Xulq-atvor immunitet tizimi: Versiyalar orasidagi farq
„Поведенческая иммунная система“ sahifasi tarjima qilib yaratildi |
(Farq yoʻq)
|
16-Noyabr 2022, 08:11 dagi koʻrinishi
Xulq-atvor immunitet tizimi (inglizcha: behavioral immune system, BIS ) - bu odamga bir tomondan infektsiyalarni, zararli moddalarni yoki kasallik qo'zg'atuvchi parazitlarni tan olishga imkon beradigan psixologik va xulq-atvor mexanizmlari to'plami, boshqa tomondan, kasalliklarning oldini olish uchun profilaktik xatti-harakatlarni ko'rsatishga imkon beradi. Masalan, bu narsalar bilan aloqa qilishdan saqlaning kabi. Bu atama psixolog Mark Schaller[en] tomonidan taklif qilingan [1] [2] [3] .
edrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyb n
Nafrat hissi xulq-atvor immun tizimining faoliyatida markaziy rol o'ynaydi [2] . BIS ning eng samarali faollashtiruvchilari kasallik o'tkazuvchi moddalarga (masalan, qusish, siydik, najas, yiring va qon) o'xshash tashqi ogohlantirishlardir [1] .
huj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbh
Tavsif
Tirik organizmlar parazitlar bilan aloqa qilish xavfi ostida, ularning biomassasi ba'zi ekotizimlarda yirtqichlar bilan raqobatlashadi. Parazit viruslar, bakteriyalar, protozoa, nematodalar, gelmintlar va artropodlar o'z xo'jayinlari bilan mustahkam aloqada yashaydilar, ulardan energiya, boshpana, transport va ko'payish imkoniyatlarini oladi. Ular toksinlar ishlab chiqarish, xatti-harakatlarni o'z maqsadlariga ko'ra o'zgartirish va butun jins va jamoaga tarqalish orqali o'z uy egalarini vayron qiladilar. Tirik organizmlar o'zlarini parazitlarning shikastlanishidan himoya qilish mexanizmlariga ega, jumladan, bir qator fiziologik to'siqlar va murakkab immunitet tizimi. Ushbu fiziologik himoyaga qo'shimcha ravishda, ular "xulq-atvor immun tizimi" vazifasini bajaradigan xatti-harakatlar orqali o'zlarini infektsiyadan himoya qiladilar.
huj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbh
Patogendan qochish xatti-harakatlari barcha madaniyatlarda universal bo'lib, barcha jamiyatlarda gigiena bilan bog'liq individual va guruh xatti-harakatlari namoyon bo'ladi. Bu tanani, turar-joylarni va umumiy foydalanish joylarini tozalash, boshqalar bilan yaqin aloqa qilish yoki tana suyuqliklarini almashish (qarindoshlar bundan mustasno) va zararli, ifloslangan yoki notanish ovqatlardan saqlanishni o'z ichiga oladi .
huj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbh
Xulq-atvor immunitet tizimining asosiy vazifasi odamlarni potentsial zararlanish manbalaridan qochishga undashdir. Potentsial manbalardan biri boshqa odamlar, ayniqsa notanish guruhlar a'zolaridir .
huj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbh
Kasallikni uzatuvchi moddalarga (masalan, qusish, siydik, najas, yiring va qon ) o'xshash tashqi ogohlantirishlar, ayniqsa, samarali BIS faollashtiruvchilari hisoblanadi. Bunday ogohlantirishlarga javoban, BIS moslashuvchan javoblarni faollashtiradi, jumladan, affektiv ( jirkanch ), kognitiv (ifloslanish fikrlari) va xulq-atvor ( qochish ), ya'ni odamlarni ifloslanishga olib keladigan vaziyatlardan qochishga undaydi. BIS turli odamlarda turli darajada namoyon bo'ladi .
huj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbh
Patogenlarni olib yurishi mumkin bo'lgan har qanday narsadan qochishning iloji bo'lmagani uchun, odamlar patogenlarga ta'sir qilishning mumkin bo'lgan xarajatlarini va jirkanchlikdan qochish xarajatlarini almashtirishni tanlashadi. Misol uchun, och odam eski go'shtni tanlashi mumkin .
huj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbh
Ba'zi jinsiy faoliyat yoki sheriklar ham jirkanchdir. Jinsiy aloqa patogenlarning potentsial ta'sirini o'z ichiga olganligi sababli, gomoseksual aloqa, bolalar yoki qariyalar bilan jinsiy aloqada bo'lish, ko'payish imkoniyatini bermasdan, odamni patogenlarga ta'sir qilishi mumkin. Bunday sheriklar bilan jinsiy aloqa qilish g'oyasi jinsiy jirkanchdir, ammo oila a'zolari o'rtasidagi jismoniy aloqadan qochib qutula olmaydi. (jinsiy aloqa nazarda tutilmayapti) [2] .
huj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbh
Xulq-atvor immunitet tizimini tashkil etuvchi mexanizmlar kasallik qo'zg'atuvchi patogenlarga qarshi birinchi himoya chizig'i sifatida rivojlangan deb taxmin qilinadi [1] .
huj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbh
Jinsiy xatti-harakatlar
Past ijtimoiy mavqega ega bo'lgan jinsiy ozchiliklar a'zolari ko'pincha jirkanchdirlar va tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, jirkanish LGBTga qarshi pozitsiya bilan bog'liq bo'lishi mumkin [3] . Nafrat hissi xulq-atvor immun tizimining faoliyatida markaziy rol o'ynaydi [2] . Jinsiy noto'g'ri qarashlar kontekstida Noyberg va uning hamkasblari (1994) tajribalari shuni ko'rsatdiki, geteroseksual sifatida taqdim etilgan erkak gey sifatida taqdim etilgan do'sti bilan qaralganda salbiy baholanadi. Ya'ni, geyning stigmatizatsiyasi geteroseksual idrokni ifloslantirdi. Shu bilan birga, gey-erkak geteroseksual bilan bunday aloqada bo'lmagan [2] . Ba'zi ekspertlar buni quyidagicha izohlaydilar: xulq-atvor immuniteti "g'alati" ko'rinadigan odamlar tomonidan faollashishi mumkin, chunki ular umumiy qabul qilingan me'yorlarga, shu jumladan jinsiy amaliyot, gigiena va ovqat tayyorlash me'yorlariga mos kelmaydi [3] . Geylar OIV / OITS bilan bog'liq assotsiatsiya tufayli infektsiya xavfini ifodalovchi sifatida qabul qilinishi mumkin [2] . Shu bilan birga, ba'zi nashrlar mualliflari geylar bilan aloqa qilish jinsiy noto'g'ri qarashlarni kamaytiradi va ta'lim geylarga nisbatan stereotiplar va noto'g'ri qarashlarni yo'q qilishning kalitidir, degan fikrni bildiradi [3] .
huj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbh
Ijtimoiy aloqalar
BIS ijtimoiy o'zaro munosabatlarga va guruhlararo munosabatlarga ta'sir qiladi. Nafrat gomoseksual odamlarga nisbatan noto'g'ri qarash bilan bog'liq va xulq-atvor immunitet tizimi ham ksenofobiya va etnosentrizmni rag'batlantiradi [1] . Nazariy jihatdan, kuchli BISga ega bo'lgan shaxslar ijtimoiy konservativ qadriyatlarni qo'llab-quvvatlash ehtimoli ko'proq. Shunday qilib, BIS odamlarni yuqtirish xavfini tug'diradigan tashqi guruhlar a'zolaridan himoya qiladigan qadriyatlar tizimini rag'batlantirish orqali ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishi mumkin [1] .
huj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbh
Axloqiy jirkanish ko'pincha jinsiy me'yorlarni buzish yoki moliyaviy yolg'onchilik tufayli yuzaga keladi. Bunday jirkanish shakli odamlarga o'z guruhi a'zolari tomonidan jazo choralarini qo'llashdan qochishga va normalarni buzganlarni jazolashni muvofiqlashtirishga yordam beradi. Bunday holda, jismoniy qochish emas, balki ijtimoiy uzoqlashish namoyon bo'ladi [2] .
huj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbhnj tgyhuj fcvtyrftgyhuj dcfvgbhnj ftgyhuji cfvgbh
Manbalar
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 John A. Terrizzi, Natalie J. Shook, Michael A. McDaniel. The behavioral immune system and social conservatism: a meta-analysis // Evolution and Human Behavior. — 2013-03. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — ISSN 1090-5138. — DOI:10.1016/j.evolhumbehav.2012.10.003.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Gabrielle Filip-Crawford, Steven L. Neuberg. Homosexuality and Pro-Gay Ideology as Pathogens? Implications of a Disease-Spread Lay Model for Understanding Anti-Gay Behaviors // Personality and Social Psychology Review. — 2016-06-23. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — ISSN 1532-7957&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false 1088-8683, 1532-7957. — DOI:10.1177/1088868315601613. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name ":3" defined multiple times with different content - ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Vittorio Lingiardi, Nicola Nardelli. Negative Attitudes to Lesbians and Gay Men: Persecutors and Victims // Emotional, Physical and Sexual Abuse. — 2014. — Andoza:Бсокр. — DOI:10.1007/978-3-319-06787-2_3. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name ":4" defined multiple times with different content