Diqqatni boshqarish: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
„Attention management“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

17-Fevral 2023, 14:21 dagi koʻrinishi

Diqqatni boshqarish individual yoki jamoaviy darajada va qisqa muddatli (kvazi real vaqtda) yoki uzoq muddatda (haftalar yoki haftalar davomida) e'tiborni boshqarishni anglatadi.

Yuqori sifatli natijalarga erishish uchun chalg'itadigan narsalarni nazorat qilish va diqqatni jamlash qobiliyati juda muhimdir[1]. Stenford tomonidan olib borilgan tadqiqot shuni ko'rsatadiki, bir vazifani bajarish ko'p vazifaga qaraganda samaraliroqdir[2]. Diqqatni oshirish uchun Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan (AKT) foydalanish bo'yicha turli tadqiqotlar o'tkazildi, xususan, diqqatni oshirish uchun modellar ishlab chiqildi[3][4][5].

Tarixi

Tadqiqotchi Herbert A. Simonning ta'kidlashicha, axborotning keng mavjudligida, inson barcha ma'lumotlarni hazm qila olmasligi sababli, e'tibor yanada kam manbaga aylanadi[6].

Asosan, diqqat miyaning qayta ishlash kuchi bilan cheklangan. Axborot nazariyasini qo'llagan holda, venger-amerikalik psixolog Mihaly Csikszentmihalyi va muhandis Robert Luckyning hisob-kitoblariga ko'ra, inson ongi ma'lumotni qayta ishlash qobiliyati sekundiga 120 bitni tashkil qiladi. Odamning nutqini tinglash uchun sekundiga taxminan 60 bit ishlov berish kerak. Bu siz bir vaqtning o'zida ikki kishining gaplashayotganini zo'rg'a tushunishingiz mumkinligini anglatadi[7][8]. Nemis fiziologi Manfred Zimmermanning fikriga ko'ra, insonning hissiy tizimi ma'lumotni ancha yuqori tezlikda qabul qilishi mumkin: u faqat ko'zlar uchun 10 million bit/s, teri uchun 1 million bit/s va 100 000 bit/s eshitish uchun, ongli idrok esa buning faqat kichik qismini qamrab oladi[9]. Shunday qilib, miya qayta ishlanishi kerak bo'lgan eng muhim ma'lumotlarni aniqlash uchun aqliy filtrlardan foydalanishi kerak. Ushbu filtrlash jarayonlarining aksariyati avtomatik ravishda va ongli xabardorlikdan tashqarida sodir bo'ladi[7]. Diqqat imkoniyatlarining cheklanishi ko'plab kontekstlarda, masalan, haydash paytida telefonda gaplashganda namoyon bo'ladi. Vizual va eshitish ma'lumotlarini qayta ishlash o'rtasidagi yuqori chastotali almashinish muhim ma'lumotlarni tan olishni cheklashi isbotlangan. Haydovchining oldida tormozlangan mashinalarga munosabati, shuningdek, yo'l chetidagi reklama taxtalarini eslash ham ta'sir qiladi[10][11].

Diqqat, shuningdek, miyadagi neyronlar uchun mavjud bo'lgan manbalar bilan cheklangan, bu odamlarga diqqatni jamlashga imkon beradi, chunki barcha qayta ishlangan ma'lumotlar aqliy charchoqqa hissa qo'shadi. Hisob-kitoblar shuni ko'rsatadiki, 2011-yilda amerikaliklarning kundalik axborot kiritishi 1986-yildagidan besh baravar ko'p bo'lgan[7]. Shuning uchun, Maura Tomasning fikriga ko'ra, diqqatni boshqarish XXI asr uchun eng muhim mahoratdir. Raqamli inqilob va internet va aloqa qurilmalarining paydo bo'lishi bilan vaqtni boshqarish endi ish sifatini kafolatlash uchun yetarli emas. Bitta faoliyatni bajarish uchun vaqt ajratish, agar doimiy uzilishlar va chalg'itishlar yuzaga kelsa, unga e'tibor qaratiladi degani emas. Shuning uchun odamlar vaqtni boshqarish haqida tashvishlanishni to'xtatib, diqqatni boshqarishga e'tibor berishlari kerak[12].

Ish va mahsuldorlikka ta'sir qilishdan tashqari, e'tiborni boshqarish baxt kabi tuyg'ularga ham ta'sir qiladi. Britaniyalik psixolog Paul Dolan e'tiborni taqsimlashni shaxsiy farovonlikni yaxshilashning asosiy komponenti sifatida belgilaydi. Hayot voqealari faqat shaxsga u ishtirok etadigan darajada ta'sir qiladi; kasalliklar, agar ular yanada aniqroq bo'lsa va odamni qayta-qayta yangi salbiy ogohlantirishlarga duchor qilsa, yomonroq deb hisoblanadi. Binobarin, e'tiborni boshqarish va shaxsni baxtli qiladigan narsalarga e'tibor qaratish Dolanning katta baxtga qaratilgan yondashuvlaridan biridir[13].

Diqqat muammolari

Diqqatni boshqarishni rivojlantirishning maqsadi e'tibor muammolariga ma'lum miqdordagi yechimlarni taklif qilishdir. Ushbu muammolar:

  • odamlarning kognitiv cheklovlarini idrok etish - masalan, insonning qisqa muddatli xotirasining cheklangan imkoniyatlari (bir vaqtning o'zida o'rtacha 4 ta elementni boshqarish mumkin) yoki inson bilan muloqot qilish mumkin bo'lgan odamlar sonining nazariy kognitiv chegarasi. Barqaror ijtimoiy munosabatlarni saqlab qolish.
  • Axborotning haddan tashqari yuklanishi - qaror qabul qilishga xalaqit beradigan juda ko'p ma'lumotni olish jarayoni.
  • Ijtimoiy o'zaro ta'sirning haddan tashqari yuklanishi - (masalan, odamlar ko'p so'rovlarni oladigan onlayn ijtimoiy tarmoq xizmatlaridan kelib chiqishi mumkin)
  • Uzilish - Bu diqqatni sezilarli darajada yo'qotadi. Tabboushning so'zlariga ko'ra, surunkali og'riqlar bilan to'xtatilgan yoki chalg'itadigan odamlar diqqat vazifalarini sezilarli darajada yomonlashtiradi[14].
  • Multitasking[15] - Multitasking e'tiborni tortadigan juda muhim mavzu va argumentning har ikki tomonida qarama-qarshi dalillar mavjud. Bu argumentlar oldinga va orqaga boradi, chunki ko'p vazifani bajarish bilan bog'liq ko'plab o'zgaruvchilar mavjud. Ba'zi hollarda, yurish va nafas olish kabi ikkita ko'p vazifani bajarish ikkinchi tabiatdir va agar kimdir bir vaqtning o'zida bir nechta vazifani bajarishni mashq qilgan bo'lsa, ko'p vazifa ham unumdorlikni oshiradi. Biroq, Kaid, Jonston, Willness, Asbridge va Steel tomonidan meta-tahlil o'tkazildi, bu ko'p vazifali matn yozish va haydash e'tiborning yomonlashishiga olib kelishini ko'rsatdi[16].
  • Diqqat qoldig'i (kontekstni almashtirish) - shaxs ikkinchi darajali vazifaga to'liq e'tibor qaratish uchun vazifadan butunlay voz kechishi kerak. Biroq, odamlar e'tiborini bir nechta faoliyat o'rtasida almashtirish va o'tkazishda qiyinchiliklarga duch kelishadi[17]

Mashqlar

Ehtiyotkorlik treningi

Ehtiyotkorlik mashg'ulotlari diqqatni boshqarishda foydali bo'lishi mumkin. 1970-yillarda professor Jon Kabat-Zinning “Mindfulness-based stress reduction” asari mashhur boʻlgan. Ehtiyotkorlikka asoslangan stressni kamaytirish - bu talabalarga his-tuyg'ular va xatti-harakatlar modellarini tushunish va tartibga solishga yordam beradigan intensiv trening dasturi. Bunday trening odamlarga nimaga e'tibor qaratayotganini ko'proq bilishga yordam beradi. Jensen, Vangkilde, Frokjaer va Hasselbalch tomonidan o'tkazilgan tadqiqotga ko'ra, ongni rivojlantirish bo'yicha trening stressni kamaytirishda ongsiz bo'lmagan mashg'ulotlarga, ya'ni dam olish mashqlariga qaraganda ancha samarali. Tadqiqot shuni ko'rsatdiki, ongni rivojlantirish bo'yicha treningda qatnashganlar diqqatni jamlash bo'yicha vazifalarni yaxshiroq bajarishga moyil bo'lishgan[18]. Shunday qilib, ongni o'rgatish diqqatni boshqarishga ijobiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.

Strategiyalar


Tashqi omillar

Diqqatni boshqarish strategiyalari odatda uzilishlarni minimallashtirishni o'z ichiga oladi, chunki turli dalillar chalg'ituvchi omillarni bartaraf etish samaradorlikni oshirishini ko'rsatadi. Masalan, bir qator tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, ob-havo yomon bo'lgan kunlarda ish joyidagi unumdorlik odatda yuqori bo'ladi, chunki yaxshi ob-havo sharoitida tashqi mashg'ulotlar haqida chalg'ituvchi fikrlar yo'q[19]. Diqqatning chalg'itilishi natijada ishlashning pasayishiga va stressga olib kelishi mumkin; Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, uzilish ko'proq bajarish vaqtiga, ikki baravar xatolik darajasiga olib kelishi mumkin, shuningdek, odamning bezovtalanishini oshiradi. Uzilishlar ham yuqori tashvishga hissa qo'shishi isbotlangan[20][21].

Elektron qurilmalardan bildirishnomalar chalg'ituvchi eng keng tarqalgan tashqi ogohlantirishlardan biri hisoblanadi va tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, ijtimoiy bosim ko'pincha bu uzilishlarni darhol hal qilishga olib keladi. Shunday qilib, e'tiborni boshqarish hamma joyda hisoblash va ilovalarni loyihalashda ortib borayotgan muhim soha hisoblanadi. Mashina o'rganishdan foydalanadigan raqamli e'tiborni boshqarish tizimlari uzilishlar foydalanuvchi uchun samarasiz bo'lgan bosqichlarni va bildirishnomalarni kechiktirishni taniydi[20].

Raqamli tizimlardan foydalanish bilan bir qatorda uzilishlar va ahamiyatsiz ma'lumotlarni minimallashtirish strategiyalari kotiblar, maslahatchilar va boshqa yordamchi xodimlar shaklida inson resurslarini ham o'z ichiga olishi mumkin; Bu kompaniyalarning yuqori darajali rahbarlarida va siyosatda kuzatilishi mumkin bo'lgan odatiy amaliyotdir[7].

Ichki omillar

Diqqatni boshqarishning maqsadi keng tarqalgan oqim deb ataladigan holatda to'siqsiz diqqat va e'tiborning eng yuqori darajasiga erishishdir. Mihaly Csikszentmihalyi tomonidan kiritilgan bu atama vazifaga to'liq jalb qilinganlik holatini, mohiyatan singdirish darajasini tavsiflaydi, bunda shaxs hozirgi faoliyatdan tashqari hamma narsani, hatto o'zining mavjudligini ham unutadi; barcha ongli ishlov berish qobiliyati vazifaga bag'ishlangan. Bu holat uchun xarakterli bo'lgan asosiy ichki motivatsiya; Aftidan, diqqatni jamlash hech qanday qo'shimcha energiya talab qilmaydi va faqat faoliyatning o'zi uchun harakat qilish uchun motivatsiyani boshdan kechiradi[8].

Shunga mos ravishda, psixolog Adam Grant motivatsiyani e'tiborni boshqarishning ajralmas qismi deb hisoblaydi. Uning nazarida, asosiy ma'lumotlarga e'tiborni asosiy motivatsiyani topish va topshiriqdagi joziba va ma'noni topish orqali qo'llab-quvvatlash mumkin[22].

Loyihalar

Diqqatni qo'llab-quvvatlash uchun AKTdan qanday foydalanishni o'rganish uchun ma'lum miqdordagi loyihalar amalga oshirildi, masalan:

  • AtGentive - hamkorlikdagi o'quvchilar uchun diqqatli agentlar.
  • SAKE - "Semantic-enabled Agile Knowledge"ga asoslangan elektron hukumat (IST 027128)
  • SUITOR[23]

Yana qarang

Manbalar

  1. ↑ Gorlick, Adam. „Media multitaskers pay mental price, Stanford study shows“ (2009).
  2. ↑ Thomas, Maura (2015). "Time Management Training Doesn't Work". Harvard Business Review. 
  3. ↑ Davenport, Thomas H.; Völpel, Sven C. (September 2001). "The rise of knowledge towards attention management" (en). Journal of Knowledge Management 5 (3): 212–222. doi:10.1108/13673270110400816. ISSN 1367-3270. 
  4. ↑ Nabeth, Thierry (2008), Hildebrandt, Mireille; Gutwirth, Serge (muh.), „User Profiling for Attention Support at School and Work“, Profiling the European Citizen (inglizcha), Dordrecht: Springer Netherlands: 185–200, doi:10.1007/978-1-4020-6914-7_10, ISBN 978-1-4020-6913-0
  5. ↑ Bounfour, Ahmed. Organisational capital : modelling, measuring and contextualising. London: Routledge, 2009. ISBN 978-0-415-43771-4. OCLC 176823681. 
  6. ↑ The Economist profile on Herbert Simon (20th of march, 2009). Accessed May 13, 2017. http://www.economist.com/node/13350892
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Levitin. „Why It's So Hard To Pay Attention, Explained By Science“ (en-US). Fast Company (2015-yil 23-sentyabr). Qaraldi: 2020-yil 9-aprel. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":0" defined multiple times with different content
  8. ↑ 8,0 8,1 Csikszentmihalyi, Mihaly, Flow, the secret to happiness (inglizcha), qaraldi: 2020-04-09 Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":1" defined multiple times with different content
  9. ↑ Zimmermann, M. (1986), „Neurophysiology of Sensory Systems“, Fundamentals of Sensory Physiology, Springer Berlin Heidelberg: 68–116, doi:10.1007/978-3-642-82598-9_3, ISBN 978-3-540-15870-7
  10. ↑ Shomstein, S. (2004-11-24). "Control of Attention Shifts between Vision and Audition in Human Cortex". Journal of Neuroscience 24 (47): 10702–10706. doi:10.1523/jneurosci.2939-04.2004. ISSN 0270-6474. PMID 15564587. PMC 6730120. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6730120. 
  11. ↑ Strayer, David L.; Drews, Frank A.; Johnston, William A. (2003). "Cell phone-induced failures of visual attention during simulated driving.". Journal of Experimental Psychology: Applied 9 (1): 23–32. doi:10.1037/1076-898x.9.1.23. ISSN 1939-2192. PMID 12710835. 
  12. ↑ Thomas. „Attention Management Website“.
  13. ↑ Dolan, Paul. Happiness by design : change what you do, not how you think, 2015. ISBN 978-1-4104-7845-0. OCLC 899229105. 
  14. ↑ Tabboush, Zafer Salim (February 2008). "Fitness of Patients in Pain to Make Optimal Decisions" (en). Anesthesia & Analgesia 106 (2): 669; author reply 669–70. doi:10.1213/ane.0b013e31816197b1. ISSN 0003-2999. PMID 18227336. 
  15. ↑ „The Myth of Multitasking“. The New Atlantis. Qaraldi: 2020-yil 3-iyul.
  16. ↑ Caird, Jeff K.; Johnston, Kate A.; Willness, Chelsea R.; Asbridge, Mark; Steel, Piers (October 2014). "A meta-analysis of the effects of texting on driving" (en). Accident Analysis & Prevention 71: 311–318. doi:10.1016/j.aap.2014.06.005. PMID 24983189. 
  17. ↑ Leroy, Sophie (2009-07-01). "Why is it so hard to do my work? The challenge of attention residue when switching between work tasks" (en). Organizational Behavior and Human Decision Processes 109 (2): 168–181. doi:10.1016/j.obhdp.2009.04.002. ISSN 0749-5978. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0749597809000399. 
  18. ↑ Jensen, Christian Gaden; Vangkilde, Signe; Frokjaer, Vibe; Hasselbalch, Steen G. (2012). "Mindfulness training affects attention—Or is it attentional effort?" (en). Journal of Experimental Psychology: General 141 (1): 106–123. doi:10.1037/a0024931. ISSN 1939-2222. PMID 21910559. 
  19. ↑ Lee, Jooa Julia; Gino, Francesca; Staats, Bradley R. (2012). "Rainmakers: Why Bad Weather Means Good Productivity". The Journal of Applied Psychology 99 (3): 504–13. doi:10.1037/e519682015-006. PMID 24417552. http://nrs.harvard.edu/urn-3:HUL.InstRepos:9299650. 
  20. ↑ 20,0 20,1 Anderson, Christoph; Hübener, Isabel; Seipp, Ann-Kathrin; Ohly, Sandra; David, Klaus; Pejovic, Veljko (2018-07-05). "A Survey of Attention Management Systems in Ubiquitous Computing Environments". Proceedings of the ACM on Interactive, Mobile, Wearable and Ubiquitous Technologies 2 (2): 1–27. doi:10.1145/3214261. ISSN 2474-9567.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":2" defined multiple times with different content
  21. ↑ Bailey, Brian P.; Konstan, Joseph A. (2006-07-01). "On the need for attention-aware systems: Measuring effects of interruption on task performance, error rate, and affective state" (en). Computers in Human Behavior. Attention aware systems 22 (4): 685–708. doi:10.1016/j.chb.2005.12.009. ISSN 0747-5632. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S074756320500107X. 
  22. ↑ Grant, Adam. „Productivity Isn't About Time Management. It's About Attention Management.“ (en-US). The New York Times (2019-yil 28-mart). Qaraldi: 2020-yil 9-aprel.
  23. ↑ Maglio, Paul P.; Barrett, Rob; Campbell, Christopher S.; Selker, Ted (2000). "SUITOR: an attentive information system" (en). Proceedings of the 5th International Conference on Intelligent User Interfaces - IUI '00 (New Orleans, Louisiana, United States: ACM Press): 169–176. doi:10.1145/325737.325821. ISBN 978-1-58113-134-5. http://portal.acm.org/citation.cfm?doid=325737.325821.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Diqqatni_boshqarish&oldid=3580491" dan olindi