Fenomenologiya (psixologiya): Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
SunFlowers04 (munozara | hissa)
1 317 edits
„Phenomenology (psychology)“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

11-Sentyabr 2022, 15:51 dagi koʻrinishi

Fenomenologiya, psixologiya (yoki fenomenologik psixologiya ) doirasida subyektiv tajribani psixologik o'rganishdir. [1] Bu psixologik mavzuga yondashuv bo'lib, tajribalarni yozma yoki og'zaki so'zlarni tahlil qilish orqali mavzu nuqtai nazaridan tushuntirishga harakat qiladi. [2] Yondashuv Edmund Gusserlning fenomenologik falsafiy asarida o'z ildizlariga ega. [3]

Fenomenologiya tarixi

Gusserl, Jan-Pol Sartr va Moris Merlo-Ponti kabi ilk fenomenologlar 20-asr boshlarida ongni falsafiy tadqiq qilishgan. Ularning psixologizm va pozitivizmni tanqid qilishlari keyinchalik zamonaviy psixologiyaning kamida ikkita asosiy sohasiga ta'sir ko'rsatdi: Duquesne maktabining fenomenologik psixologik yondashuvi ( psixologiyada tavsiflovchi fenomenologik usul ), shu jumladan Amedeo Giorgi [3] [4] va Frederik Verts ; va Fransisko Varela, Shaun Gallagher, Evan Tompson va boshqalar bilan bog'liq eksperimental yondashuvlar ( mujassamlangan aql tezislari ). Harakat bilan bog'liq boshqa ismlar orasida Jonatan Smit (tafsirli fenomenologik tahlil ), Steinar Kvale va Volfgang Köhler mavjud. Ammo "psixopatologiyaga yanada kuchli ta'sir Xeydegger (1963), xususan Kunz (1931), Blankenburg (1971), Tellenbax (1983), Binsvanger (1994) va boshqalar orqali bo'lgan. [5] Gumanistik psixologiya harakati tarixida fenomenologik psixologlar ham muhim o‘rin tutgan. [6]

Fenomenologik tajriba

Tajribali subyektni qulaylik uchun shaxs yoki o'zini o'zi deb hisoblash mumkin. Fenomenologik falsafada (xususan, Gusserl, Xaydegger va Merlo-Ponti asarlarida) "tajriba" odatda kundalik foydalanishda qabul qilinganidan ancha murakkabroq tushunchadir. Buning o'rniga, tajriba (yoki borliq yoki borliqning o'zi) "o'zaro bog'liqlik" hodisasi bo'lib, u " Dunyodagi mavjudlik " atamasi bilan chaqiriladigan yo'naltirilganlik, gavdalanish va dunyoviylik fazilatlari bilan belgilanadi. [7]

Berilgan tajribaning sifati yoki tabiati ko'pincha qualia atamasi bilan ataladi, uning arxetip namunasi "qizarish". Misol uchun, biz: "Mening qizarish tajribam sizniki bilan bir xilmi?" [8] Bunday savolga aniq javob berish qiyin bo'lsa-da, intersubyektivlik tushunchasi ko'pincha odamlar bir-birlarining tajribasiga hamdard bo'lishlari va ular haqida mazmunli muloqot qilishlari mumkinligini tushunish mexanizmi sifatida ishlatiladi. Bu yerda shaxs va olam bir-biridan iborat bo'lgan "Dunyoda bo'lish" fenomenologik formulasi markaziy o'rinni egallaydi. [9]

Kuzatuvchi yoki ba'zi hollarda intervyu oluvchi subyektning tajribasini tushunish va bog'liqlik hissini, tajribani subyektiv tahlil qilish va ular o'z so'zlari bilan ifodalagan fikrlar va hissiyotlar orqali erishadi. [2]

Subyektiv hodisalarni ko'rib chiqishdagi qiyinchiliklar

19-asr oxirigacha keng tarqalgan falsafiy psixologiya asosan introspektsiyaga tayangan. Ushbu kuzatishlarga asoslangan aqlga oid taxminlar, psixologiyaga ilmiy va obyektiv yondashuvning kashshof tarafdorlari, masalan, Uilyam Jeyms va xulq- atvorchilar Edvard Torndik, Klark Xull, Jon B. Uotson va BF Skinner tomonidan tanqid qilindi. Biroq, hamma ham introspeksiyaning o'ziga xos muammoli ekanligiga qo'shilavermaydi, masalan, Fransisko Varela, u eksperimental ishtirokchilarni fenomenologik pasayishning tuzilgan "introspektsiyasi" ga o'rgatgan. [10]

1970-yillarning boshlarida Amedeo Giorgi psixologiyada tasviriy fenomenologik metodni ishlab chiqishda fenomenologik nazariyani qo'lladi. U tabiat fanlarining anʼanaviy gipotetik-deduktiv doirasidan subyektiv hodisalarga yondashish orqali psixofizikadagi faoliyatidan sezgan ayrim muammolarni yengishga intildi. Giorgi o'zining tabiiy fanidan olgan bilimlaridan qat'iy sifatli tadqiqot usulini ishlab chiqish uchun foydalanishga umid qildi. Uning maqsadi fenomenologik tadqiqotlarning ishonchli va asosli bo'lishini ta'minlash edi va u buni jarayonlarni tobora o'lchanadigan qilishga intilish orqali amalga oshirdi. [11]

Faylasuflar uzoq vaqtdan beri " qualia " muammosiga duch kelishgan. Bir nechta faylasuflar, agar ikkala shaxs ham bir xil genetik va tajriba tarixiga ega bo'lsa ham, bir odamning obyektning "qizarish" tajribasi boshqa odamniki bilan bir xil ekanligiga ishonch hosil qilish mumkin, deb hisoblashadi. [12] Asosan, xuddi shunday qiyinchilik hissiyotlarda (his-tuyg'ularning subyektiv tajribasi), harakat tajribasida va ayniqsa, tushunchalarning "ma'nosi" da paydo bo'ladi. [13] Natijada, ko'plab sifatli psixologlar fenomenologik so'rovni " ma'no yaratish " masalasi va shuning uchun sharhlovchi yondashuvlar bilan hal qilinishi kerak bo'lgan savol deb da'vo qilishdi. [7] [14]

Psixoterapiya va hissiyot fenomenologiyasi

Karl Rojersning shaxsga yo'naltirilgan psixoterapiya nazariyasi bevosita Combs va Snyggning " fenomenal maydon " shaxsiyat nazariyasiga asoslanadi. [15] [16] Bu nazariya o'z navbatida fenomenologik tafakkurga asoslangan edi. [17] Rojers terapevtni odamning so'nggi subyektiv tajribalari, ayniqsa, odam to'liq bilmagan his-tuyg'ulari haqidagi hisobotini tinglash orqali odam bilan yaqinroq aloqada bo'lishga harakat qiladi. Masalan, munosabatlarda muammo ko'pincha sodir bo'lgan narsaga emas, balki munosabatlardagi har bir shaxsning his-tuyg'ulari va his-tuyg'ulariga asoslanadi. Fenomenal soha "hozir o'zini qanday his qilishiga" qaratilgan. 

Manbalar

  1. ↑ Hardy Leahy, Thomas. A History of Modern Psychology. New Jersey: Prentice Hall, 2001 — 381 bet. ISBN 0-13-017573-0. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Lester. „An Introduction to phenomenological research“ (1999). Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":0" defined multiple times with different content
  3. ↑ 3,0 3,1 Giorgi, Amedeo. (1970). Psychology as a Human Science. New York : Harper & Row.
  4. ↑ Giorgi, Amedeo. (2009). The Descriptive Phenomenological Method in Psychology. Duquesne University Press: Pittsburgh, PA.
  5. ↑ Kraus, Albert (2010). "Existential a prioris and the phenomenology of schizophrenia". Dialogues in Philosophy, Mental and Neuro Sciences 3 (1): 1–7. Archived from the original on 2017-03-03. https://web.archive.org/web/20170303044508/http://www.crossingdialogues.com/Ms-A10-01.pdf. 
  6. ↑ Royce, Joseph R.. Humanistic Psychology: Concepts and Criticisms. New York: Plenum Press, 1981 — xiii-xv bet. ISBN 978-1-4684-1073-0. 
  7. ↑ 7,0 7,1 Langdridge, D. (2006). Phenomenological psychology: theory, research and method. Harlow: Pearson.
  8. ↑ Tye, Michael (20 August 1997). "Qualia"". in Zalta, Edward N.. The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2018 nashri). https://plato.stanford.edu/archives/sum2018/entries/qualia/. 
  9. ↑ Davidsen, A. S. (2013). "Qualitative research in psychology". Phenomenological Approaches in Psychology and Health Sciences 10 (3): 318–339. doi:10.1080/14780887.2011.608466. PMID 23606810. PMC 3627202. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3627202. 
  10. ↑ Varela, F.J. (1996). Neurophenomenology: a methodological remedy to the hard problem. Journal of Consciousness Studies, 3330-350.
  11. ↑ „Amedeo Giorgi: A Life in Phenomenology - PhenomenologyBlog“. phenomenologyblog.com. 2017-yil 23-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 24-aprel.
  12. ↑ Tye, Michael (2018), Zalta, Edward N. (muh.), „Qualia“, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2018-nashr), Metaphysics Research Lab, Stanford University, qaraldi: 2021-01-20
  13. ↑ Tye, Michael (2021), Zalta, Edward N. (muh.), „Qualia“, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2021-nashr), Metaphysics Research Lab, Stanford University, qaraldi: 2021-11-16
  14. ↑ Seidner, Stanley S. (1989). "Köhler's Dilemma", In Issues of Language Assessment. vol 3. Ed., Stanley S.Seidner. Springfield, Il.: State Board of Education. pp. 5–6.
  15. ↑ Snygg, Donald. Individual Behavior: A New Frame of Reference for Psychology. New York: Harper & Brothers, 1949. 
  16. ↑ Rogers, Carl R. (1951) Client-Centered Therapy. Boston: Houghton Mifflin.
  17. ↑ Boeree. „Personality Theories (Snygg and Combs' theory)“. webspace.ship.edu (1998). 2007-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 7-oktyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Fenomenologiya_(psixologiya)&oldid=2875387" dan olindi