Ijtimoiy-iqtisodiy holat: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
„Socioeconomic status“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

19-Aprel 2023, 07:20 dagi koʻrinishi

1880-yilda Jan-Yevgen Bulandning ijtimoiy-iqtisodiy ahvolda keskin kontrastni aks ettirgan rasmi

Ijtimoiy-iqtisodiy holat (SES) - bu shaxsning ish tajribasi, resurslardan iqtisodiy foydalanish imkoniyati va shaxs yoki oilaning boshqalarga nisbatan ijtimoiy mavqeining umumiy iqtisodiy va sotsiologik o'lchovidir[1][2]. Oilaning SES ko'rsatkichi uy xo'jaliklarining daromadlari, daromad oluvchilarning ta'lim va ish bilan ta'minlanganligi, shuningdek, ularning umumiy daromadlariga qarab belgilanadi, shaxsning SES esa faqat shaxsiy xususiyatlari bilan belgilanadi. Yaqinda o'tkazilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, "daromadlar va zarur xarajatlar o'rtasidagi muvozanat" sifatida ta'riflangan moliyaviy stress SESning kamroq taniqli xususiyatidir[3][4][2]. Biror kishining moliyaviy stressni idrok etishini o'lchash uchun har oyning oxirida ko'proq, etarli yoki etarli emasligini aniqlang[2][5]. Biroq, SES umuman jamiyatdagi iqtisodiy nomutanosiblikni ifodalash uchun ko'proq qo'llaniladi[6].

Yuqori, o'rtacha va past ijtimoiy-iqtisodiy maqom darajalari odatda oila yoki shaxs kirishi mumkin bo'lgan uchta toifani tavsiflash uchun ishlatiladi. Oilani yoki shaxsni ushbu guruhlardan biriga tasniflash uchun uchta omilning (daromad, ta'lim va bandlik) har qanday yoki barchasini kiritish mumkin.

Yuqori darajadagi ijtimoiy-iqtisodiy oilalar ko'pincha oila ichida ham, mahallada ham ta'limning ahamiyatini quyi ijtimoiy-iqtisodiy oilalarga qaraganda ko'proq ta'kidlaydilar. Oziq-ovqat, boshpana va xavfsizlik ustuvor ahamiyatga ega bo'lgan kambag'al joylarda ta'lim ko'pincha hayotiy ahamiyatga ega emas. Amerikada yoshlar auditoriyasi turli xil sog'liq va ijtimoiy muammolarga, jumladan, o'smirlarning homiladorligi, giyohvand moddalarni suiiste'mol qilish va semirishga nisbatan zaifdir[7].

Bir qator jismoniy va ruhiy salomatlik muammolari, jumladan, nafas olish yo'llari infektsiyalari, artrit, koronar kasallik va shizofreniya ham kam daromad va ta'lim bilan bog'liq. Bu muammolar ular ishlayotgan muhitga bog'liq bo'lishi mumkin yoki nogironlik yoki ruhiy kasalliklar bo'lsa, ular umuman ijtimoiy dilemmaning asosiy sababi bo'lishi mumkin[8][9][10][11].

Muhim omillar

Daromad

Daromad deganda ish haqi, oylik ish haqi, foyda, ijara haqi va olingan daromadlarning har qanday oqimi tushuniladi. Daromad, shuningdek, ishsizlik yoki ishchining kompensatsiyasi, ijtimoiy sug'urta, pensiya, foizlar yoki dividendlar, royalti, trast, aliment yoki boshqa davlat, jamoat yoki oilaning moliyaviy yordami shaklida ham bo'lishi mumkin. Bu, shuningdek, lotereyalar va boshqa o'yinlardagi yoki pul mukofotlari sifatida beriladigan tanlovlar kabi pul yutuqlaridan kelib chiqishi mumkin.

Daromad haqida o'ylashning ikki yo'li mavjud: nisbiy va mutlaq. Iqtisodchi Jon Meynard Keynsning mutlaq daromad nazariyasiga ko'ra, iste'mol daromad bilan birga oshadi, lekin bir xil darajada emas[12]. Shaxs yoki oilaning jamg‘armasi va iste’moli ularning boshqa oilalarga nisbatan daromadlari bilan belgilanadi. Ko'pchilik odamlar uchun hisoblash juda oddiy bo'lgani uchun daromad SESning tez-tez ishlatiladigan ko'rsatkichidir.

Jini koeffitsienti, bu erda 0 qiymati mukammal tenglikni va 1 qiymati mukammal tengsizlikni bildiradi, bu butun dunyo bo'ylab daromadlar nomutanosibligini o'lchash uchun eng ko'p qo'llaniladigan usuldir. Kam ta'minlangan oilalar keyingi avlodlarga o'tadigan boylik qurishdan ko'ra, o'zlarining bevosita ehtiyojlarini qondirishni birinchi o'ringa qo'yadilar, natijada tengsizlik kuchayadi. Kattaroq daromadga ega bo'lgan oilalar boylik orttirish, shoshilinch ehtiyojlarni hal qilishga diqqatni jamlash, indulgensiyalarga berilish va favqulodda vaziyatlarni hal qilish uchun yaxshi jihozlangan[13].

Ta'lim

Ta'lim darajasi ham daromadga ta'sir qiladi. Har bir maktab darajasi bilan o'rtacha ish haqi oshadi. Ma'lumotlarga ko'ra, professional va doktorlik darajasiga ega bo'lganlar har hafta eng ko'p pul oladi, faqat o'rta maktab ma'lumotiga ega bo'lganlar esa kamroq pul oladi. Iqtisodiy va psixologik natijalarning yaxshilanishi (ya'ni, daromadning oshishi, nazorat va ijtimoiy qo'llab-quvvatlash) yuqori darajadagi ta'lim bilan bog'liq[11].

Ish topish uchun zarur ko'nikmalarni rivojlantirish va yuqori SESga ega bo'lganlarni past SESga ega bo'lganlardan farqlash uchun ta'lim juda muhimdir. Annet Laro o'rta sinfdagi ota-onalar nazorat ostida tuzilgan tadbirlardan foydalanish va suhbatni rag'batlantirish orqali huquq tuyg'usini shakllantirish orqali o'z farzandlarining ta'lim va rivojlanishida faol ishtirok etadigan kelishilgan etishtirish kontseptsiyasini muhokama qiladi. Loroning soʻzlariga koʻra, kam taʼminlangan oilalar farzandlari ota-onalari bu harakatga qoʻshilmagani uchun oʻzlarini cheklangan his qilishadi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, quyi SES oilalaridagi ota-onalar o'z farzandlariga o'zaro munosabatlarda buyruq berishga ko'proq moyil bo'lishadi, yuqori SES oilalaridagi ota-onalar esa o'z farzandlari bilan shug'ullanish va o'ynashga moyil. Shunday qilib, bola tarbiyasidagi bu ikki xilma-xillik ta'lim samaradorligida bo'shliqqa olib keladi. Tadqiqotlarga ko'ra, yuqori SES uylarida tarbiyalangan bolalar past SES xonadonlarida tug'ilgan bolalarga qaraganda kuchliroq til qobiliyatiga ega. Ularning o'rganish qobiliyatiga til ko'nikmalari ta'sir qiladi, bu esa kambag'al va yuqori SES mahallalari o'rtasidagi ta'lim tengsizligi muammosini yomonlashtiradi. Kam ta'minlangan uy xo'jaliklari farzandlari o'rta sinf oilalari farzandlari bilan bir xil darajaga erisha olmaydilar yoki ular ko'proq huquqli, bahslashuvchi yoki kattalar uchun ko'proq tayyor bo'lishi mumkin[14].

Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, SES darajasi past bo'lgan talabalar yuqori SES talabalariga nisbatan pastroq va sekinroq akademik yutuqlarga ega[15]. O'qituvchilar o'quvchilarga o'z sinflari va SES asosida talabalar haqida taxminlar qilganda, akademik muvaffaqiyat uchun teng imkoniyatga ega bo'lishlariga to'sqinlik qilmoqdalar. O'qituvchilar qashshoqlik bilan bog'liq stigmani yo'q qilish uchun harakat qilishlari kerak. O'qituvchilar SES darajasi past va o'zini past baholagan o'quvchini rag'batlantirmasliklari kerak. Bolalarni SES guruhi a'zolari sifatida ko'rish o'rniga, o'qituvchilar ularni noyob odamlar sifatida ko'rishlari kerak. O'quvchilarga shu tarzda qarash orqali o'qituvchilar alohida SES guruhlari talabalariga nisbatan noto'g'ri qarashlardan qochishlari mumkin[16]. Talabalarning o'zlashtirish darajasini tenglashtirish ta'lim darajasini oshirish orqali mumkin bo'ladi. O'qituvchilar o'qitilayotgan materialni talabalarning oldingi bilimlari bilan bog'lab, amaliy tajribalar bilan bog'lasa, muvaffaqiyatni oshirish mumkin[16]. O'qituvchilar sinfdagi va SESdagi tengsizliklar haqida ham halol bo'lishlari kerak. Har bir inson SES haqida xabardor bo'lishi, uni tushunishi va ochiq muhokama qila olishi kerak[17].

Kasb-hunar

SESning bir qismi sifatida kasbiy nufuzga daromad ham, ta'lim darajasi ham kiradi. Kasbiy maqom bu lavozim uchun zarur bo'lgan ta'lim darajasini, shuningdek, kasbiy darajalar bo'ylab va ichida o'zgarib turadigan ish haqi darajalarini ifodalaydi. Bundan tashqari, u ishning o'ziga xos mahoratini namoyish etadi. Ishga joylashish xususiyatlarini, qaror qabul qilish qobiliyatini va nazoratini, ishdagi psixologik bosimni aniqlash orqali kasbiy holat ijtimoiy mavqeni baholaydi.

Boshqa tashkilotlarga qo'shimcha ravishda, aholini ro'yxatga olish kasblarni tasniflaydi va keng jamoatchilik fikrini o'rganadi. Shifokorlar va jarrohlar, huquqshunoslar, kimyo va biologiya muhandislari, universitet professorlari va aloqa bo'yicha tahlilchilar eng yuqori maqomga ega bo'lgan kasblardir. Yuqori SES tasnifiga kiruvchi bu lavozimlar qiyinroq ishni va ish sharoitlari ustidan ko'proq nazoratni taklif qiladi, lekin ular ko'proq mahorat talab qiladi. Ovqat tayyorlash xodimlari, peshtaxtalar xodimlari, barmenlar va yordamchilar, idish-tovoq yuvuvchilar, farroshlar, xizmatkorlar va uy xizmatchilari, avtomobil tozalovchilar va to'xtash joyi xizmatchilari pastroq reytingga ega bo'lgan kasblar qatoriga kiradi. Kamroq talab qilinadigan ishlar ko'pincha qiyinroq, xavfliroq bo'ladi va ishchilarni kamroq nazorat qiladi. Bundan tashqari, ular ancha kam to'laydilar[11][18].

Baholash uchun eng qiyin komponent bu kasbdir, chunki juda ko'p turli xil turlari va raqobatdosh tarozilar mavjud. Ko'pgina o'lchovlar kasblarni malakasiz qo'l mehnatidan tortib malakali mutaxassislargacha bo'lgan malaka miqdoriga qarab baholaydi yoki ular talab qilinadigan ta'lim va talab qilinadigan daromadning umumiy o'lchovidan foydalanadilar.

Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, ko'pchilik akademiklar daromad, ta'lim va ish bilan ta'minlanganlik SESni eng yaxshi ko'rsatadi, degan fikrga qo'shiladilar, ammo ba'zilari oila tarkibidagi tuzatishlarni ham hisobga olish kerakligini ta'kidlaydilar[19]. SES talabalarning kognitiv qobiliyatlari va akademik muvaffaqiyatlariga ta'sir qiladi. [19] Bir nechta tadqiqotchilar SES talabalarning qobiliyatlariga ta'sir qilishini aniqladilar. [19]

Boshqa o'zgaruvchilar

Boylik

Uy xo'jaligining favqulodda vaziyatlarni bartaraf etish, iqtisodiy zarbalarni o'zlashtirish yoki qulay yashash uchun resurslar bilan ta'minlash qobiliyati iqtisodiy zaxiralar yoki aktivlar to'plami bo'lgan boylik bilan o'lchanishi mumkin. Boylik - bu daromadlar va jamg'armalarning to'planishi, shuningdek, avlodlararo o'tishning aksidir[11][20].

Daromad, yosh, oilaviy ahvol, oilaning kattaligi, dini, kasbi va ma'lumoti - bularning barchasi boylikka erishishning ko'rsatkichidir.

Daromadlar tengsizligi singari, boylikdagi farq ham AQShda nihoyatda keng. Irqiy boylikdagi bo'shliqlar qisman daromadlardagi tafovut va institutsional kamsitish natijasida erishilgan yutuqlar tufayli yuzaga keladi. Tomas Shapiroga ko'ra, irqiy boylik farqi jamg'armalarning o'zgarishi (daromad stavkalaridagi nomutanosiblik tufayli), merosni hisobga olish va uy-joy bozoridagi kamsitish natijasidir. Shapironing ta'kidlashicha, daromad oshgani sayin jamg'arma stavkalari ko'tarilayotgan bo'lsa-da, afro-amerikaliklar bundan foyda ko'ra olmaydilar, chunki ular evropalik amerikaliklarga (oqlar) qaraganda ancha kam maosh oladilar. Bundan tashqari, afro-amerikaliklar va yevropalik amerikaliklar o'rtasidagi meros stavkalari juda farq qiladi. Biror kishining merosi, uning hayoti davomida yoki o'limidan keyin olingan bo'lishidan qat'i nazar, ikkita alohida shaxs yoki oilaning boshlang'ich pozitsiyalari farq qilishi mumkin. Uy-joy, ta'lim va ish bilan ta'minlashda kamsitish ham ushbu turli xil boshlang'ich joylarga ta'sir qiladi. Afro-amerikaliklar bardosh berishlari kerak bo'lgan kamsitishning turli shakllari, masalan, uy-joy bozorida yuqori foiz stavkalari va yuqori foiz stavkalari Shapironing irqiy boylik farqi uchun uchinchi izohidir. Ushbu noto'g'ri qarashlar afro-amerikaliklarning turli xil boshlang'ich joylari va natijada aktivlar darajasini pasaytirishning boshqa sabablariga yordam beradi[21].

Tasirlari

Salomatlik

So'nggi paytlarda epidemiologlarning iqtisodiy nomutanosiblik va uning aholi salomatligi bilan bog'liqligi mavzusiga qiziqishi ortdi. Sog'liqni saqlash va ijtimoiy-iqtisodiy daraja uzoq vaqtdan beri o'zaro bog'liq; Ijtimoiy miqyosda yuqori bo'lganlar ko'pincha pastdagilarga qaraganda yaxshiroq sog'likka ega[22]. Ijtimoiy-iqtisodiy daraja va salomatlik o'rtasidagi kuchli ijobiy bog'lanishni hisobga olgan holda, ijtimoiy-iqtisodiy holat salomatlik nomutanosibligiga sezilarli hissa qo'shadi. Bu korrelyatsiya shuni ko'rsatadiki, ijtimoiy-iqtisodiy zinapoyaning yuqoridan pastga qarab, maqomni salomatlik bilan bog'laydigan doimiy gradient borligini va hamma sog'lom bo'lsa, nafaqat kambag'allar kasal bo'lib qolishadi. Past ijtimoiy-iqtisodiy toifadagi ota-onalar ko'plab sog'liqni saqlash resurslarini to'lay olmaydilar, bu ularning farzandlari davolanishning etishmasligi natijasida yanada og'irroq kasalliklarga duchor bo'lishlarini anglatadi[23]. Ushbu hodisa ko'pincha "SES gradienti" yoki Jahon sog'liqni saqlash tashkilotiga ko'ra "Ijtimoiy gradient" deb ataladi. Pastroq ijtimoiy-iqtisodiy holat surunkali stress, yurak kasalliklari, oshqozon yarasi, 2-toifa diabet, revmatoid artrit, saratonning ayrim turlari va erta qarish bilan bog'liq.

SES Gradientining kelib chiqishi muhokama mavzusi. Ijtimoiy maqomdagi nomutanosiblik tufayli tadqiqotchilar badavlat odamlarning iqtisodiy resurslari kattaroq bo‘lishiga qaramay, iqtisodiy holat va o‘lim darajasi o‘rtasidagi minimal korrelyatsiyani aniqladilar[24].

Hatto moliyaviy resurslar va tibbiy davolanish imkoniyatini hisobga olgandan so'ng, boshqa tadqiqotchilar, jumladan, Richard G. Wilkinson, J. Linch va G.A. Kaplan ijtimoiy-iqtisodiy holat salomatlikka sezilarli ta'sir ko'rsatishini aniqladi[25]. Uaytxoll tadqiqotlari, Londonda joylashgan davlat amaldorlari bo'yicha bir qator tadqiqot loyihalari ijtimoiy-iqtisodiy sinf va salomatlik o'rtasidagi bog'liqligi bilan mashhur. Tekshiruvlar Angliyadagi barcha davlat amaldorlari sog'liqni saqlashdan teng foydalanish imkoniyatiga ega bo'lishiga qaramay, ijtimoiy-iqtisodiy holat va sog'liq o'rtasida sezilarli bog'liqlikni aniqladi. Tadqiqot shuni ko'rsatdiki, bu assotsiatsiya jismoniy mashqlar, chekish va spirtli ichimliklarni iste'mol qilish kabi sog'liq bilan bog'liq xatti-harakatlardan keyin ham saqlanib qolgan. Bundan tashqari, har ikkala holat ham ijtimoiy-iqtisodiy darajada pastroq guruhlarda keng tarqalgan bo'lishiga qaramay, hech qanday tibbiy yordam odamning 2-toifa diabet yoki revmatoid artrit rivojlanish xavfini kamaytirishga yordam bera olmasligi ta'kidlangan.

Siyosiy ishtirok

Siyosatshunoslar SES va siyosiy ishtirok o'rtasidagi ishonchli aloqani aniqladilar. Masalan, tengsizlik va Amerika demokratiyasi bo'yicha Amerika siyosiy fanlar guruhi 2004-yilda ijtimoiy-iqtisodiy mavqei yuqori bo'lgan odamlarda ishtirok etish darajasi pastroq odamlarga qaraganda yuqori ekanligini aniqladi[26].

Psixologik

Tilni rivojlantirish

Uy muhiti

SES darajasi yuqori bo'lgan bolalar muhiti bilan solishtirganda, SES darajasi past bolalarning muhiti ota-onalarning kamroq suhbati, kam kitob o'qishi va birgalikda e'tiborning kamligi, bola va kattalarning bir xil narsa yoki hodisaga umumiy e'tiborini qaratishi bilan tavsiflanadi. Boshqa tomondan, SES darajasi yuqori bo'lgan uylardagi chaqaloqlar ko'proq bolalarga qaratilgan muloqotni eshitishadi. SES darajasi yuqori bo'lgan bolalar 10-oyligida SES darajasi past sinfdoshlariga qaraganda o'rtacha 400 ta ko'proq so'zni eshitadilar[27].

Til sig'imi SESga qarab sezilarli darajada farq qiladi; masalan, kasb-hunar uylarida yashovchi 3 yoshli bolalarning o'rtacha so'z boyligi kambag'allarnikidan ikki baravar ko'p edi[28].

Yuqori daromadli oilalar farzandlari bilan solishtirganda, kam ta'minlangan uy xo'jaliklaridagilar yotoqxonalarida ommaviy axborot vositalaridan ko'proq foydalanishlari mumkin, lekin ko'chma o'yinchoqlardan kamroq foydalanishlari mumkin edi[29]. Natijada, kambag'al ijtimoiy-iqtisodiy uylardagi bolalar o'z tengdoshlariga qaraganda jismoniy faoliyatga kamroq kirishadi, bu esa ularni noqulay ahvolga soladi.

Ota-onalarning o'zaro ta'siri

SES ota-onalarning og'zaki kiritish miqdoridan tashqari, oila tanlagan tarbiya uslubiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Ota-onalar va bolalar til almashinuvining ohangi va maqsadiga ushbu turli xil ota-onalarning yondashuvlari ta'sir qiladi. Masalan, SES darajasi yuqori bo'lgan ota-onalar ko'proq liberal yoki avtoritar tarbiya usullaridan foydalanadilar[30]. Bu ota-onalar farzandlarining nutqini rivojlantirish uchun ularga ko'proq ochiq savollar berishadi[31]. Bundan farqli o'laroq, ijtimoiy-iqtisodiy muhiti past bo'lgan ota-onalar ko'proq avtoritar so'zlarni ishlatishadi. Farzandlari bilan suhbatlarida ko'proq imperativlar va ha/yo'q savollari qo'llaniladi, bu esa ularning javob berish va og'zaki ifoda etish qobiliyatiga xalaqit beradi[31].

Jamiyatdagi alohida guruhlarning pozitsiyalari ota-onalarning farzandlari bilan qanday munosabatda bo'lishini tushuntirish uchun ishlatilishi mumkin. Ishchi sinf odamlari ko'pincha ish joyida kam quvvatli, bo'ysunuvchi ishlarni egallaydi. Ijtimoiy ierarxiyadagi bu mavqe uchun aloqador va moslashuvchan munosabat va o'zaro ta'sir uslubi zarur[32]. Kattalar avtoritar murojaat uslubidan foydalanganda, bolalar ko'proq moslashish va itoatkor munosabatni talab qiladigan bunday rollarga yaxshiroq tayyorlanishadi. Shu sababli, og'zaki o'zaro ta'sir SES darajasi past bo'lgan ota-onalarning oila ko'proq ierarxik, ota-onalar hokimiyat tuzilmasi tepasida ekanligi haqidagi tushunchasi bilan shakllanadi[33]. Hokimiyatdagi bu nomutanosiblik ishchilar sinfining sharoitlarini aks ettiradi, bu erda odamlar obro'ga ega bo'ladilar va hokimiyatga qarshi chiqishdan qaytaradilar.

Aksincha, yuqori SES darajasi yuqori bo'lgan shaxslar ko'proq ifodalilikni talab qiladigan yuqori quvvatli lavozimlarni egallaydi. Yuqori SES darajasiga ega ota-onalar o'z farzandlarini atrofdagi dunyoga savol berishga undaydilar[32]. Farzandlariga ko'proq savollar berishdan tashqari, bu ota-onalar farzandlarini o'zlari uchun savollar yaratishga undashadi[30]. Bu odamlar ko'pincha ota-onalar va bolalar o'rtasidagi kuch nomutanosibligini, ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli past bo'lgan ota-onalardan farqli o'laroq, oila uchun zararli deb bilishadi. Bolalarni teng huquqli deb hisoblaydigan yuqori SES munozaralari ota-ona va bola o'rtasidagi berish va olish bilan tavsiflanadi[33]. Ushbu o'zaro ta'sirlar bu bolalarni ko'proq ifodalashni talab qiladigan kasblarga tayyorlashga yordam beradi.

Tilni o'zlashtirishdagi nomutanosibliklar

SES darajasi past va yuqori bo'lgan bolalar til va savodxonlikni rivojlantirishning ko'plab sohalariga, jumladan fonologiya, sintaksis, morfologiya va semantikaga ta'sir qiladigan juda xilma-xil lingvistik muhitga ega.

Semantika

So'z va ibora ma'nosini o'rganadigan fan semantika deb nomlanadi. Lug'at SES ta'sir qiladigan semantika bilan qoplangan. 24 oylik yoshida SES darajasi yuqori bo'lgan bolalar so'zlarni tezroq qayta ishlash qobiliyati tufayli katta ifodali lug'atga ega bo'ladilar. SES darajasi past va yuqori bo'lgan bolalar uch yoshga kelib nutq va til rivojlanishining sezilarli darajada farq qiladi[34]. Ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan xilma-xil tadqiqotga ko'ra, SESning lug'atga ta'siri bolalikdan o'smirlik va hatto erta balog'at yoshiga qadar davom etadi[35]. Bolalarda umumiy e'tiborning etishmasligi, SES darajasi yuqori bo'lgan tengdoshlari bilan solishtirganda, so'z boyligining yomon o'sishiga yordam beradi. Birgalikda e'tibor va kitob o'qish bolalarning so'z boyligini oshirishga ta'sir qiluvchi muhim omillardir[36]. Voyaga etgan odam va ikkalasi ham bir narsaga e'tibor qaratganda, bola so'zlarni xaritada aniqlay oladi. Masalan, ona ochiq havoda poyga qilayotgan jonivorni ko‘rsatib, “Mana, it” deb aytadi. Bola diqqatini onasi ko'rsatayotgan joyga qaratadi va "it" atamasini ko'rsatilgan hayvon bilan bog'laydi. Shunday qilib, umumiy e'tibor bolalarning so'zlarni o'rganishiga yordam beradi.

Sintaksis

Sintaksis so'z va iboralarning jumla hosil qilish uchun joylashishini anglatadi. SES jumla tuzilmalarini ishlab chiqarishga ta'sir qiladi. 22 dan 44 oygacha bo'lgan bolalarda oddiy jumla tuzilmalarini ishlab chiqarish SESga qarab farq qilmasa ham, past SES murakkab jumla tuzilmalari bilan bog'liq qiyinchiliklarga yordam beradi. Murakkab jumlalarga bir nechta fe'l so'z birikmasi bo'lgan jumlalar kiradi. Murakkab jumlaga misol: "Men u erda o'tirishingizni xohlayman"[37]. Oddiy ibora shakllari endi kundalik muloqotning muhim qismi hisoblanadi. Murakkab jumla tuzilmalarini o'rganish qobiliyati ixtiyoriydir va u ishlab chiqilgan kontekstga bog'liq[37].

SES darajasi past bo'lgan bolalarda butun jumlalarni yaratish qobiliyati kechikishi mumkin, chunki ular ota-onalar nutqi orqali murakkab sintaksisga kamroq duchor bo'lishadi. SES darajasi past bo'lgan ota-onalar bolalardan kamroq javob beruvchi so'rovlarni so'rashadi, bu esa bu bolalarning yanada murakkab nutq shakllarini rivojlantirish imkoniyatlarini kamaytiradi[30]. Buning o'rniga, bu ota-onalar farzandlariga ko'proq to'g'ridan-to'g'ri buyruq beradilar, bu esa qiyinroq ot va fe'l iboralarni o'zlashtirishga salbiy ta'sir ko'rsatishi aniqlandi[31]. Bundan farqli o'laroq, SES darajasi yuqori bo'lgan uy xo'jaliklari bolalariga nutqni rivojlantirish uchun keng savollar berishadi. Ko'proq savollarga duchor bo'lish bolalarning so'z boyligini va murakkab ismli so'z birikmalarini yaratishga ijobiy hissa qo'shadi[31].

Morfologiya

SES bolalarning morfologiyani qanchalik yaxshi tushunishiga, so'zlarning qanday shakllanishini o'rganishga ta'sir qiladi. SES darajasi past bo'lgan bolalar bilan solishtirganda, yuqori SES bolalari grammatik qoidalarni qo'llashda afzalliklarga ega, masalan, ot va sifatlarning ko'pligi. Otlarni ko‘plashtirish uchun ba’zi otlarning muntazam ekanligini va that -s birdan ortiq ma’noni anglatishini tushunish, shuningdek, tartibsiz otlarga turli qoidalarni qo‘llashni bilish zarur. Ko'plik qoidalari gapirish va yozishda o'rganish va tushunish uchun muhim mahoratdir. Ko'chada bir nechta itlar poygasi borligini samarali etkazish uchun itga -lar qo'shilishi kerak. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, ot va sifatlarni ko'plik qilish qobiliyatidagi bo'shliq yoshga yoki maktabga qarab kamaymaydi, chunki past SES bolalarning ot va sifatlarni ko'plashtirishga reaktsiya vaqtlari kamaymaydi[38].

Fonologiya

SES fonologik ongga ta'sir qiladi, bu so'zlarning bir nechta tovush tarkibiy qismlaridan iboratligini tushunish qobiliyatidir. Ikkinchi va oltinchi sinflar o'rtasida SES darajasi past bo'lgan bolalarning fonologik xabardorligi yomonligi kuzatiladi. Sinf darajasiga ko'ra, fonologik xabardorlik farqi kengayadi[39]. Agar SES darajasi past bo'lgan bolalar fonologik xabardorlik darajasi past bo'lsa va ularning muhiti uning o'sishiga yordam bermasa, bu bo'shliq yanada muammoli. Erta yoshdan yuqori fonologik ongga ega bo'lgan bolalar SESga ta'sir qilmaydi[40].

Past SESning ijobiy natijalari

Bolalar rivojlanishi bo'yicha mutaxassislar orasida past SES tajribasiga ega bo'lgan bolalar muammolari bo'yicha o'rganish hajmini hisobga olgan holda, tadqiqotlarni past SES haqida ijobiy yo'nalishga yo'naltirishga intilish mavjud. Maqsad kam ta'minlangan oilalarning farzand tarbiyalashdagi afzalliklariga e'tiborni qaratishdir. Masalan, SES darajasi past bo'lgan afro-amerikalik bolalar og'zaki hikoya qilish yoki hikoya qilish qobiliyatiga ega, bu ularga keyinchalik o'qishda muvaffaqiyatga erishishga yordam beradi. Yuqori SES darajasidagi tengdoshlari bilan solishtirganda, bu bolalar hikoyalarni yaxshiroq tushunishgan[41]. 2012-yildan beri, shuningdek, SES darajasi past oilalarda o'sadigan odamlarda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan salbiy ijobiy salomatlik natijalarini hisobga olishga harakat qiladigan Shift-and-persist modeli bo'yicha ba'zi tadqiqotlar olib borildi[42].

Savodxonlikni rivojlantirish

SES darajasi past va yuqori SES darajasi yuqori bo'lgan bolalar o'rtasida o'qish o'sishidagi bo'shliq mavjud bo'lib, bu bolalar yuqori sinflarga o'tgan sari kengayadi. O'qish o'sishini sinovdan o'tkazadigan o'qish baholashlari asosiy o'qish ko'nikmalarini (ya'ni, chop etishni bilish, harflarni aniqlash, bosh va yakuniy tovushlar, qofiyali tovushlar, so'zlarni aniqlash), lug'at (reseptiv lug'at) va o'qishni tushunish qobiliyatlari (ya'ni, tinglab tushunish, so'zlar) bo'yicha chora-tadbirlarni o'z ichiga oladi. kontekstda)[43]. Bolalar bog'chasi va birinchi sinf o'rtasida, o'quvchilar o'qishni rivojlantirish uchun maktabga ko'proq bog'liq bo'lsa va ota-onalariga kamroq bog'liq bo'lsa, o'qish o'sishida sezilarli farq bor. SES darajasi yuqori bo'lgan bolalar SES darajasi past bo'lgan tengdoshlariga qaraganda ko'proq o'qishni boshlaydilar. SES darajasi yuqori bo'lgan bolalar o'qish tezligi past bo'lgan bolalarga qaraganda tezroq o'sadi. Erta o'qish qobiliyati keyingi akademik muvaffaqiyatga ta'sir qiladi. Ko'proq ortda qolgan bolalarga erishish qiyinroq va kelajakda buni qilish ehtimoli ko'proq. Qo'shma Shtatlardagi past SES o'quvchilari o'rta maktabga kirganlarida o'qish o'sishi bo'yicha yuqori SES tengdoshlaridan orqada qoladilar[44].

Uy muhiti

Uydagi muhit bolaning farovonligining etakchi omillaridan biridir. Noto'g'ri yashash sharoitlari bo'lgan kambag'al uyda yashovchi bolalar kasallik va jarohatlarga ko'proq moyil bo'ladi[23]. SES darajasi yuqori va past bo'lgan bolalar o'rtasidagi uy sharoitidagi tajribalardagi nomutanosiblik o'qish natijalariga ta'sir qiladi. Uy muhiti SES o'qish natijalariga asosiy hissa qo'shuvchi hisoblanadi[44]. SES darajasi past bo'lgan bolalar o'zlarining SES darajasi yuqori bo'lgan tengdoshlariga qaraganda kamroq tez-tez o'qiladilar va uyda kamroq kitoblar bor, bu esa SES darajasi past bo'lgan bolalar bog'chaga kirishda SES darajasi yuqori bo'lgan bolalarga qaraganda boshlang'ich o'qish ballari pastroq ekanligiga javob beradi[44][45]. SES darajasi past ota-onalar ham o'z farzandlarining maktab ta'limida kamroq ishtirok etadilar[45]. Ko'pchilik o'quvchilarning uydan uzoqda maktabga borishi bu ularning savodxonligini rivojlantirishga ta'sir qiluvchi yagona omil ekanligini anglatmaydi. Hissiy, jismoniy va ruhiy salomatlik sinfdagi akademik muvaffaqiyat uchun juda muhimdir va ularning barchasi uyda tarbiyalash orqali shakllanadi. Bu o'qituvchilar e'tiborga olishlari kerak bo'lgan muhim elementdir, chunki ota-onalarning doimiy stressi va o'rganish strategiyasi kabi chegaralar, masalan, o'quvchilarning savodxonligini rivojlantirishga sezilarli ta'sir ko'rsatadi[46].

Boshlang'ich bolalar bog'chasidagi o'qish bo'shliqlarini bashorat qilishning eng muhim omili bu uy muhitidir. Ota-onalarning sinfda va uy muhitida ishtirok etishi uy muhitining ikkita xususiyatidir. Ota-onalarning farzandlariga ovoz chiqarib o‘qish chastotasi, bolalarning maktabdan tashqari kitob o‘qish chastotasi va oila a’zolarining bolalarni kutubxonaga olib borishi uydagi savodxonlik muhitining ko‘rsatkichlari hisoblanadi. Ota-onalar konferentsiyasida ishtirok etish, PTA yig'ilishi, ochiq eshiklar kuni, ko'ngillilik, mablag' yig'ishda qatnashish va maktab tadbirida qatnashish ota-onalarning sinfdagi ishtirokiga misoldir. O'quvchilarning o'qish darajasi birinchi marta bog'chada baholanganda, oila resurslari, tajribalari va munosabatlari o'qishdagi nomutanosiblik bilan eng chambarchas bog'liqdir. Oilaviy omillarning boshlang'ich o'qish darajasiga ta'siri bolalarning bog'chaga qadar maktabda kam o'qiganligi bilan bog'liq bo'lishi mumkin - ular asosan o'qish o'sishi uchun oilalariga tayanishi kerak[44].

Ijtimoiy-iqtisodiy holat ma'lum ota-onalarning boshqalarga nisbatan ishtirokida rol o'ynaydi. Bu ota-onalarni tarbiyalash amaliyotiga ta'sir qiladi va natijada uy xo'jaliklarini solishtirganda bolalar muvaffaqiyatining kuchli prognozchisi ekanligini isbotlaydi[47]. Ota-onaning farzandining o‘qish savodxonligi bo‘yicha rivojlanishidagi ishtiroki ko‘pincha qashshoqlik, irqiy va etnik o‘ziga xoslik, oiladagi va ota-onalik stressi, ota-onaning ta’lim darajasi kabi demografik omillar bilan bartaraf etiladi[46]. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, ota-onalar farzandlari bilan maktabdan tashqarida kitob o'qish bilan bog'liq mashg'ulotlarga jalb qilinsa, o'qish qobiliyati, savodxonligi, o'qishga bo'lgan muhabbati va til ko'nikmalari yaxshilanadi[48]. Ota-onalarning farzandlarini maktabda o‘qishga jalb etishlari ularning o‘qishni qanchalik yaxshi o‘rganishida muhim rol o‘ynasa-da, ota-onalar farzandlarini qanday tarbiyalashlari ham bolaning umumiy rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu turdagi ishtiroklarga ko'pincha imtiyozlar va ota-onalar ko'tarishi kerak bo'lgan stress miqdori ta'sir qiladi, ayniqsa ular past ijtimoiy-iqtisodiy kelib chiqishi bo'lsa. Bu allaqachon mavjud bo'lgan tengsizliklarning kuchayishi o'qish savodxonligidagi bo'shliqni yanada oshkor qildi. Tadqiqotlarga ko'ra, o'qish savodxonligi, ijtimoiy-emotsional tayyorgarlik va oiladagi jarayonlar o'rtasida aniq bog'liqlik bor, ular ota-onalarning stressi va tarbiyalash usullarini o'z ichiga oladi[46]. Garchi ota-onaning o'z farzandi bilan o'zaro munosabati va farzandining uyda o'rganishi bir-biriga bog'liq bo'lmasa-da, ular maktabda o'qish savodxonligini qanchalik yaxshi oshirishlari uchun zamin yaratadi.

Muvaffaqiyatdagi farqning kamchiliklari talabalar va bolalar uchun yanada oshkor bo'ldi, chunki talabalar 2020 yilgi pandemiyadan masofadan o'qitish amaliyotini o'tkazishga majbur bo'lishdi[49]. Ota-onalar ishtirokining kamayishi va ochiq havoda o'ynash imkoniyatining ortishi kombinatsiyasini hisobga olsak, tegishli maktab resurslaridan foydalanishning cheklanganligi bolaning o'qish darajasiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Bu ta'sir onlayn ta'limga o'tish davomida kuchayadi. Pandemiya davrida ish joyini yo'qotish, ish vaqtining qisqarishi va/yoki daromadning qisqarishini o'z ichiga olgan bandlikning o'zgarishi darajasi o'rta sinfdan pastgacha bo'lgan uy xo'jaliklari uchun eng yuqori bo'ldi[49]. Bu kabi yirik tarixiy voqealar ushbu demografik o'quvchilarga salbiy ta'sir ko'rsatadi, chunki ular mavjud tengsizliklarni yanada kuchaytiradi va ta'kidlaydi. AQSh Mehnat Departamenti qora tanlilar, latinolar, kam ta'minlangan ishchilar va ayollar kabi tarixan marginallashgan aholi COVID 19 epidemiyasi paytida sodir bo'lgan ishdan bo'shatishdan eng ko'p ta'sirlanganligini aniqladi[49]. Bu shuni anglatadiki, xuddi shu ishlaydigan kattalarning bolalari ham nomutanosiblikni boshdan kechirdilar. AQSh Savdo vazirligining 2013-yildagi hisobotida afro-amerikaliklarning atigi 55 foizi va qishloq uy xo'jaliklarining 58 foizi o'z uylarida internetga ega ekanligi aniqlangan[50]. Buni ishonchli internetga ega bo'lgan 74% oq va 81% Osiyo Amerika uylari bilan solishtirish mumkin[50]. Ushbu 2013-yilgi hisobotni 2020-yildagi voqealar bilan solishtirish, demografik talabalar hali ham ushbu "raqamli bo'shliq" va internetga va/yoki zarur texnologik jihozlarga kirishda nomutanosiblikni boshdan kechirayotganini hisobga olsak, unchalik farq qilmaydi[49]. Uyda to'g'ri materiallar, jumladan kitoblar va raqamli vositalardan foydalana olmasa, talabalar o'qish savodxonligi bo'yicha imtiyozli sinfdoshlari kabi yaxshi natijalarga erisha olmaydi.

Oilaviy SES ham yozda o'qish yutuqlarining o'sishi bilan bog'liq. Yuqori SES oilalaridagi o'quvchilarning bolalar bog'chasidan keyin o'qish qobiliyati o'sishda davom etmoqda va past SES oilalari o'quvchilari o'qish o'sishida shunga o'xshash miqdorda orqada qolishadi[51]. Bundan tashqari, ular oq o'quvchilarga qaraganda past SES oilalaridan kelib chiqqanligi sababli, afro-amerikalik va ispaniyalik talabalar yozgi muvaffaqiyatsizlikka nomutanosib ravishda ta'sir ko'rsatadi. Bundan tashqari, SES darajasi past bo'lgan uy xo'jaliklarida ba'zida maktab mashg'ulotlari bo'lmaganda bolalarining o'qishni rivojlantirish uchun zarur resurslar yetishmaydi. Uzoq yozgi ta'tildan so'ng, o'rta va quyi ijtimoiy sinf o'quvchilari o'rtasida o'qish savodxonligi bo'yicha 3 oylik farq borligi aniqlandi[51]. Agar hal qilinmasa, maktabdan ta'tildan keyin ko'nikmalarni sezilarli darajada yo'qotish vaqt o'tishi bilan sezilarli darajada yomonlashishi mumkin. Ushbu jamoalar boshdan kechirayotgan noqulayliklar tsiklini buzish uchun, ayniqsa, ushbu muammoni hal qilish va SES darajasi past bo'lgan yosh talabalar uchun echimlarni ishlab chiqish juda muhimdir. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, yozda kam ta'minlangan o'quvchilarga oddiygina kitob berish boshlang'ich sinf o'quvchilarining o'qish yutuqlari sezilarli darajada oshadi[51]. Xususan, yoz oylarida o'z-o'zidan tanlangan kitoblarga doimiy ravishda kirishni ta'minlash o'qishdagi qiyinchiliklarni cheklashda muvaffaqiyatli bo'ladi[51]. Bu talabalarning ko'pchiligi tushkunlikka tushishda davom etadilar, kamroq motivatsiyaga ega va shuning uchun ko'proq orqada qolishadi. Imkoniyat orqali rag'batlantirish orqali savodxonlikni rivojlantirishda kelajakda muvaffaqiyatga erishish imkoniyati ko'proq bo'ladi.

Qo'shnilarning ta'siri

SES darajasi past va yuqori bo'lgan bolalar o'rtasidagi o'qish bo'shliqlari ular tarbiyalangan jamiyat muhitiga ta'sir qiladi. Mahallaning bu xususiyatlariga ko‘chadagi axlat yoki axlat, u yerda giyohvand moddalar sotuvchi yoki ishlatadigan odamlar, yaqin atrofda bostirib kirish yoki o‘g‘irlik, zo‘ravon jinoyatlar, yaqin atrofdagi bo‘sh uylar va bolalar o‘ynash qanchalik xavfsiz ekanligi kiradi, lekin ular bilan cheklanmaydi. mahalla. SES darajasi yuqori bo'lgan tengdoshlari bilan taqqoslaganda, SES darajasi past bo'lgan bolalar bunday hududda o'sish ehtimoli ko'proq. Bolalarning o'qishi maktabning jamiyat tomonidan qo'llab-quvvatlanishi va maktabning jismoniy muhiti bilan ham bog'liq. Maktabga kirishda o'qish testi ballaridagi farq, ayniqsa o'quvchilar yuqori sinflarga o'tayotganda, qisman mahallaning xususiyatlari bilan izohlanadi. Kam ta'minlangan mahallalardagi SES darajasi past bo'lgan bolalar ulg'aygan sari, ularning o'qish rivojlanishi yuqori SES darajasidagi tengdoshlariga qaraganda ancha orqada qoladi va bu ularga sinf darajasida o'qish malakasiga erishishni qiyinlashtiradi[44].

M.Kils tadqiqotiga ko‘ra, kam ta’minlangan xonadonlar shaharlardan shahar atrofiga ko‘chirilganda bolalar o‘rtasida huquqbuzarlik darajasi kamayadi[52]. Turli ijtimoiy qatlamlarga mansub oilalarni solishtirsak, bolaning rivojlanishida mahalladagi atrof-muhit muhim rol o‘ynashi ayon bo‘ladi.

Maktab ta'siri

SES darajasi past va yuqori bo'lgan bolalar o'rtasidagi o'qishdagi tafovutlarga maktab omillari, jumladan, tengdoshlari va o'qituvchilarining xususiyatlari ta'sir qiladi. Masalan, tengdoshlar yosh bolalarning o'qish qobiliyatiga ta'sir qiladi. Kam malakali, past SES va o'qish jarayoni sekinroq bo'lgan ozchilik tengdoshlari past SES maktablarida ko'proq tarqalgan. Dastlabki muvaffaqiyat va o'sish sur'atlari sinf darajasidan pastroq o'qiydigan o'quvchilar ulushi, shuningdek, kam ta'minlangan oilalardagi tengdoshlarning mavjudligi bilan izchil bog'liq edi. Bolalar uchun o'qish ko'nikmalarini oshirish juda qiyin, chunki ularning SES darajasi past bo'lgan do'stlari odatda SES darajasi yuqori bo'lgan bolalarga qaraganda cheklangan ko'nikmalarga va kamroq moliyaviy resurslarga ega. Bolalar bog'chasi va birinchi sinf o'rtasida o'qish qobiliyati eng tez rivojlanadi. O'qituvchining tajribasi (ma'lum bir maktabda o'qituvchilik yillari va ma'lum bir sinf darajasida o'qitilgan yillar soni), o'qituvchining dars berishga tayyorgarligi (erta ta'lim, boshlang'ich ta'lim va bola rivojlanishi bo'yicha o'tkazilgan kurslar soniga qarab), eng yuqori daraja erishgan va o'qishni o'rgatish bo'yicha o'tkazilgan kurslar soni o'qish o'qituvchisining malakali yoki yo'qligini aniqlaydi. Past SES talabalari past malakali o'qituvchilarga ega bo'lish ehtimoli ko'proq, bu ularning o'qish o'sish sur'atlari yuqori SES hamkasblarining o'sish sur'atlaridan sezilarli darajada past bo'lishi bilan bog'liq[44]

Og'zaki bo'lmagan xatti-harakatlarga ta'sir qilish

SES darajasi yuqori bo'lgan ota-onalarning bolalari SES darajasi past bo'lgan tengdoshlariga qaraganda ko'proq ajralish xatti-harakatlarini namoyon etishadi[53]. Maykl Kraus va Dacher Keltner tomonidan olib borilgan ushbu tadqiqot natijalari 2008-yil dekabr oyida Psychological Science jurnalida chop etilgan. Buning aksi, bosh irg'ayish, qoshlarini ko'tarish, kulish va hamrohga qarashni o'z ichiga olgan nishon xatti-harakatlari uchun to'g'ri edi. Bu signallar aloqani rivojlantirish va mustahkamlash istagini, shuningdek, sherigiga qiziqishni ko'rsatdi. Ularning SES darajasi yuqori bo'lgan tengdoshlari ko'proq ajralish xulq-atvorini namoyish etgan bo'lsa-da, past SES ishtirokchilari o'zlarining suhbatdoshlari bilan ko'proq ishtirok etish xatti-harakatlarini ifodalashga moyil bo'lishdi. Mualliflarning nazariyasiga ko'ra, SES ko'tarilishi bilan insonning o'z talablarini qondirish qobiliyati ham oshadi. Bu katta mustaqillik tuyg'ulariga olib kelishi mumkin, bu esa yuqori SES darajasiga ega bo'lgan shaxslarni suhbatdoshlar bilan yaqin munosabatlarga ega bo'lishga kamroq moyil qiladi, chunki ular kelajakda ularning yordamiga muhtoj bo'lish ehtimoli kamroq.[53]

Manbalar

  1. ↑ Oakes, J. M.; Rossi, P. H. (2003). "The measurement of SES in health research: Current practice and steps toward a new approach". Social Science & Medicine 56 (4): 769–784. doi:10.1016/s0277-9536(02)00073-4. PMID 12560010. http://psych415.class.uic.edu/Readings/Oakes,%20SES%20measurement,%20SocSciMed,%202003.pdf. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Palta, Priya; Szanton, Sarah L.; Semba, Richard D.; Thorpe, Roland J.; Varadhan, Ravi; Fried, Linda P. (2015). "Financial strain is associated with increased oxidative stress levels: The Women's Health and Aging Studies". Geriatric Nursing 36 (2): S33–S37. doi:10.1016/j.gerinurse.2015.02.020. PMID 25784083. PMC 6053071. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6053071. 
  3. ↑ Szanton, S. L.; Allen, J. K.; Thorpe, R. J.; Seeman, T.; Bandeen-Roche, K.; Fried, L. P. (2008). "Effect of Financial Strain on Mortality in Community-Dwelling Older Women". The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences 63 (6): S369–S374. doi:10.1093/geronb/63.6.S369. PMID 19092046. PMC 2874583. https://academic.oup.com/psychsocgerontology/article/63/6/S369/519627. 
  4. ↑ Sun, F.; Hilgeman, M. M.; Durkin, D. W.; Allen, R. S.; Burgio, L. D. (2009). "Perceived income inadequacy as a predictor of psychological distress in Alzheimer's caregivers". Psychology and Aging 24 (1): 177–183. doi:10.1037/a0014760. PMID 19290749. PMC 2814818. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2814818. 
  5. ↑ Szanton, S. L.; Thorpe, R. J.; Whitfield, K. (2010). "Life-course financial strain and health in African-Americans". Social Science & Medicine 71 (2): 259–265. doi:10.1016/j.socscimed.2010.04.001. PMID 20452712. PMC 2885496. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2885496. 
  6. ↑ National Center for Educational Statistics. 31 March 2008. http://nces.ed.gov/programs/coe/glossary/s.asp. Archived.
  7. ↑ Hunt, J. McV (1972). "Early childhood education and social class.". Canadian Psychologist 13 (4): 305–328. doi:10.1037/h0082195. 
  8. ↑ Goode, Erica. „For Good Health, It Helps To Be Rich and Important“ (en-US). The New York Times (1999-yil 1-iyun). Qaraldi: 2022-yil 16-sentyabr.
  9. ↑ Marmot, Michael. The Status Syndrome: How Social Standing Affects Our Health and Longevity (en). Macmillan, 2007-04-01. ISBN 978-1-4299-0066-9. 
  10. ↑ Werner, Shirli; Malaspina, Dolores; Rabinowitz, Jonathan (2006-10-27). "Socioeconomic Status at Birth Is Associated With Risk of Schizophrenia: Population-Based Multilevel Study" (en). Schizophrenia Bulletin 33 (6): 1373–1378. doi:10.1093/schbul/sbm032. ISSN 0586-7614. PMID 17443013. PMC 2779876. https://academic.oup.com/schizophreniabulletin/article-lookup/doi/10.1093/schbul/sbm032. 
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 „Disability & Socioeconomic Status“. American Psychological Association. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "apa" defined multiple times with different content
  12. ↑ Wisdom Supreme. 6 April 2008. http://www.wisdomsupreme.com/dictionary/absolute-income-hypothesis.php
  13. ↑ Boushey, Heather and Weller, Christian. (2005). Inequality Matters: The Growing Economic Divide in America and its Poisonous Consequences.. "What the Numbers Tell Us." Pp 27-40. Demos.
  14. ↑ Lareau, Annette. (2011). Unequal Childhoods: Race, Class, and Family Life. University of California Press
  15. ↑ Staff (2012) "Education & Socioeconomic Status" American Psychological Association
  16. ↑ 16,0 16,1 Gollnick, Donna M & Chinn, Philip. (2013) Multicultural Education in a Pluralistic Society Pearson. ISBN 9781256639121
  17. ↑ Stanek (2012) Talking About Class
  18. ↑ Leonhardt, David. „A Closer Look at Income Mobility“ (en-US). The New York Times (2005-yil 14-may). Qaraldi: 2023-yil 17-fevral.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Milne, A., & Plourde, L. A. (2006). Factors of a Low-SES Household: What Aids Academic Achievement?
  20. ↑ MacArthur Research Network on SES and Health. 31 March 2008. „Social Environment Notebook contents“. 2008-yil 29-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 16-aprel.
  21. ↑ Shapiro, Thomas. (2004). The Hidden Cost of Being African American: How Wealth Perpetuates Inequality. Oxford University Press.
  22. ↑ Adler, Nancy E.; Boyce, Thomas; Chesney, Margaret A.; Cohen, Sheldon; Folkman, Susan; Kahn, Robert L.; Syme, S. Leonard (1994). "Socioeconomic status and health: The challenge of the gradient.". American Psychologist 49 (1): 15–24. doi:10.1037/0003-066x.49.1.15. PMID 8122813. 
  23. ↑ 23,0 23,1 Bradley, Robert (2002). "Socioeconomic Status and Child Development". Annual Review of Psychology 53: 371–399. doi:10.1146/annurev.psych.53.100901.135233. PMID 11752490.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Bradley 371&issn=0066-4308" defined multiple times with different content
  24. ↑ Leigh, A.. The Oxford Handbook of Economic Inequality Nolan, B.: , 2009. DOI:10.1093/oxfordhb/9780199606061.013.0016. ISBN 9780199606061. 
  25. ↑ Wilkinson, Richard. The Spirit Level: Why More Equal Societies Almost Always Do Better. Allen Lane, 2009 — 352 bet. ISBN 978-1-84614-039-6. 
  26. ↑ "American Democracy in an Age of Rising Inequality" (en). Perspectives on Politics 2 (4): 651–666. December 2004. doi:10.1017/S153759270404040X. ISSN 1537-5927. http://www.journals.cambridge.org/abstract_S153759270404040X. 
  27. ↑ Hart, Betty. Meaningful Differences in the Everyday Experience of Young American Children. P.H. Brookes, 1995. ISBN 9781557661975. 
  28. ↑ Hackman, Daniel (8 January 2009). "Socioeconomic status and the developing brain". Trends in Cognitive Sciences 13 (2): 65–73. doi:10.1016/j.tics.2008.11.003. PMID 19135405. PMC 3575682. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3575682. 
  29. ↑ Tandon, Pooja S.; Zhou, Chuan; Sallis, James F.; Cain, Kelli L.; Frank, Lawrence D.; Saelens, Brian E. (1 January 2012). "Home environment relationships with children's physical activity, sedentary time, and screen time by socioeconomic status". International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity 9: 88. doi:10.1186/1479-5868-9-88. ISSN 1479-5868. PMID 22835155. PMC 3413573. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3413573. 
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 Hoff, E.. Handbook of parenting: Volume 2, Biology and ecology of parenting M. Bornstein: . Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Association, 2002 — 231–252 bet.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Hoff" defined multiple times with different content
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 Clark, Eve. First Language Acquisition. New York, NY: Cambridge University Press, 2009 — 44–46 bet. ISBN 978-0-521-51413-2.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Clark" defined multiple times with different content
  32. ↑ 32,0 32,1 Markus, H.. Clash!: 8 cultural conflicts that make us who we are. New York, NY: Hudson Street Press, 2013 — 89–112 bet. ISBN 978-1101623602.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Markus" defined multiple times with different content
  33. ↑ 33,0 33,1 Kusserow, A (1999). "De-Homogenizing American Individualism: Socializing Hard and Soft Individualism in Manhattan and Queens". Ethos 27 (2): 210–234. doi:10.1525/eth.1999.27.2.210.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Kusserow" defined multiple times with different content
  34. ↑ Hart, Beety. Meaningful Differences in the Everyday Experience of Young American Children, 1995. 
  35. ↑ Decker, Alexandra L.; Duncan, Katherine; Finn, Amy S.; Mabbott, Donald J. (12 August 2020). "Children's family income is associated with cognitive function and volume of anterior not posterior hippocampus" (en). Nature Communications 11 (1): 4040. doi:10.1038/s41467-020-17854-6. ISSN 2041-1723. PMID 32788583. PMC 7423938. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=7423938. 
  36. ↑ Farrant, Brad; Stephen Zubrick (2012). "Early vocabulary development: The importance of joint attention and parent-child book reading". First Language 32 (3): 343–364. doi:10.1177/0142723711422626. 
  37. ↑ 37,0 37,1 Vasilyeva, Marina; Heidi Waterfall; Janellen Huttenlocher (2008). "Emergence of syntax: Commonalities and differences across children". Developmental Science 11 (1): 84–97. doi:10.1111/j.1467-7687.2007.00656.x. PMID 18171371. 
  38. ↑ Ravid, Dorit; Schiff, Rachel (2012). "Morphophonological categories of noun plurals in Hebrew: A developmental study". Linguistics 47 (1): 45–63. doi:10.1515/LING.2009.002. https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/LING.2009.002/html. 
  39. ↑ Schiff, Rachel; Einav Lotem (2012). "Schiff, R., & Lotem, E. (2011). Effects of phonological and morphological awareness on children's word reading development from two socioeconomic backgrounds". First Language 31 (2): 139–163. doi:10.1177/0142723710393098. https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0142723710393098. 
  40. ↑ Noble, Kimberley; Michael Wolmetz; Lisa Ochs; Martha Farah; Bruce McCandliss (2006). "Brain–behavior relationships in reading acquisition are modulated by socioeconomic factors". Developmental Science 9 (6): 642–654. doi:10.1111/j.1467-7687.2006.00542.x. PMID 17059461. 
  41. ↑ Gardner-Neblett, Nicole; Elisabeth Pungello; Iheoma Iruka (2012). "Oral narrative skills: Implications for the reading development of African American children". Child Development Perspectives 6 (3): 218–224. doi:10.1111/j.1750-8606.2011.00225.x. 
  42. ↑ Chen, Edith; Miller, Gregory E. (March 2012). ""Shift-and-Persist" Strategies: Why Low Socioeconomic Status Isn't Always Bad for Health". Perspectives on Psychological Science 7 (2): 135–158. doi:10.1177/1745691612436694. ISSN 1745-6916. PMID 23144651. PMC 3491986. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3491986. 
  43. ↑ Benson, J., Borman, G. (2010). "Family, Neighborhood, and School Settings Across Seasons: When Do Socioeconomic Context and Racial Composition Matter for the Reading Achievement Growth of Young Children?". Teachers College Record 112 (5): 1338–1390. doi:10.1177/016146811011200505. https://www.researchgate.net/publication/285719563. 
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 44,3 44,4 44,5 Aikens, N., Barbarin, O. (2010). "Socioeconomic Differences in Reading Trajectories: The Contribution of Family, Neighborhood, and School Contexts". Journal of Educational Psychology 100 (2): 235–251. doi:10.1037/0022-0663.100.2.235.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Aikens & Barbarin, 2008" defined multiple times with different content
  45. ↑ 45,0 45,1 Evans, G. (2004). "The Environment of Childhood Poverty". American Psychologist 59 (2): 77–92. doi:10.1037/0003-066X.59.2.77. PMID 14992634. 
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 Smith-Adcock, Sondra; Leite, Walter; Kaya, Yasmine; Amatea, Ellen (5 June 2019). "A Model of Parenting Risk and Resilience, Social-Emotional Readiness, and Reading Achievement in Kindergarten Children from Low-Income Families Model". Journal of Child and Family Studies 28 (10): 2826–2841. doi:10.1007/s10826-019-01462-0. ISSN 1062-1024. http://dx.doi.org/10.1007/s10826-019-01462-0.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":2" defined multiple times with different content
  47. ↑ Ogg, Julia; Anthony, Christopher J. (February 2020). "Process and context: Longitudinal effects of the interactions between parental involvement, parental warmth, and SES on academic achievement". Journal of School Psychology 78: 96–114. doi:10.1016/j.jsp.2019.11.004. ISSN 0022-4405. PMID 32178814. http://dx.doi.org/10.1016/j.jsp.2019.11.004. 
  48. ↑ "Homework in the Foundation Phase: Perceptions of principals of eight public primary schools in Johannesburg". South African Journal of Education 38 (2). 31 May 2018. doi:10.15700/saje.v38n2a1461. ISSN 0256-0100. 
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 49,3 Chen, Cliff Yung-Chi; Byrne, Elena; Vélez, Tanya (12 March 2021). "Impact of the 2020 pandemic of COVID-19 on Families with School-aged Children in the United States: Roles of Income Level and Race". Journal of Family Issues 43 (3): 719–740. doi:10.1177/0192513x21994153. ISSN 0192-513X. PMC 7957335. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=7957335. 
  50. ↑ 50,0 50,1 Chen, Tim; Wanberg, Rim C.; Gouioa, Elizabeth T.; Brown, Marcia J. S.; Chen, J. C.-Y.; Kraiger, Judy J. Kurt (2019). "Engaging Parents Involvement in K - 12 Online Learning Settings: Are We Meeting the Needs of Underserved Students?". Journal of e-Learning & Knowledge Society 15 (2): 113–20. https://www.je-lks.org/ojs/index.php/Je-LKS_EN/article/download/1135006/1047. 
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 51,3 Allington, R. L.; McGill-Franzen, A.; Camilli, G.; Williams, L.; Graff, J.; Zeig, J. (2010). WWC Quick Review of the Report "Addressing Summer Reading Setback Among Economically Disadvantaged Elementary Students". doi:10.1037/e596832011-001. http://dx.doi.org/10.1037/e596832011-001. Qaraldi: 7 May 2021. Ijtimoiy-iqtisodiy holat]]
  52. ↑ Santiago, Catherine DeCarlo; Wadsworth, Martha E.; Stump, Jessica (1 March 2011). "Socioeconomic status, neighborhood disadvantage, and poverty-related stress: Prospective effects on psychological syndromes among diverse low-income families". Journal of Economic Psychology. Special Issue on The Psychology and Behavioural Economics of Poverty 32 (2): 218–230. doi:10.1016/j.joep.2009.10.008. 
  53. ↑ 53,0 53,1 Kraus, M.W.; Keltner, D. (2008), „Signs of Socioeconomic Status: A Thin-Slicing Approach“, Psychological Science, 20-jild, № 1, 99–106-bet, doi:10.1111/j.1467-9280.2008.02251.x, PMID 19076316, S2CID 9308617[sayt ishlamaydi] [sayt ishlamaydi] 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ijtimoiy-iqtisodiy_holat&oldid=3672964" dan olindi