Sun'iy suyak: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
WIKIRIR (munozara | hissa)
1 303 edits
„Artificial bone“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

26-Oktyabr 2022, 14:45 dagi koʻrinishi

Mineral-organik matritsa nisbati inson suyaginikiga yaqin bo'lgan moslashuvchan gidrogel-HA kompozitsiyasi

Sun'iy suyak laboratoriyada yaratilgan suyakka o'xshash materialga tegishli bo'lib, u og'ir sinishlar, kasallik va hokazolar tufayli yo'qolgan inson suyagi o'rnini bosish uchun suyak payvandlarida ishlatilishi mumkin[1].

Suyakning to'liq yoki qisman sinishi bo'lgan suyak sinishi juda keng tarqalgan holat bo'lib, har yili AQShda uch milliondan ortiq holatlar mavjud[2]. Inson suyaklari suyak rezorbsiyasi va suyak shakllanishi sikli orqali o'zini qayta tiklash qobiliyatiga ega. Suyak rezorbsiyasi uchun mas'ul bo'lgan hujayra osteoklast, suyak shakllanishi uchun mas'ul bo'lgan hujayra esa osteoblastdir. Aytgancha, inson tanasi singan suyakni qayta tiklashi mumkin. Ammo, agar suyakning shikastlanishi kasallik yoki og'ir shikastlanish tufayli yuzaga kelsa, tananing o'zini tiklashi qiyinlashadi. Inson tanasi yo'qolgan suyak to'qimasini qayta tiklashga qodir bo'lmaganda, jarrohlar kelib, avtogreftlar, allogreftlar va sintetik greftlar (sun'iy suyak) yordamida etishmayotgan suyakni almashtiradilar. Sun'iy suyakni avtogreft va allogreft bilan solishtirganda, u kamroq invaziv va ko'proq biologik mos keladi, chunki u noma'lum virusli infektsiyalar xavfini oldini oladi[3].

Kompozit iskalalarni loyihalashda qattiq erkin ishlab chiqarishdan foydalanish

Implantatsiya qilingan biomateriallarni loyihalashda asosiy mezonlar biomoslik, osteokonduktivlik, yuqori porozlik va biomexanik muvofiqlik hisoblanadi. Sun'iy suyak dastlab metall va qattiq keramika kabi materiallardan yasalgan bo'lib, ular suyakdagi yukni ushlab turish uchun etarlicha kuchli. Biroq, bu materiallarning qattiqligi bemorlarga katta yuk olib keldi va biomateriallarni implantatsiya qilish mezonlariga mos kelmadi. Metall va keramikadan yasalgan sun'iy suyaklar biologik moslik nuqtai nazaridan yomon ishlaydi, chunki suyak to'qimalariga aralashish qiyin[4]. Shunday qilib, muhtojlarga yanada farovon hayot kechirishga yordam berish uchun muhandislar yaxshi sun'iy suyak tuzilishi va materiallarini ishlab chiqarish va loyihalash uchun yangi usullarni ishlab chiqdilar.

Suyakning ikkita asosiy komponenti gidroksiapatit [Ca10(PO4)6(OH)2] va kollagen tolalaridir. Kaltsiy fosfatning eng barqaror shakllaridan biri bo'lgan gidroksiapatit suyakning 60-65 foizini tashkil qiladi[5]. Suyakning qolgan qismi xondroitin sulfat, keratan sulfat va lipidni o'z ichiga olgan materiallardan iborat[5]. Kollagen va gidroksiapatitning tuzilishi, xossalari tuzilishi bo'yicha tadqiqotlar va bilimlarning ortishi suyak to'qimalari muhandisligida kollagen asosidagi iskalalarda ko'plab ishlanmalarga olib keldi. Gidroksiapatitning tuzilishi asl suyakka juda o'xshaydi va kollagen molekulyar kabellar sifatida harakat qilishi va implantning biomosligini yanada yaxshilashi mumkin[6].

Umumiy koʻrinish

Suyak shikastlanishining demografiyasi

Qo'shma Shtatlarda har yili 6,5 milliondan ortiq suyak nuqsonlari va 3 milliondan ortiq yuz jarohati holatlari qayd etilgan. Dunyo bo'ylab yiliga 2,2 milliondan ortiq suyak transplantatsiyasi protseduralari amalga oshiriladi. Suyak transplantatsiyasining keng tarqalgan sabablari o'sma rezeksiyasi, konjenital malformatsiya, travma, sinish, jarrohlik, osteoporoz va artritdir[7]. Milliy Ambulator Tibbiyot So'rovi (NAMCS) ma'lumotlariga ko'ra, 2010 yilda AQShda ortopedik jarrohlik bo'limiga taxminan 63 million tashrif buyurilgan va 6,5 million suyak sinishi yoki nuqsoni holatlari orasida AQShda shoshilinch tibbiy yordam bo'limida sinish bo'yicha 3,5 millionga yaqin tashriflar bo'lgan. taxminan 887 679 kishi kasalxonaga yotqizilgan[8].

Fayl:Structure of Chitosan.png
Xitozanning tuzilishi
Xitinning tuzilishi

Suyaklarni payvandlashning hozirgi sohalari (suyak turlari, kompozitlar)

Suyaklarni payvandlashda material turlari bo'yicha tadqiqotlar an'anaviy ravishda organik polisakkaridlar ( xitin, xitozan, alginat ) va minerallar ( gidroksiapatit ) kompozitlarini ishlab chiqarishga qaratilgan. O'zaro bog'langan kaltsiy ionlaridan tashkil topgan alginat iskala teri, jigar va suyaklarni qayta tiklashda faol ravishda o'rganilmoqda[9]. Alginatning iskala qilish qobiliyati va uni yangi polisakkaridga aylantiradi. Ko'pgina minerallar suyak tarkibiga moslashtirilishi mumkin bo'lsa ham, gidroksiapatit dominant material bo'lib qolmoqda, chunki uning kuchi va inson suyagining taniqli Jager-Fratzl modeli oraliq va ishlab chiqarish uchun oldindan mavjud bo'lgan asosni ta'minlaydi.

Materiallar turlari

Dengiz qisqichbaqasimonlaridan xitin va xitozan tayyorlash

Sun'iy suyaklarda foydalanish uchun mos materiallar biomoslashuvchan, osteokonduktiv va mexanik jihatdan mustahkam bo'lishi kerak. [5] Gidroksiapatit ko'pincha sun'iy suyak tadqiqotlarida qo'llaniladi, chunki u samarali, uzoq muddatli suyak implantatsiyasi uchun zarur bo'lgan biomoslashuv va osteokondüktiviteye ega, lekin juda mo'rt[5], va bundan keyin yiliga taxminan 10 wt% eritma tezligini namoyish etadi. yangi hosil bo'lgan suyakning o'sish tezligidan sezilarli darajada sekinroq, bu uning erish tezligini oshirish uchun choralar ko'rishni talab qiladi[10]. Yuqori chidamliligi va Young moduli tufayli nanostrukturali sun'iy nacre yaxshi qattiqlikka ega bo'lgan materialni talab qiladigan ilovalar uchun ishlatilishi mumkin[11]. Ko'pgina hollarda, bitta turdagi materialdan foydalanish sun'iy suyak implantatsiyasining imkoniyatlarini cheklaydi, shuning uchun kompozitlar qo'llaniladi. Xitozan va gidroksiapatitdan tashkil topgan implantlar xitosanning bio-mosligi va uning murakkab g'ovakli shakllarga bo'linish qobiliyatidan hamda gidroksiapatitning osteo o'tkazuvchanligidan foydalanib, har uchala xususiyatga ega kompozitsion hosil qiladi[5]. Sun'iy suyaklarda foydalanish uchun mos bo'lgan boshqa kompozitsiyalar - bu alginatdan foydalanadigan, iskala hosil qiluvchi xususiyatlari bilan mashhur biopolimer. Kompozitlarda alginatdan foydalanish suyak to'qimasini tiklash uchun xitozan kompozitlarini, nuqsonli yoki kasal suyaklarni tiklash yoki almashtirish uchun bioglass kompozitlarini yoki suyak regeneratsiyasi uchun keramik-kollagen kompozitlarni o'z ichiga oladi[9]. Sun'iy suyak implantida ishlatiladigan material oxir-oqibatda yaratilgan implant turiga va undan foydalanishga bog'liq.

Sun'iy suyaklarni 3D bosib chiqarish

3D bosib chiqarish sun'iy suyaklarni ishlab chiqarishning samarali usuliga aylanmoqda. Birinchidan, bemordan olingan CAT skanerlash tasvirlarini qayta tiklash orqali suyak modeli yaratiladi. Keyin sun'iy suyak materiallari 3D bosib chiqarish uchun "filament" sifatida ishlatiladi. Rezolyutsiya greftlariga ko'ra, 3D suyak modeli ba'zi qatlamlarga bo'linadi. Printer bir qatlamni chop etar, so'ngra oxirgi qavatni bosib chiqaradi va nihoyat sun'iy suyak hosil qiladi. Yaqinda o'tkazilgan tadqiqotlarning aksariyati gidroksiapatit (HA) nanokristallari 3D bosilgan sun'iy suyaklar uchun ideal material ekanligini ko'rsatadi. HA nanokristallari mos ravishda fosfor va kaltsiy prekursorlari sifatida diammoniy fosfat va kaltsiy xlorid yordamida nam sintez orqali sintezlanadi[12]. Bundan tashqari, polikaprolakton (PCL) ba'zi tadqiqot hisobotlarida sun'iy suyakni ishlab chiqarish uchun 3D bosib chiqarish uchun ham ishlatilishi mumkin. Shikastlangan suyaklarni tiklash bilan solishtirganda, 3D bosib chiqarish texnikasi moslashtirilgan tuzatish ehtiyojlariga javob beradigan implantlarni ishlab chiqarishi mumkin. Boshqa tomondan, 3D bosib chiqarish usullari bemorlarga ozgina salbiy ta'sir ko'rsatadigan implantlarni ishlab chiqaradi. Limfotsitlar va eritrotsitlar kabi turli tasnifdagi xost hujayralari sun'iy greftlarga minimal immunologik javob beradi[13].

Afzalliklar

Materialning xususiyatlari

Samarali suyak o'rnini bosuvchi materiallar etarli bioaktivlik bilan birga yaxshi mexanik kuchga ega bo'lishi kerak. Ko'pincha eritish tezligi va in-vivo implant yuzasida mineral qatlam hosil bo'lishi nuqtai nazaridan o'lchanadigan bioaktivlikni biomateriallarda, xususan gidroksiapatitda, doping yordamida tarkibi va tuzilishini o'zgartirish orqali oshirish mumkin[10]. Hidroksiaptatit tizimlariga alternativa sifatida, xitosan kompozitlari sun'iy suyak uchun foydalanish uchun bitta material sifatida yaxshilab o'rganilgan[5]. Chitosan o'z-o'zidan osonlikcha murakkab shakllarga o'zgartirilishi mumkin, ular gözenekli tuzilmalarni o'z ichiga oladi, bu uni hujayra o'sishi va osteokonduktsiya uchun mos qiladi[5]. Bundan tashqari, xitosan iskalalari biologik mos va biologik parchalanishi mumkin, ammo past pishiqlikka ega va materialning o'zi osteokonduktiv emas[5]. Boshqa tomondan, gidroksiapatit mukammal biologik muvofiqlikka ega, ammo uning mo'rt tabiati to'sqinlik qiladi[14]. Gidroksiapatit bilan kompozitsion sifatida qo'llanilganda, qattiqlik va osteokonduktivlik sezilarli darajada yaxshilanadi, bu kompozitsiyani sun'iy suyak uchun material uchun mos variantga aylantiradi[5]..Xitozan shuningdek, Young moduli yuqori (1,0–1,8 TPa), valentlik mustahkamligi (30–200 GPa), uzilish cho‘zilishi (10–30%) va tomonlar nisbati (>1000) bo‘lgan uglerod nanotubalari bilan ham qo‘llanilishi mumkin[5]. Uglerod nanotubalari oʻlchami jihatidan juda kichik, kimyoviy va strukturaviy jihatdan barqaror, biologik faoldir[5]. Uglerod nanotubalari va xitozan tomonidan hosil qilingan kompozitsion xitosanning qattiqligini sezilarli darajada yaxshilaydi[5]. Nanostrukturali sun'iy nacre - sun'iy suyakni yaratishning yana bir variantidir[11]. Tabiiy nacre g'isht va ohakga o'xshash organik va noorganik qatlamlarning tuzilishidan iborat[9]. Bu mahkam o'ralgan molekulalarning ionli o'zaro bog'lanishi bilan birga nacre yuqori kuch va mustahkamlikka ega bo'lishiga imkon beradi[9]. Ion bog'lanishlarining tuzilishi va ta'sirini taqlid qiluvchi sun'iy svetofor tabiiy nayga o'xshash kuchlanish kuchiga va qatlamli suyakka o'xshash Yang moduliga ega edi[11]. Mexanik nuqtai nazardan, bu material sun'iy suyak uchun mos variant bo'ladi.

Dizaynni hisobga olish

Klinik natijalar

Bemorga dizaynni amalga oshirishdan oldin har qanday sun'iy suyak dizaynining bir nechta jihatlarini hisobga olish kerak. Qabul qiluvchining suyagini mahkamlanmagan holda qoldirish kabi hodisalar tufayli bemorning ichiga noto'g'ri mos keladigan sun'iy suyak implantlari qabul qiluvchi mintaqada qizarish va shish paydo bo'lishiga olib kelishi mumkin[3]. Noto'g'ri o'rnatilgan implantlar sinterlash natijasida ham paydo bo'lishi mumkin, bu esa implantning 27% gacha o'lchamli qisqarishiga olib kelishi mumkin[15]. Osteo o'tkazuvchanlik sun'iy suyak dizayni uchun yana bir muhim e'tibordir. Sinterlangan materiallar ma'lum sun'iy suyaklardagi kaltsiy fosfatning kristalliligini oshiradi, bu osteoklastlar tomonidan yomon rezorbsiyaga va biologik parchalanishning buzilishiga olib keladi[15]. Bir tadqiqot gidroksiapatitga aylanadigan va sinterlashdan foydalanmasdan implantni mustahkamlovchi material bo'lgan a-trikalsiy fosfat (TCP) dan foydalangan holda siyohli bosma, buyurtma asosida tayyorlangan sun'iy suyaklarni yaratish orqali buning oldini oldi[15]. Bundan tashqari, a-TCP biologik mos keladi va yangi suyak shakllanishiga yordam beradi, bu esa uzoq muddatda bemorlar uchun yaxshiroqdir[3]. Sun'iy suyak konstruktsiyalari autolog va allojenik suyak implantlari bilan solishtirganda hayotiy yechim bo'lishi uchun biologik mos bo'lishi, osteokonduktivlikka ega bo'lishi va bemorning ichida uzoq vaqt davom etishi kerak.

Qiyinchiliklar

Yuzaki xususiyatlar

Sun'iy greftlar taqqoslanadigan bosim kuchini saqlab turadi, lekin ba'zida lateral yoki ishqalanish kuchlariga javoban inson suyagiga o'xshashlik yo'q[16]. Xususan, sun'iy suyakning topografiyasi uning tabiiy hamkasbiga nisbatan noto'g'ri. Grant va boshqalarda eritilgan cho'kma orqali ishlab chiqarilgan sun'iy suyak greftlari haqiqiy suyakka nisbatan o'rtacha 20% kamroq ishqalanish koeffitsientiga ega edi[16]. Kompyuter tomografiyasi va keyingi suyak modellari ichki tarkib uchun haqiqiy suyakning yuqori ko'rsatkichi bo'lsa-da, yakuniy mahsulot printerning o'lchamlariga tayanadi. Printerning nuqsonlari yuzaga kelgan hollarda, eng ko'p muammo - tasodifiy bo'shliqlar tufayli bosim kuchining pasayishi[15]. Implantatsiyadan so'ng, bemorlarning yoshi oshgani sayin hujayra proliferatsiyasi va differentsiatsiyasining pasayishi aniq. Bu greftlarning integratsiyasini uzaytiradi va suyak to'qimalarining shakllanishiga to'sqinlik qiladi. Hayvon modellarida allogreftlarning kiritilishi teratoma shakllanishiga olib keladi. Ushbu hodisaning ehtimoli sezilarli darajada oshadimi yoki yo'qmi, buni ko'rish kerak[2]. Shunday qilib, tananing ramkasini taqlid qilish uchun boshqa biologik vositalar bilan iskala zarur. Suyakning organik massasining muhim qismini tashkil etuvchi I turdagi kollagen tez-tez ishlatiladigan iskala agenti hisoblanadi. Shu bilan bir qatorda, polimer xitozan o'xshash biologik javobga ega, ya'ni in vivo osteogenezni rag'batlantirish[2].

Ishlab chiqarish cheklovlari

Ko'proq zamonaviy ishlab chiqarish texnikasi inkjet bosib chiqarishni o'z ichiga oladi[17]. Bir tadqiqotda 3D inkjet printer 10 nafar bemorning pastki jag‘iga avtotransplantatsiya qilingan implantlar ishlab chiqardi. Gidroksiapatit implantasi hidratsiyadan keyin qotib qolgan trikalsiy fosfat kukunidan ishlab chiqarilgan[17]. Jarrohlik muolajasi ham estetik, ham funktsiya uchun o'tkazildi. Barcha bemorlar suyak mahsulotidan qoniqishlarini ko'rsatdilar. Replikatsiya qilingan echki femurlarini o'rgangan boshqa bir tadqiqotda gidroksiapatit nanokristallari 3D printerni yuklashdan oldin ishlab chiqarilgan va aralashgan. Tadqiqot femurlarning bosim kuchining biroz pasayishini ta'kidladi, bu nomukammal bosma va suyak suyaklarining nisbati oshishi bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Umuman olganda, 3D bosib chiqarish texnikasi bemorlarga bir nechta salbiy ta'sir ko'rsatadigan implantlarni ishlab chiqaradi. Limfotsitlar va eritrotsitlar kabi turli tasnifdagi xost hujayralari sun'iy greftlarga minimal immunologik javob ko'rsatdi[2]. Faqat noto'g'ri sterilizatsiya yoki infektsiyaga oldingi moyillik bo'lsa, har qanday muhim asoratlar yuzaga keldi. Chop etish tezligi sun'iy suyak ishlab chiqarishda tezlikni cheklovchi asosiy qadamdir. Suyak implantining turiga qarab, chop etish vaqti bir soatdan bir necha soatgacha bo'lishi mumkin[15]. Printerlar yuqori aniqlikdagi greftlarni ishlab chiqarar ekan, chop etish muddati mutanosib ravishda oshadi.

Biologik javob

Sun'iy suyak materiallari bo'yicha olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, biologik faol va rezorbsiyalanuvchi silikat oynalar ( bioglass ), shisha-keramika va kaltsiy fosfatlar inson suyagiga o'xshash mexanik xususiyatlarni namoyish etadi[18]. Shunga o'xshash mexanik xususiyatlar biologik muvofiqlikni ta'minlamaydi. Tananing ushbu materiallarga biologik reaktsiyasi kimyoviy tarkibi, topografiyasi, g'ovakligi va don hajmi kabi ko'plab parametrlarga bog'liq[18]. Agar material metall bo'lsa, korroziya va infektsiya xavfi mavjud. Agar material keramika bo'lsa, kerakli shaklni hosil qilish qiyin va suyak yuqori kristalliligi tufayli uni qayta singdira olmaydi yoki almashtira olmaydi[3]. Boshqa tomondan, gidroksiapatit osteogenez hujayralarining yopishishi, differentsiatsiyasi va proliferatsiyasini qo'llab-quvvatlashda ajoyib xususiyatlarni ko'rsatdi, chunki u termodinamik jihatdan barqaror va bioaktivdir[18]. Gidroksiapatitdan foydalanadigan sun'iy suyaklar kollagen to'qimalari bilan birikadi, teshiklarda yangi suyaklar hosil bo'lishiga yordam beradi va qo'shni suyak to'qimalari bilan bir xillikni saqlab, biologik to'qimalarga kuchli yaqinlikka ega[3]. Suyak to'qimasi bilan o'zaro ta'sir qilishda mukammal ishlashiga qaramay, gidroksiapatit yuqori kristalliligi tufayli reabsorbtsiyada keramika bilan bir xil muammoga ega. Gidroksiapatit yuqori haroratda qayta ishlanganligi sababli, uning barqaror holatda qolishi ehtimoldan yiroq emas[3].

Ma'lumotnomalar

  1. ↑ „ARTIFICIAL BONE GRAFTS: PRO OSTEON“. Arthroscopy.com. 2013-yil 4-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 16-noyabr.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Kashte, Shivaji; Jaiswal, Amit Kumar; Kadam, Sachin (2017). "Shivaji Kashte, Amit Kumar Jaiswal, Sachin Kadam. (2017). Artificial Bone via Bone Tissue Engineering: Current Scenario and Challenges.". Tissue Engineering and Regenerative Medicine 14 (1): 1–14. doi:10.1007/s13770-016-0001-6. PMID 30603457. PMC 6171575. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6171575.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Shiva" defined multiple times with different content
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Saijo, Hideto; Fujihara, Yuko; Kanno, Yuki; Hoshi, Kazuto; Hikita, Atsuhiko; Chung, Ung-il; Takato, Tsuyoshi (2016). "Saijo, H., Fujihara Y., Kanno Y., Hoshi K., Hikita A., Chung U., Takato T. (2016). Clinical Experience of full custom-made artificial bones for the maxillofacial region.". Regenerative Therapy 5: 72–78. doi:10.1016/j.reth.2016.08.004. PMID 31245504. PMC 6581837. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6581837.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "fuji" defined multiple times with different content
  4. ↑ „Creating Artificial Bones for Faster Bone Regeneration.“. Tokyo Institute of Technology. Qaraldi: 2018-yil 20-aprel.
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 Venkatesan, Jayachandran; Kim, Se-Kwon (2010). "Venkatesan, J., & Kim, S.-K. (2010). Chitosan Composites for Bone Tissue Engineering—An Overview.". Marine Drugs 8 (8): 2252–2266. doi:10.3390/md8082252. PMID 20948907. PMC 2953403. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2953403.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Ven" defined multiple times with different content
  6. ↑ Ferreira, Ana Marina; Gentile, Piergiorgio; Chiono, Valeria; Ciardelli, Gianluca (2012). "Ferreira, A. M., Gentile, P., Chiono, V., & Ciardelli, G. (2012). Collagen for bone tissue regeneration.". Acta Biomaterialia 8 (9): 3191–3200. doi:10.1016/j.actbio.2012.06.014. PMID 22705634. 
  7. ↑ Kashte, Shivaji; Jaiswal, Amit Kumar; Kadam, Sachin (2017). "Shivaji Kashte, Amit Kumar Jaiswal, Sachin Kadam. (2017). Artificial Bone via Bone Tissue Engineering: Current Scenario and Challenges.". Tissue Engineering and Regenerative Medicine 14 (1): 1–14. doi:10.1007/s13770-016-0001-6. PMID 30603457. PMC 6171575. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6171575. 
  8. ↑ „NAMCS: Factsheet-ORTHOPEDIC SURGERY.“. Centers for disease control and prevention. Qaraldi: 2018-yil 20-aprel.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Venkatesan, Jayachandran; Bhatnagar, Ira; Manivasagan, Panchanathan; Kang, Kyong-Hwa; Kim, Se-Kwon (2015). "Venkatesan, J., Bhatnagar, I., Manivasagan, P., Kang, K., & Kim, S. (2015). Alginate composites for bone tissue engineering: A review.". International Journal of Biological Macromolecules 72: 269–281. doi:10.1016/j.ijbiomac.2014.07.008. PMID 25020082.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Venk" defined multiple times with different content
  10. ↑ 10,0 10,1 Zhu, H. (2018). "Nanostructural insights into the dissolution behavior of Sr-doped hydroxyapatite". Journal of the European Ceramic Society 38 (16): 5554–5562. doi:10.1016/j.jeurceramsoc.2018.07.056.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "SDHA" defined multiple times with different content
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Tang, Zhiyong; Kotov, Nicholas A.; Magonov, Sergei; Ozturk, Birol (2003). "Tang, Z., Kotov, N. A., Magonov, S., & Ozturk, B. (2003). Nanostructured artificial nacre.". Nature Materials 2 (6): 413–418. doi:10.1038/nmat906. PMID 12764359.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Tang" defined multiple times with different content
  12. ↑ Fan, Chunquan; Li, Jiashun; Xu, Guohua; He, Hailong; Ye, Xiaojian; Chen, Yuyun; Sheng, Xiaohai; Fu, Jianwei et al. (2010). "Fan, C., Li, J., Xu, G., He, H., Ye, X., Chen, Y., Sheng, X., Fu, J., He, D. (2010). Facile fabrication of nano-hydroxyapatite/silk fibroin composite via a simplified coprecipitation route.". Journal of Materials Science 45 (21): 5814–5819. doi:10.1007/s10853-010-4656-4. 
  13. ↑ Kashte, Shivaji; Jaiswal, Amit Kumar; Kadam, Sachin (2017). "Shivaji Kashte, Amit Kumar Jaiswal, Sachin Kadam. (2017). Artificial Bone via Bone Tissue Engineering: Current Scenario and Challenges.". Tissue Engineering and Regenerative Medicine 14 (1): 1–14. doi:10.1007/s13770-016-0001-6. PMID 30603457. PMC 6171575. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6171575. 
  14. ↑ Zhou, Hongjian; Lee, Jaebeom (2011). "Zhou, H., & Lee, J. (2011). Nanoscale hydroxyapatite particles for bone tissue engineering.". Acta Biomaterialia 7 (7): 2769–2781. doi:10.1016/j.actbio.2011.03.019. PMID 21440094. 
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 Saijo, Hideto; Igawa, Kazuyo; Kanno, Yuki; Mori, Yoshiyuki; Kondo, Kayoko; Shimizu, Koutaro; Suzuki, Shigeki; Chikazu, Daichi et al. (2009). "Saijo H, Igawa K, Kanno Y, Mori Y, Kondo K, Shimizu K, Suzuki S, Chikazu D, Iino M, Anzai M, Sasaki N, Chung UI, Takato T. (2009). Maxillofacial reconstruction using custom-made artificial bones fabricated by inkjet printing technology.". Journal of Artificial Organs 12 (3): 200–205. doi:10.1007/s10047-009-0462-7. PMID 19894095.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Igawa" defined multiple times with different content
  16. ↑ 16,0 16,1 Grant, J.A.; Bishop, N.E.; Götzen, N.; Sprecher, C.; Honl, M.; Morlock, M.M. (2007). "Grant, J., Bishop, N., Götzen, N., Sprecher, C., Honl, M., & Morlock, M. (2007). Artificial composite bone as a model of human trabecular bone: The implant-bone interface.". Journal of Biomechanics 40 (5): 1158–1164. doi:10.1016/j.jbiomech.2006.04.007. PMID 16806236. 
  17. ↑ 17,0 17,1 Xu, Ning; Ye, Xiaojian; Wei, Daixu; Zhong, Jian; Chen, Yuyun; Xu, Guohua; He, Dannong (2014). "Xu, N., Ye, X., Wei, D., Zhong, J., Chen, Y., Xu, G., & He, D. (2014). 3D Artificial Bones for Bone Repair Prepared by Computed Tomography-Guided Fused Deposition Modeling for Bone Repair.". ACS Applied Materials & Interfaces 6 (17): 14952–14963. doi:10.1021/am502716t. PMID 25133309. 
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Hoppe, Alexander; Güldal, Nusret S.; Boccaccini, Aldo R. (2011). "Hoppe, A., Güldal, N. S., & Boccaccini, A. R. (2011).A review of the biological response to ionic dissolution products from bioactive glasses and glass-ceramics.". Biomaterials 32 (11): 2757–2774. doi:10.1016/j.biomaterials.2011.01.004. PMID 21292319.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sun%27iy_suyak&oldid=3114599" dan olindi