bilan Shali tumanidagi Kolxoznoye qishlogʻi Argun nomi bilan ishchilar posyolkasi sifatida tasniflandi.
1967-yilda RSFSR Oliy Kengashining qarori bilan aholi punkti Checheniston ASSRning Shali tumani tarkibiga kiruvchi shahar maqomini oldi.
1990-yilda Argun shahri Shali tumanidan ajralib, respublikaga boʻysunuvchi shahar maqomiga ega boʻldi.
Argun Birinchi va Ikkinchi Chechen urushlari paytida qattiq shikastlangan va hozir deyarli toʻliq tiklangan.
2014-yilda shaharda ko‘p qavatli uylar paydo bo‘ldi va Ayman Qodirova nomli masjid ochildi[6].
Aholisi[tahrir | manbasini tahrirlash]
2010-yildagi Butunrossiya aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra shahar aholisining milliy tarkibi [7] :
| Odamlar | Aholi soni | Butun aholi sonidan egallagan ulushi |
|---|---|---|
| chechenlar | 29 323 | 99,32 % |
| boshqa | 161 | 0,54 % |
| millati nomaʼlum | 41 | 0,14 % |
| Jami | 29 525 | 100,00 % |
Maʼmuriy boʻlinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shahar maʼmuriy-hududiy birlik (respublika ahamiyatga ega shahar) [8][9] va munitsipalitet boʻlib, Checheniston Respublikasining 2009-yil 20-fevraldagi 15-rz-sonli qonuni bilan shahar okrugi maqomi berilgan. „ Argun shahri munitsipalitetini tashkil etish, uning chegaralarini belgilash va unga shahar okrugi maqomini berish toʻgʻrisida“ [10][11]. "Argun shahar tuman shahri" va " Argun shahri" tushunchalari tengdir. [10]
2020-yil 1-yanvardan boshlab Komsomolsk (Komsomol qishlogʻi va unga tutash) va Chechen-Aul qishloq aholi punktlari (Chechen-Aul qishlogʻi) [12] hududlari Grozniy tumanidan Argun shahrining shahar okrugiga oʻtkazildi. Shundan soʻng shahar maydoni 130 ,21km² ga yetadi [13].
Shahar meri — Masayev Iles Axmedovich [14] .
2019-yil 30-avgustdan shahar rahbari (Argun deputatlari Kengashi raisi) — Ayubov Ibragim Zilimxonovich [15] .
Ommaviy axborot vositalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Shaharda „Argun“ nomli shahar gazetasi chop etiladi.
Sanoati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bugungi kunda Argun jadal rivojlanayotgan sanoat markazidir. 2012-yil yanvar oyida shaharda „Chechenavto“ OAJning yigʻish zavodi (VAZ avtomobillarini ishlab chiqarish) ochildi.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Argun // Goroda Rossii: Ensiklopediya / pod red. G. M. Lappo — Bolshaya rossiyskaya ensiklopediya, 1994. — S. 22. — 560 s. — ISBN 978-5-85270-026-1
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ A.G. Matsiev, A. T. Karasaev — Russko-chechenskiy slovar. — Russkiy yazik, 1978. — 728 s.
- ↑ Suleymanov A. Toponimiya Chechni. Grozniy: GUP „Knijnoe izdatelstvo“, 2006
- ↑ Поспелов 2008.
- ↑ „Паспорт муниципального образования городской округ г. Аргун“. 2018-yil 4-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 25-mart.
- ↑ Абазатов 1962.
- ↑ Lom-Ali Kosumov. „В Аргуне состоялось открытие мечети им.Аймани Кадыровой и комплекса высотных зданий «Аргун-Сити»“. www.groztrk.net. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 11-sentyabr.
- ↑ „Том 4 книга 1 "Национальный состав и владение языками, гражданство"; таблица 1 "Национальный состав населения Чечни по городским округам, муниципальным районам, городским населённым пунктам, сельским населённым пунктам с численностью населения 3000 человек и более"“. 2015-yil 29-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 3-yanvar.
- ↑ „Закон «Об административно-территориальном устройстве Чеченской Республики».“ (ru). docs.cntd.ru. 2018-yil 20-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-fevral.
- ↑ „Конституция Чеченской Республики“ (ru). docs.cntd.ru. 2018-yil 29-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-fevral.
- ↑ 10,0 10,1 „Устав муниципального образования город Аргун Чеченской Республики“ (ru). newargun.ru. 2018-yil 4-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-fevral.
- ↑ „Закон «Об образовании муниципального образования город Аргун, установлении его границы и наделении его статусом городского округа» от 20 февраля 2009 года N 15-РЗ.“ (ru). docs.cntd.ru. 2022-yil 26-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-fevral.
- ↑ „Закон Чеченской Республики от 04 октября 2019 года N 41-РЗ «О преобразовании, изменении границ отдельных муниципальных образований Чеченской Республики и внесении изменений в некоторые законодательные акты Чеченской Республики»“ (ru). docs.cntd.ru. 2020-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-fevral. („полная версия текста.pdf“ (ru). parlamentchr.ru. 2021-yil 30-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-fevral. )
- ↑ „Закон Чеченской Республики от 04 октября 2019 года N 41-РЗ «О преобразовании, изменении границ отдельных муниципальных образований Чеченской Республики и внесении изменений в некоторые законодательные акты Чеченской Республики»“ (ru). parlamentchr.ru. 2021-yil 30-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-fevral. — S. 3393
- ↑ „Мэр г. Аргун“ (ru). newargun.ru. 2021-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-fevral.
- ↑ „Глава города“ (ru). sovetargun.ru. 2021-yil 24-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-fevral.