Ayollar va chekish: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
ShHamrayev (munozara | hissa)
10 771 edits
„Women and smoking“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

19-Sentyabr 2022, 22:53 dagi koʻrinishi

Ovqat pishirayotganda trubka chekayotgan ayol. Gvineya-Bisau, 1974 yil

Tamaki chekish tanaga jiddiy salbiy ta'sir ko'rsatadi. Turli xil kasalliklar va tibbiy hodisalar jinsga turlicha ta'sir qiladi va xuddi shu narsa tamaki ta'siriga ham tegishli. Tamaki tarqalishidan beri ko'plab madaniyatlar chekishni erkaklarga xos illat sifatida qabul qilganlar va shuning uchun tamaki ta'siri bo'yicha erkaklar va ayollar o'rtasidagi o'ziga xos farqlar bo'yicha olib borilgan tadqiqotlarning aksariyati so'nggi yillarda chuqur o'rganildi.

Mamlakatlar va mintaqalar

Mamlakat bo'yicha ayollar chekish

Ayollarning chekishini diniy taqiqlash

2010-yilda G‘azodagi Xamas boshchiligidagi islomiy hukumat ayollarga omma oldida mashhur chilim chekishni taqiqlagan edi. Ichki ishlar vazirligi vakili “Ayol kishining jamoat joylarida oyoqlarini chalishtirib o‘tirishi va chekishi noo‘rin. Bu xalqimiz obro‘siga putur yetkazadi”[1] deb ogohlantirgan edi. Tez orada taqiq o'sha yilning oxirida bekor qilindi va ayollar G'azodagi Crazy Water Park kafesi kabi mashhur joylarda yana chekishlariga ruxsat berildi[2]. Park 2010-yil sentabrida XAMAS tomonidan yopilganidan keyin niqobli odamlar tomonidan yoqib yuborilgan[3]. Ezgulikni targ‘ib qilish va yomonliklarning oldini olish qo‘mitasi (G‘azo sektori) ayollarni jamoat joylarida chekkani uchun hibsga olgan[4].

Yaponiya

Fohishaxona polidagi Kiseru trubkasi.

Edo davrida yoki undan oldinroq tamaki Yaponiyaga kirib kelgan. Prostitutes (yaponcha: ja:遊女 yūjo?) XIX asr boshlarida yapon ayollari orasida asosiy chekuvchilar bo'lgan[5].

Qo'shma Shtatlar

1900-yilgi sigaret reklamasi; ayollarni nishonga olish yangi strategiya emas

Sigaret sanoati 1920-yillarda Qo'shma Shtatlarda ayollarga qaratilgan targ'ibot kampaniyasini boshladi. Vaqt o'tishi bilan bu kampaniyalar yanada tajovuzkor bo'ldi va marketing orqali yanada mashhur bo'ldi. Faqat ayollarga qaratilgan marketing amaliyoti hozirgi kungacha davom etdi va hozirda butun dunyo bo'ylab keng quloch yoygan.

Genderga qaratilgan marketing, shu jumladan qadoqlash va shiorlar (ayniqsa, "nozikroq" va "yengilroq" sigaretalar) va filmlar va mashhur teleko'rsatuvlarda ayollarning chekishini targ'ib qilish bilan tamaki sanoati ayollarning chekish foizini oshirishga muvaffaq bo'ldi. 1980-yillarda tamaki sanoatida tamaki mahsulotlarining har bir qadoqlarida bosh jarrohning ogohlantirishi bosilishi kerak edi. Bu ayollarning chekish darajasini sekinlashtirdi, ammo keyinchalik reklamalar zamonaviy ko'rinishga ega bo'lgandan keyin biroz oshdi va yosh avlodni o'ziga jalb qiladigan jozibali ko'rinishdagi qadoqlarda ishlab chiqariladigan bo'ldi. So'nggi paytlarda jamoat joylarida sigaret chekish taqiqlandi va bu Qo'shma Shtatlarda chekish darajasini biroz pasaytirdi.

1920-yillargacha

1908-yilda Nyu Yorkdagi Aldermen kengashi bir ovozdan ayollarga jamoat joylarida chekishni taqiqlovchi qaror qabul qildi[6]. Shunga o'xshash boshqa ko'plab qonunlar va qoidalar mavjud edi. 1911-yilda Shermanning antitrust to'g'risidagi qonuni American Tobacco Trustni bir nechta turli kompaniyalarga bo'lib, bozor ulushini har bir kompaniyaning omon qolishi uchun asrab qoldi. Natijada paydo bo'lgan raqobat mahsulotda ham, marketingda ham innovatsiyalarga turtki bo'ldi va oxir-oqibat brendlar g'oyasiga o'tdi. 1915-yilga kelib Reynoldsning Camel birinchi haqiqiy milliy brendga aylandi. Tez orada Liggett & Myers 'Chesterfield va American Tobacco Company'ning Lucky Strike'i bor edi. Ushbu brendlar zamonaviy ko'rinishga ega bo'lgan va o'sha paytda Qo'shma Shtatlar aholisini egallab olgan zamonaviy elitaga murojaat qildi[7].

1920-1940-yillar

XX asrning boshlarida tamakiga qarshi harakat asosan ayollar va bolalarga qaratilgan edi. Chekish iflos odat hisoblangan va ayollar chekishiga jamiyat tomonidan jiddiy norozilik bildirgan. Asr o'sib borar ekan, ayollarning tenglikka intilishi ham ortib bordi[8]. Saylov huquqi harakati ko'plab ayollarga huquq va erkinlik hissini berdi va tamaki sanoati marketing imkoniyatidan foydalandi. "Ozodlik mash'allari" iborasi Amerika Qo'shma Shtatlarida XX asrning birinchi to'lqini feminizm davrida ayollarning yaxshi hayotga intilishlaridan foydalanish orqali ayollarni chekishni rag'batlantirish uchun ishlatilgan. Bu atama birinchi marta psixoanalist A. A Brill tomonidan ayollarning chekish tabiiy istagini tasvirlashda ishlatilgan va Edvard Bernays tomonidan ijtimoiy taqiqlarga qaramay, ayollarni jamoat joylarida chekishga undash uchun ishlatilgan. Sigaret ozodlik va erkaklar bilan tenglik ramzi sifatida tasvirlangan.

Tamaki kompaniyalari 1920-yillarda kuchaygan ayollar harakati davrida ayollarga murojaat qilib sigaretlarni keng miqyosda sotishni boshladilar. American Tobacco Company Lucky Strikes reklamalari bilan ayollarni nishonga olishni boshladi. Ular Amelia Earhart kabi taniqli ayollar ishtirokidagi reklamalarni ishlab chiqishdi va vazn yo'qotish effektlarini va'da qilishdi. Aksariyat reklamalar 1920-yillarda ayollarning beparvo va ishonchli qiyofasini taqdim etdi. Mashhurlarning pullik guvohliklari va Lucky Strikes ularning hayotini qanday yaxshilashi mumkinligi haqidagi keng qamrovli da'volar bilan reklamalar yanada ekstravagant bo'lib ketdi. Ularning eng tajovuzkor kampaniyasi to'g'ridan-to'g'ri konfet sanoatiga qarshi chiqdi va ayollarni "shirinlik o'rniga omadli variantni tanlashga" chaqirdi. Ushbu tajovuzkor kampaniyalar o'z samarasini berdi va Lucky Strike o'n yil ichida eng ko'p chekiladigan brendga aylandi[9].

Boshqa kompaniyalar American Tobacco kompaniyasining muvaffaqiyatli reklama kampaniyalarini o'z versiyalari bilan uni ta'qib qilib borishdi. Phillip Morris kompaniyasi 1925-yilda Marlboro sigaretlarini taqdim etdi. Marlboros "may kabi yumshoq" degan ma'noni bildirgan va ayollarga yoqadigan nafis maslahatlar taqdim etildi[10]. Boshqa brendlar ayollarning go'zalligi va uslubiga mos keladigan shunga o'xshash reklamalarni taklif qildi va sigaretani ko'plab ayollar hayotining jozibali qismiga aylantirdi. Kilogramm olish qo'rquvi ayollarning chekishni davom ettirishining asosiy sababi bo'lib qolmoqda. Reklama kampaniyalari sigaretani tenglik, avtonomiya, jozibadorlik va go'zallik kabi o'ziga xos fazilatlarga ega mahsulot sifatida muvaffaqiyatli targ'ib qildi[11].

1929-yilda Edvard Bernays Nyu-Yorkdagi Pasxa yakshanba paradida yurish paytida ayollarga "ozodlik mash'allarini" chekishlari uchun pul to'lashga qaror qildi. Bu hayratlanarli edi, chunki o'sha vaqtgacha ayollarga faqat ma'lum joylarda, masalan, o'z uylarida chekish mumkin edi. U yurish uchun ayollarni tanlashda juda ehtiyot bo'ldi, chunki "ular chiroyli ko'rinishga ega bo'lishlari kerak, lekin ular juda namunali ko'rinmasliklari kerak" edi va u yaxshi suratlar olinishi va keyin butun dunyo bo'ylab nashr etilishiga ishonch hosil qilish uchun o'z fotograflarini yollagan. Rut Xeyl ayollarni marshga qo'shilishga chaqirib, “Ayollar! Yana bir ozodlik mash'alini yoqing! Boshqa jinsiy taqiqlar bilan kurashing!"[12] deb chorladi. Kadrlar e'lon qilingandan so'ng, ayollarning yurishi tenglik uchun norozilik sifatida ko'rildi va butun mamlakat bo'ylab muhokamalarga sabab bo'ldi. Tamaki reklamasida ayollarning nishonga olinishi ayollar orasida chekish ko'rsatkichlarining oshishiga olib keldi. 1923-yilda ayollar sotilgan sigaretlarning atigi 5 foizini sotib olishgan; 1929-yilda bu foiz 12%, 1935-yilda 18,1%, 1965-yilda 33,3% cho‘qqisiga chiqdi va 1977-yilgacha shu darajada saqlanib qoldi[13].

1934-yilda Edvard Bernaysdan ayollarning Lucky Strikes sotib olishni istamasligi bilan shug'ullanishni so'rashdi. Bernays paketni neytral rangga o'zgartirishni taklif qilganida, American Tobacco Company rahbari Jorj Vashington Xill bu paketni reklama qilish uchun millionlab mablag' sarflaganini aytib, rad javobini berdi. Keyinchalik Bernays yashil rangni moda rangga aylantirishga harakat qildi[14]. Uning sa'y-harakatlarining markaziy qismi Narcissa Koks Vanderlip tomonidan o'tkazilgan Waldorf Astoriadagi ijtimoiy tadbir ashyosi bo'lgan Yashil to'p edi. To'p va uning nomi noma'lum anderrayteri uchun bahona vositasida daromadning xayriyaga yo'naltirilishi edi. Mashhur jamiyat ayollari yashil liboslarda qatnashardi. Kiyim va aksessuarlar ishlab chiqaruvchilar va sotuvchilarga yashil rang atrofida o'sib borayotgan hayajon haqida maslahat berildi. Intellektuallar yashil mavzuda yuksak ma'ruzalar qilish uchun jalb qilingan[15].

Vogue jurnalining Shimoliy Amerika va Britaniya nashrlarining kontent-tahlilida Sheril Krasnik Uorsh va Penni Tinkler 1920-1960-yillar davomida chekuvchi ayollarning tasvirlarini kuzatib, jurnal “sigaretani ayol elitasi madaniyati ichida joylashtirgan” degan xulosaga kelib, uni birlashtirgan. "Chekish-xulq-atvor va tashqi ko'rinishlar turkumi, turmush tarzi, "ko'rinish" va ayollik ishonchi mavzulari orqali elitizmning kerakli xususiyatlari sifatida taqdim etilgan"[16].

1950-1970-yillar

1950-yillarning oxiri va 1960-yillarning boshlari sigaret brendlarining yangi hujumi paydo bo'ldi. Shu vaqt ichida taqdim etilgan har bir yangi sigaret markasi o'zining noyob afzalliklarini reklama qildi. Tamaki marketingidagi asosiy yangilik filtrlangan sigaret edi. Filtrlar sigaretani chekish potentsial zararli zarralarni olib tashlash ko'rinishini taqdim etdi. 1950-yillarda Marlborosning elita sigaretidan oddiy sigaretga rebrendingi boshlandi, shuningdek, kuchli Marlboro erkaklari, masalan, sportchilar va mashhur kovboylar paydo bo'ldi[17]. Marlboro brendining bu o'zgarishi Filipp Morrisning ayollarga mo'ljallangan sigaretasi yo'qligini anglatardi.

1950-yillarda tamaki kompaniyalari uchun reklama ham boshlandi. Taniqli kino va televidenie yulduzlari ishtirokidagi reklamalar odatiy holga aylandi va tamaki kompaniyalari teleko'rsatuvlar, shou ko'rsatuvlari va boshqa keng tarqalgan ommaviy axborot vositalariga homiylik qilishni boshladilar. Eng mashhurlaridan biri Filipp Morrisning “I Love Lucy” shousiga homiyligi edi. Ochilish marosimida shouning ikki yulduzi bahaybat bir quti Filipp Morris sigaretlari bilan namoyish etildi. Your Hit Parade shousiga American Tobacco kompaniyasining Lucky Strike brendi g‘urur bilan homiylik qildi[18].

1965-yilda ayollarning 33,9 foizi chekayotgani ma'lum bo'ldi[18]. Virjiniya Slims 1968-yilda bozorga chiqdi va "Siz uzoq yo'ldan keldingiz, bolam" degan iborani ishlatgan. Bu faqat ayollar sigaretasi sifatida sotiladigan birinchi sigaret edi. Sigaretalar uzunroq, ingichka va umuman olganda oqlangan va nazokatli edi. Reklamalarda kir yuvish yoki uy yumushlari kabi kundalik yumushlar bilan shug'ullanayotgan ayollarning suratlariga qarama-qarshi qo'yilgan jozibali ayollarning suratlari tasvirlangan[19]. 1970-yilda Liggett & Myers Tobacco kompaniyasi ayollarga xos Yeva nomlisigaretalar ishlab chiqarishga kirishdi. Yeva qadoqlash va sigaretaning o'zida gullar yoki boshqa ayollik naqshlarini aks ettirdi.

1970-yillar televidenie reklamasining cheklovi va chekishning zarari haqida sog'liq uchun ogohlantirishlar bo'lgan bosma reklamalarning boshlanishiga olib keldi. 1970-yillar, shuningdek, AQShning umumiy jarrohi idorasidan chekishning sog'liq uchun oqibatlari to'g'risida deyarli yillik hisobotlar olib kelindi[20]. 1970-yilda ayollarning 31,5 foizi chekuvchilar edi. Tamaki kompaniyalariga televidenieda reklama qilish taqiqlangan, ammo bozor aqlli ravishda e'tiborini sport va ko'ngilochar tadbirlarga homiylik qilishga aqlli ravishda qaratdi. 1973-yilda "Jinslar jangi" deb nomlangan tennis o'yinida Virjiniya Slimsning uzoq vaqtdan beri vakili bo'lgan Billi Jan King brendning payetlari va ranglari bilan bezatilgan edi. Virjiniya Slims yigirma yilga yaqin vaqt davomida Ayollar tennis assotsiatsiyasiga homiylik qildi. 1970-yillar filtrlangan sigaretalar bozorni deyarli to'liq bosib olish bilan yakunlandi[18].

1980-2010-yillar

1980-yillar bosh jarrohning ayollar uchun chekishning salomatlik oqibatlari to'g'risidagi birinchi hisoboti bilan boshlandi[20]. Ushbu hisobot — 1964 yilgi Bosh jarrohning hisobotidan[21] deyarli 15 yil oʻtib chop etilgan — tamaki kompaniyalari oʻz mahsulotlarini ayollarga sotishni boshlaganidan qariyb oltmish yil oʻtgach paydo boʻldi. 1980-yilda ayollarning chekish darajasi 29,3% ni tashkil etdi. 1987-yilda Braun & Williamson Capri sigaretini taqdim etdi, u boshqa ayollar sigaretlari bilan bir qatorda ayollar qo'llariga mo'ljallangan uzun, nozik va oqlangan sigaret edi.

1990-yilda ayollarning chekish darajasi 22,8% ni tashkil etdi va bu sekin pasayishda davom etdi. Virjiniya Slims tennis turnesi 23 muvaffaqiyatli yildan so'ng, 1994-yilda yakunlandi. Bu 1980- va 1990-yillarda chekish bilan bog'liq jamoatchilik hissiyotlari o'zgarishining boshlanishi edi. 1990-yillar jamoat va ish joylarida chekishni cheklashning davom etishi bilan ajralib turdi. 1980-yillarning oxiri va 1990-yillar, shuningdek, o'smirlar va yoshlar uchun marketingning kuchayishi bilan ajralib turdi. Ayollar bilan bir xil marketing strategiyalari ushbu maqsadli guruhda qo'llanilgan. 1998-yilga kelib, ayollarning chekish darajasi 22% gacha kamaydi. 1998-yil, shuningdek, chekish bo'yicha asosiy hisob-kitob shartnomasi yili bo'ldi[18].

XXI asrning boshlarida ayollar orasida chekuvchilar 22,8% ni tashkil etdi, bu avvalgi o'n yilga nisbatan biroz o'sdi[22]. 1998-yilgi kelishuv bitimidan keyin reklama va marketing statik bo'lib qoldi. Reklama kampaniyalari yanada zamonaviy va ilg'or qadoqlash taqdim etishga, yoshroq va yuqori demografiyaga murojaat qilishga intildi. 2001-yilda umumiy jarrohning ayollar va chekish bo'yicha eng so'nggi hisoboti e'lon qilindi[23]. RJ Reynolds ayollar bozoriga 2007-yilda Camel No9 sigaretasi bilan kirgan. Qadoqlash hissiyot jihatidan juda zamonaviy va ayni paytda juda nazokatli edi. Qora qadoqlashda aniq kontrast sifatida pushti qirrali va o'ramning ichki qismi pushti folga bilan qoplangan. Sigaretalar yengil va mentolli, ikkinchisida oddiy chiroqlarning pushti ko'rinishi o'rniga ko'k rangli yorqin rang va folga mavjud[24]. Bu asrning birinchi o'n yilligi ham ommaviy chekish qoidalari bilan ajralib turadi. Ko'plab shaharlar, munitsipalitetlar va shtatlar barlar, restoranlar va boshqa jamoat joylarida chekishni taqiqlovchi qonunlar qabul qilindi[22]. Bu AQShda chekish darajasini pasaytirishga yordam beradigan hodisa sifatida qaraldi. Qo'shma Shtatlardagi umumiy chekish darajasi 1950-yildagi taxminan 46% dan 2004-yilda taxminan 21% gacha kamaydi[25]. Chekish darajasi 2000 va 2010-yillar davomida asta-sekin pasayishda davom etdi. 2017-yilga kelib hozirgi sigaret chekuvchilarning ulushi 14,0% ga kamaydi va sobiq chekuvchilarning ulushi o'sdi, bu ko'rsatkichlar o'n yillikning oxirigacha o'zgarishsiz qoldi. Erkak tengdoshlari bilan solishtirganda ayollarning chekish ehtimoli sezilarli darajada kamroq edi; erkaklarning 15,3% i sigaret chekar ekan, ayollarning atigi 12,7% i yangi chekuvchilar edi[26][27].

2020 va undan keyingi yillar

Umumiy salomatlikka ta'siri

"Tamaki tanangizga qanday ta'sir qiladi", Sog'liqni saqlash bo'yicha kotib yordamchisi idorasida Ayollar salomatligi boshqarmasi tomonidan tavsiya.

Kasalliklarni nazorat qilish va oldini olish markazi ma'lumotlariga ko'ra, sigaret chekish Qo'shma Shtatlarda oldini olish mumkin bo'lgan o'limning asosiy sababidir va jamiyat uchun salomatlik bilan bog'liq katta iqtisodiy xarajatlarni keltirib chiqaradi[28]. 1995-yildan 1999-yilgacha bo'lgan davrda chekish har yili taxminan 440 000 erta o'limga olib keladi va "sog'liq bilan bog'liq iqtisodiy yo'qotishlar" taxminan 157 milliard dollarga yetdi. Chekish sog'liqqa salbiy ta'sir ko'rsatish xavfini oshirishi va ular bilan bog'liqligi ma'lum. Masalan, "Sigaret chekish barcha saraton kasalliklarining uchdan bir qismini, shu jumladan o'pka saratoni holatlarining 90 foizini tashkil qiladi. Chekish surunkali bronxit va amfizem kabi o'pka kasalliklarini keltirib chiqaradi va yurak xastaliklari, jumladan insult, yurak xuruji, qon tomir kasalliklari va anevrizma xavfini oshiradi"[29]. Umumiy jarrohning 2004-yildagi "Chekishning salomatlik oqibatlari" deb nomlangan hisobotiga ko'ra, chekishning boshqa oqibatlari katarakt xavfining oshishi, antioksidantlar, ayniqsa S vitamini darajasining pasayishi, yallig'lanishning kuchayishi va periodontitdir[30].

Noyob gender farqlari va ayollar salomatligiga ta'siri

Qo'shma Shtatlarda chekishning umumiy ko'rsatkichlari - "1998-yilda 24,1% dan 2008-yilda 20,6%" [31]pasayib borayotgan bo'lsa-da, erkaklar orasida yuqori ko'rsatkichlar mavjud - jinsga bog'liq bo'lgan salomatlik oqibatlari ayollarning ko'proq tashvishga tushib qolganligini ko'rsatadi. "2008-yilda chekishning tarqalishi erkaklarda (23%) ayollardan (18,3%) yuqori bo'lgan"[31]. Ammo bu gender farqi torayib borayotganga o'xshaydi. So'nggi paytlarda chekish darajasi oshishidan oldin, ayollar odatda erkaklarnikiga qaraganda chekishning turli xil ta'sirini boshdan kechirdilar. Masalan, sigaret chekadigan ayollarda o'rtacha umr ko'rishning qisqarishi erkaklarga qaraganda ko'proq. O'rtacha, katta yoshli erkak chekish tufayli 13,2 yilni yo'qotsa, katta yoshli ayol chekuvchi 14,5 yil umrini yo'qotadi[32]. Sigaret chekadigan erkaklarning umr ko'rish davomiyligining qisqarishi umumiy umr ko'rish davomiyligidagi gender farqlarini aks ettiradi. Biroq, ayniqsa chekuvchilar haqida gap ketganda, erkaklar ayollarga qaraganda ko'proq chekishadi[33]. Shunga qaramay, ayollar ko'proq zararli natijalarni ko'rsatishda davom etmoqdalar.

Yuqorida aytib o'tilganidek, chekish o'pka saratoni bilan bog'liq ko'plab holatlarga bog'liq. Yillar davomida ayollar orasida o'pka saratonidan o'lim soni keskin oshdi. "1987-yilda o'pka saratoni ko'krak saratonidan o'zib ketdi va AQSh ayollari orasida saraton o'limining asosiy sababiga aylandi"[34]. Hozirgi vaqtda ayollar o'pka saratonidan o'lim holatlarining 80 foizini chekish tashkil qiladi. Ko'krak bezi saratoni bo'yicha tadqiqotlar va mumkin bo'lgan davolanish uchun mablag' yig'ish bo'yicha yanada aniq kampaniya o'tkazilgan bo'lsa-da, ko'proq ayollar o'pka saratonidan vafot etmoqda. Tadqiqotlar, shuningdek, ayollar o'pka saratoniga ko'proq moyil bo'ladimi yoki yo'qmi, erkaklarnikiga o'xshash ta'sir qilishdan qat'i nazar, savol berishda davom etmoqda. Biroq, aniq javob berish qiyin va bu masala munozarali bo'lib qolmoqda[35]. Surunkali obstruktiv o'pka kasalligi (KOAH) chekuvchi ayollar orasida yana bir muhim muammodir. KOAH bilan kasallanish xavfi miqdori va davomiyligi bilan ortgan va chekish KOAH o'limlarining 90 foizini tashkil qiladi[36].

Chekishning yurak-qon tomir salomatligiga ta'siri ham jinsiy farqlarni ko'rsatadi. Yurak kasalliklari butun mamlakat bo'ylab o'limning asosiy sababi bo'lib qolmoqda[37] va xavf omillaridan biri chekishdir. Ayollarga xos bo'lgan chekish ularning estrogen va yuqori zichlikdagi lipoproteinlarini kamaytiradi, bu esa arteriyalarning tiqilib qolishiga yo'l qo'ymaydi[38]. Ko'pgina ayollar uchun chekishning yurak sog'lig'iga ta'siri keyinchalik aniq bo'ladi. Hozirgi sigaret chekadigan ayollar orasida "yurak kasalligi yoki o'pka saratonidan o'lish ehtimoli 40 yoshdan boshlab ko'krak bezi saratonidan o'lish ehtimolidan oshadi (va 55 yoshdan keyin bu kamida 5 marta ko'proqni tashkil etadi"[39]. Bu odat, ayniqsa, ayollar tug'ilishni nazorat qilish vositalarini qabul qilganda juda muhim bo'ladi, chunki bu ikkalasi bog'liqlikda ayollarning insult yoki yurak xuruji ehtimolini oshiradi[40].

Keksa ayollarni kuzatganda, menopauzadan keyingi bosqichlarida chekadiganlar chekmaydiganlarga qaraganda kamroq suyak zichligiga va ko'proq son suyagi sinishiga ega[41]. Ayollarning yosh guruhlari uchun chekish ularning reproduktiv salomatligiga, shuningdek, homiladorlik natijalariga ta'sir qiladi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, chekish ayollarning homilador bo'lishini qiyinlashtiradi va bu bepushtlikka olib kelishi ham mumkin[41]. Homiladorlik paytida chekadigan ayollar erta tug'ilish va kam vaznli chaqaloqlarni tug'ilish ehtimolini oshiradi[42]. Homilaning o'ziga ko'plab jiddiy ta'sirlardan biri bu to'satdan chaqaloq o'limi sindromi (SIDS) hisoblanadi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, "homiladorlik paytida va undan keyin sigaret chekadigan onalarning chaqaloqlari, chekmaydigan onalarga qaraganda, to'satdan chaqaloq o'limi sindromidan (SIDS) o'lish ehtimoli 3-4 baravar ko'proq"[42]. Homiladorlik paytida chekish bolani o'lik tug'ilishga, erta tug'ilishga, platsentaning ajralishiga olib kelishi mumkin[43][44].

Kelajak: ayollar, chekish va globallashuv

Rivojlangan mamlakatlarda chekish darajasi pasayganligi sababli, rivojlanayotgan mamlakatlarda ular ortib bormoqda. Yirik sigaret ishlab chiqaruvchilari so‘nggi 35 yil ichida eksport qilinadigan sigaretalar sonini uch baravar ko‘paytirdi[45]. Tamaki kompaniyalari amerikalik ayollarni jalb qilgan dastlabki kunlarida foydalangan ko'rinishlardan boshqa mamlakatlardagi ayollarni jalb qilishda shunga o'xshash strategiyalardan foydalanmoqda. Sigaretni zamonaviy, kuchlantiruvchi va ozodlik sifatida tasvirlaydigan jozibali reklamalar imkon qadar g'arbiy bo'lishga harakat qiladigan chekuvchi ayollarni o'ziga tortadi[46]. Qo'shma Shtatlardagi chekishni taqiqlash butun dunyo bo'ylab amalga oshirilmoqda. Boshqa mamlakatlarda (Amerika Qo'shma Shtatlaridagi kabi) tamaki ishlab chiqaruvchilari tadbirlarga homiylik qilish, chakana savdoni tasdiqlash va sun'iy yo'ldosh televideniesi kanallari kabi muqobil bozorlarda reklama qilish orqali reklama cheklovlarini chetlab o'tmoqdalar[47]. Ushbu usullar tamaki sanoati uchun juda muvaffaqiyatli bo'ldi. Ko'pincha, global bozorda tendensiyalar kelajakda bozor tobora ayollar uchun xizmat qilishga ishora qilmoqda[48].

Chuqurroq o'rganish: Ayollar, chekish va globallashuv

Ayollar o'rtasida chekish haqida gapirganda, chekish va umuman tamaki iste'mol qilish G'arb dunyosi bilan chegaralanmagan global muammo ekanligini ham hisobga olish juda muhimdir. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti (JSST) turli geografik joylarda ayollar o'rtasidagi keskin farqni ta'kidlaydi, chunki u "rivojlangan mamlakatlardagi ayollarning taxminan 22 foizi va rivojlanayotgan mamlakatlardagi ayollarning 9 foizi tamaki chekadi" deb qayd etgan[49]. Biroq, ayollar soni rivojlanayotgan mamlakatlarda ko'proq bo'lishi mumkin[50].

Fred C. Pampel o'z maqolasida nima uchun bu farqlar mavjud bo'lishi mumkinligini ko'rib chiqadi va gender tengligi, sigaret tarqalishi, iqtisodiy omillar va chekish siyosati bilan bog'liq sabablarni ko'rsatadi[51]. An'anaviy gender rollari o'zgargan mamlakatlardagi ayollar uchun chekishni boshlash ijtimoiy jihatdan maqbulroq hisoblanadi[51]. Biroq, bu dalil rivojlangan mamlakatlardagi ayollar orasida chekishni chuqurroq o'rganishga to'sqinlik qilmasligi kerak.

Rivojlangan mamlakatlarda odamlar orasida chekish darajasi sekin pasayib borayotgan bo'lsa-da, o'rta va past daromadli mamlakatlarda chekish ko'rsatkichlari ortib bormoqda[51]. Bu, ayniqsa, rivojlanayotgan hududlardagi ayollarga ta'sir qiladi, chunki ular erkaklar sigaretidan foydalanish yuqori bo'lganida hayotlari ko'proq xavf ostida qoladi[51]. Tamaki iste'molchilarining qariyb 70 foizi rivojlanayotgan mamlakatlarda yashaydi va bu mamlakatlardagi erkaklarning yarmi chekuvchilardir[52]. Garchi ayollar chekishmasa ham, ular atrof-muhitdagi tamaki tutuniga (ETS) duchor bo'lishadi. Sigaret chekadigan erkaklar orasida ayollar uyda yoki ishda bo'lsin, passiv chekish xavfi ortadi. Chekish nafaqat ayol tanasiga ta'sir qiladi, balki ularning farzandlarining sog'lig'iga salbiy ta'sir qiladi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda bu muammolarni bartaraf etish uchun ayollarga tibbiy yordam ko'rsatishi cheklangan bo'lishi mumkin.

Bir necha Lotin Amerikasi va Afrika mamlakatlari, Hindiston va Pokistondagi homilador ayollarga qaratilgan tadqiqot shuni ko'rsatdiki, "Lotin Amerikasidagi ayollar tamaki iste'moli darajasi eng yuqori"ni tashkil etmoqda[52]. Passiiv tamaki iste'moli Lotin Amerikasida yuqori, lekin Osiyoda eng yuqori bo'lgan[52]. Argentina va Urugvayda bir paytlar muntazam chekuvchi, hozirgi homiladorligida chekkan va ayollar chekishni maqbul deb hisoblagan ayollarning eng yuqori foizi bor[52]. Dunyodagi eng yirik tamaki ishlab chiqaruvchilarning beshdan bir qismi Argentina va Braziliyani o'z ichiga olgan Lotin Amerikasi mintaqasiga to'g'ri keladi[53]. Ushbu mamlakatlarda ishlab chiqarishning bunday ko'payishi bilan sigaretalar narxi sezilarli darajada pasaymoqda. Ushbu oxirgi ikki mamlakatda Marlboro brendi kabi bir quti premium sigaretalar narxi 1 dan 1,99 AQSH dollarigacha bo'lishi mumkin[53], bu sigaretlarni sotib olishni qulayroq qiladi va ko'proq iste'mol qilishni rag'batlantiradi. Bu butun aholi uchun jiddiy oqibatlarga olib keladi. Faqatgina ayollar orasida chekish darajasi ham tashvishga solmoqda. Argentinada ayollarning 22,6 foizi chekadi, Urugvay kabi boshqa mamlakatlarda esa 25,1 foizni tashkil qiladi[53].

Erkaklar o'rtasida tamaki iste'mol qilish darajasining pasayishi bashorat qilinganligi sababli, ayollar o'rtasidagi bu ko'rsatkich 2025-yilga kelib ayollar aholisining 20 foizigacha ko'tarilishi taxmin qilinmoqda[50]. Ayollar orasida chekishning bunday o'sishining asosiy katalizatori globallashuvdir, chunki bu tamaki mahsulotlarini o'rta va past daromadli hududlarga sotishni ko'paytirish imkonini beradi. O'z bozorlarini kengaytirish borasidagi sa'y-harakatlarida ko'p millatli tamaki kompaniyalari ayollarga alohida e'tibor qaratmoqda. Reklama odatda "mentol", "yengil" va "nozik" kabi so'zlarni o'z ichiga oladi va "chekishni ozodlik va jozibadorlik bilan bog'laydigan jozibali marketing kampaniyalari" orqali ayollarni qidiradi[50]. Binobarin, Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasi kabi mintaqalarda ayollar o'rtasida tamaki iste'mol qilish darajasi oshgan[54]. Rivojlanayotgan mamlakatlarda tamaki nazorati bo'yicha qat'iy siyosatning yo'qligi ayollar o'rtasida chekishning yaqinlashib kelayotgan o'sishini to'xtatish uchun reklama cheklovlari va soliqqa tortish[55] kam yoki umuman bo'lmagan muhitni yaratadi. Rivojlanayotgan hududlardagi ayollarni yanada qiyin ahvolga solayotgan narsa tamaki yetishtirishning o'z hududlariga sezilarli siljishidir, ular asosan terimga jalb qilinadi[55].

Bu barcha ta'sirlar bilan to'xtatish ayollar uchun juda qiyin bo'lishi mumkin. Ko'pgina rivojlangan mamlakatlarda, hatto ayollar uchun ham eng muvaffaqiyatli usullarni o'rganish va topish uchun ushbu mavzu bo'yicha tadqiqotlar olib borildi. Rivojlanayotgan mamlakatlardagi ayollar haqida gapirganda, ular kam daromadli maqomlari tufayli qo'shimcha to'siqlarga duch kelishadi. Rivojlangan mamlakatlardagi ayollarni to'xtatish dasturlari mavjud bo'lsa-da, rivojlanayotgan mamlakatlardagi ayollar uchun ko'p dasturlar mavjud emas. Ayollarning oxirgi guruhi chekishning ularning sog'lig'iga, shuningdek, bolalarining sog'lig'iga salbiy ta'sirini o'rgatadigan ta'lim dasturlaridan sezilarli darajada foyda olishlari mumkin. Garchi bu dasturlar eng zarur bo'lgan turli sohalarda o'rnatilmagan bo'lsa-da, bir qancha tashkilotlar ayollar orasida chekishni jamoatchilik e'tiboriga olib chiqishga harakat qildi. Masalan, Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti (JSST) Tamaki Atlasini[56] nashr etdi, bu butun dunyo miqyosida ayollar o'rtasida muammo ko'lamini ko'rsatishda yordam beradi. Ushbu tashkilot "tamaki epidemiyasining globallashuviga javoban" tuzilgan Tamaki nazorati bo'yicha doiraviy konvensiya bo'yicha muzokaralar olib bordi[57]. Ushbu tashabbus, ayniqsa, ayollarga qanday ta'sir ko'rsatayotganiga ishora qilishdan iborat. Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, G'arb dunyosi chegaralaridan tashqarida ham ayollar o'rtasida chekish ko'lamini ko'rib chiqsak, masalaning naqadar dolzarbligi ko'rinadi.

Manbalar

  1. ↑ Gaza ban on women smoking pipes, Reuters, 19 July 2010, The Independent.
  2. ↑ "Edict lifted for female smokers" Jason Koutsoukis, July 29, 2010, The Sunday Morning Herald.
  3. ↑ Gunmen torch Gaza beach club shuttered by Hamas, AFP 19-09-2010
  4. ↑ Jonathan Spyer, Analysis: The Islamic republic of Gaza, Jerusalem Post 29-09-2009
  5. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. NAGASHIMA, Atsuko. „{{{title}}}“ (ja). Research Paper; 非文字資料研究 News Letter, 16: 23-23. Kanagawa University Repository (2007-yil 30-iyun). Qaraldi: 2012-yil 16-may.
  6. ↑ Brandt, Allan M. (2007). The Cigarette Century. New York: Basic Books, page 57.
  7. ↑ Brandt, Allan M. 2007. The Cigarette Century: The Rise, Fall, and Deadly Persistence of the Product that Defined America. New York: Basic Books, pp. 54–55
  8. ↑ Brandt, Allan M. 2007. The Cigarette Century: The Rise, Fall, and Deadly Persistence of the Product that Defined America. New York: Basic Books, pp. 57–59
  9. ↑ Brandt, Allan M. 2007. The Cigarette Century: The Rise, Fall, and Deadly Persistence of the Product that Defined America. New York: Basic Books, pp. 70–73
  10. ↑ „Tobacco Timeline: The Twentieth Century 1900-1949--The Rise of the Cigarette“. www.tobacco.org. 2003-yil 3-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  11. ↑ Brandt, Allan M. 2007. The Cigarette Century: The Rise, Fall, and Deadly Persistence of the Product that Defined America. New York: Basic Books, pp. 71–78
  12. ↑ Brandt, Allan M. (2007). The Cigarette Century. New York: Basic Books, pp. 84-85.
  13. ↑ O'Keefe, Anne Marie; Pollay, Richard W. (1996). "Deadly Targeting of Women in Promoting Cigarettes". Journal of the American Medical Women's Association 51 (1–2): 67–69. PMID 8868553. 
  14. ↑ Larry Tye, The Father of Spin (1999), p. 35-38.
  15. ↑ Tye (1999), p. 39. "Vogelman signed up and invited fashion editors to the Waldorf for a Green Fashions Fall Luncheon with, of course, green menus featuring green beans, asparagus-tip salad, broiled French lamb chops with haricots verts and olivette potatoes, pistachio mousse glacé, green mints, and crème de menthe. The head of the Hunter College art department gave a talk entitled "Green in the Work of Great Artists," and a noted psychologist enlightened guests on the psychological implications of the color green. The press took note, with the New York Sun headline reading, "It looks like a Green Winter." The Post predicted a "Green Autumn," and one of the wire services wrote about "fall fashions stalking the forests for their color note, picking green as the modish fall wear."
  16. ↑ Warsh, Cheryl Krasnick; Tinkler, Penny (2007). "Conference Selections: In Vogue: North American and British Representations of Women Smokers in Vogue, 1920s-1960s" (en). Canadian Bulletin of Medical History 24 (1): 9–47. doi:10.3138/cbmh.24.1.9. PMID 17644930. http://www.cbmh.ca/index.php/cbmh/article/view/950. 
  17. ↑ Brandt, Allan M. 2007. The Cigarette Century: The Rise, Fall, and Deadly Persistence of the Product that Defined America. New York: Basic Books, pp.262–263
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 „Tobacco Timeline: The Twentieth Century 1950 - 1999--The Battle is Joined“. www.tobacco.org. 2003-yil 5-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  19. ↑ Brandt, Allan M. 2007. The Cigarette Century: The Rise, Fall, and Deadly Persistence of the Product that Defined America. New York: Basic Books, p. 325
  20. ↑ 20,0 20,1 „Smoking and Tobacco Use :: Pre-1994 Surgeon General's Reports :: Office on Smoking and Health (OSH) :: CDC“. www.cdc.gov. 2009-yil 4-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  21. ↑ „Reports of the Surgeon General“ (en). Profiles in Science. Qaraldi: 2020-yil 12-iyul.
  22. ↑ 22,0 22,1 „Tobacco Timeline: The Twenty-First Century -- The New Millenium“. www.tobacco.org. 2003-yil 3-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  23. ↑ CDCTobaccoFree. „Surgeon General's Reports on Smoking and Health“ (en-us). Centers for Disease Control and Prevention (2020-yil 23-yanvar). Qaraldi: 2020-yil 12-iyul.
  24. ↑ „Trinkets & Trash: Artifacts of the Tobacco Epidemic“. www.trinketsandtrash.org. 2007-yil 27-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  25. ↑ "Cigarette Smoking Among Adults—United States, 2004", Morbidity and Morality Weekly Report 54, no. 44 (2005).
  26. ↑ CDC. „Current Cigarette Smoking Among Adults in the United States“ (en-us). Centers for Disease Control and Prevention (2020-yil 15-dekabr). Qaraldi: 2021-yil 17-mart.
  27. ↑ „US adult smoking rate looks unchanged, vaping rate higher“ (en). ABC News. Qaraldi: 2021-yil 17-mart.
  28. ↑ "Annual Smoking-Attributable Mortality, Years of Potential Life Lost, and Economic Costs – United States, 1995—1999", MMWR: Morbidity and Mortality Weekly Report 51, no. 14 (April 12, 2002): 300-3
  29. ↑ Institute on Drug Abuse, "Cigarettes and Other Tobacco Products", June 2009, http://www.nida.nih.gov/pdf/infofacts/Tobacco09.pdf
  30. ↑ U.S. Department of Health and Human Services. The Health Consequences of Smoking: A Report of the Surgeon General. Atlanta: U.S. Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and Health, 2004
  31. ↑ 31,0 31,1 Cigarette Smoking Among Adults and Trends in Smoking Cessation – United States, 2008
  32. ↑ "Annual Smoking-Attributable Mortality, Years of Potential Life Lost, and Economic Costs – United States, 1995—1999".
  33. ↑ National Center on Addiction and Substance Abuse at Columbia University. Women under the Influence. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2006.
  34. ↑ CDC. "Highlights: Health Consequences of Tobacco Use Among Women.<https://www.cdc.gov/tobacco/data_statistics/sgr/2001/highlights/consequences/index.htm
  35. ↑ Freedman, N. D., et al., "Cigarette smoking and subsequent risk of lung cancer in men and women: analysis of a prospective cohort study", Lancet Oncology 9, no.7 (Jul 2008): 649-56
  36. ↑ U.S. Department of Health and Human Services. Women and Smoking: A Report of the Surgeon General. Atlanta: U.S. Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and Health, 2001
  37. ↑ CDC. "Deaths and Mortality" < https://www.cdc.gov/nchs/fastats/deaths.htm>
  38. ↑ Rosenfield, L. E., "Women and Heart Disease" <http://www.med.yale.edu/library/heartbk/19.pdf>
  39. ↑ Woloshin, S., et al., "The risk of death by age, sex, and smoking status in the United States: Putting health risks in context", Journal of the National Cancer Institute, 100, no. 12 (2008): 845-53
  40. ↑ Harvard Medical School. "His and hers heart disease", Harvard Health Letter 34, no. 11 (2009): 1
  41. ↑ 41,0 41,1 Women and Smoking: A Report of the Surgeon General
  42. ↑ 42,0 42,1 American Cancer Society. "Women and Smoking" <http://www.cancer.org/docroot/PED/content/PED_10_2X_Women_and_Smoking.asp>
  43. ↑ Ahmad, Saiyed (2019). "AWARENESS OF THE IMPACT OF MATERNAL SMOKING ON PREGNANCY AND THE NEONATE SIDS.". Multi-Knowledge Electronic Comprehensive Journal for Education & Science Publications: 1–15. 
  44. ↑ Avşar, TS; McLeod, H; Jackson, L (26 March 2021). "Health outcomes of smoking during pregnancy and the postpartum period: an umbrella review.". BMC Pregnancy and Childbirth 21 (1): 254. doi:10.1186/s12884-021-03729-1. PMID 33771100. PMC 7995767. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=7995767. 
  45. ↑ Brandt, Allan M. 2007. The Cigarette Century: The Rise, Fall, and Deadly Persistence of the Product that Defined America. New York: Basic Books, p. 450.
  46. ↑ Bulletin of the World Health Organization, 2000, 78 (7) p. 893
  47. ↑ „2001 Surgeon General's Report | Women and Smoking | Smoking & Tobacco Use | CDC“ (en-us). www.cdc.gov (2019-yil 18-iyun). Qaraldi: 2020-yil 12-iyul.
  48. ↑ Drug and Alcohol Dependence Volume 104, Supplement 1, 1 October 2009, Pages S11–S16
  49. ↑ World Health Organization. "Female Smoking"
  50. ↑ 50,0 50,1 50,2 Mackay, J. and Amanda Amos. "Women and Tobacco", Respirology 8 (2003):123-130
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 51,3 Pampel, F. C. "Global Patterns and Determinants of Sex Differences in Smoking", International Journal of Comparative Sociology 47, no. 6 (2006):466-87.
  52. ↑ 52,0 52,1 52,2 52,3 Doskoch, P. "Many Pregnant Women Use Tobacco in Some Developing Countries" International Family Planning Perspective 34, no. 4 (December 2008): 199-200
  53. ↑ 53,0 53,1 53,2 Müller, F. and Luis Wehbe. "Smoking and smoking cessation in Latin America: a review of the current situation and available treatments", International Journal of Chronic Obstructive Pulmonary Disease 3, no. 2 (June 2008): 285-293.
  54. ↑ Glynn, T. et al., "The Globalization of Tobacco Use: 21 Challenges for the 21st Century", CA A Cancer Journal for Clinicians 60, no. 1 (2010): 50-61.
  55. ↑ 55,0 55,1 Andrews, J. O. and J. Heath. "Women and the global tobacco epidemic: nurses call to action", International Nursing Review 50 (2003): 215-228
  56. ↑ „The Tobacco Atlas“. www.who.int. 2003-yil 2-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 15-yanvar.
  57. ↑ „WHO | World Health Organization“. WHO. 2008-yil 6-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 12-iyul.

Havolalar

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ayollar_va_chekish&oldid=2892123" dan olindi