Kontent qismiga oʻtish

Biblioterapiya: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
„Bibliotherapy“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

11-Avgust 2022, 07:45 dagi koʻrinishi

Biblioterapiya - shuningdek (kitob terapiyasi, o'qish terapiyasi, she'riyat terapiyasi yoki terapevtik hikoyalar) terapiyasiga biblioterapiya deb ataladi. Bu hikoya yoki muayyan matnlarni o'qishni o'z ichiga olgan ijodiy san'at terapiyasi ham hisoblanadi. U insonning kitoblar, she'rlar va boshqa yozma so'zlarning mazmuniga munosabatidan terapiya sifatida foydalanadi. Biblioterapiya yozma terapiya bilan qisman mos keladi va ko'pincha u bilan birlashtiriladi. [1] [2]

Ijodiy san'at terapiyasidan farqli o'laroq, biblioterapiya qo'llab-quvvatlovchi psixoterapiya bo'lib, unda tanlangan standart qo'llanmani o'qish orqali his-tuyg'ularni tartibga solish ko'nikmalari xulq-atvor terapiyasi yoki kognitiv terapiya usullari orqali olinadi.[3] Buning uchun ikkita mashhur kitob zarur. Kognitiv terapiya uchun The Feeling Handbook [4] va xulq-atvor terapiyasi uchun depressiyangizni nazorat qiling.[5] Kognitiv xulq-atvor terapiyasi (CBT) bilan solishtirganda ushbu psixoterapiyaning asosiy afzalliklari uning iqtisodiy samaradorligidir. Garchi murakkab taqdimotlar uchun CBT davolashning ijobiy natijalariga ega bo'lsada. [3] [6] Kognitiv biblioterapiya uzoq davom etadigan ta'sirga ega bo'lgan, [4] [3] yengil va o'rta darajadagi depressiyani davolashda samarali ekanligi isbotlangan.[7] Shuningdek, alkogolga qaramlik, o'z-o'ziga zarar etkazish, vahima va asab buzilishining alomatlarini kamaytirish haqida oddiy dalillar mavjud.[6]

Strukturaviy bo'lmagan va norasmiy biblioterapiya ijodiy san'at terapiyasiga mos keladi, ehtimol kutubxonachi yoki tibbiyot mutaxassisi tomonidan qabul qilingan terapevtik qiymatga asoslangan o'qish yoki faoliyat hamda tavsiyalarni o'z ichiga oladi.[6] Ikkalasi o'rtasidagi muhim farq-qo'llab-quvvatlovchi psixoterapiya sifatida biblioterapiyada simptomlarni kamaytirishning ko'proq empirik qo'llab-quvvatlanishidir.

Tarix

Biblioterapiya kutubxonashunoslikdagi eski tushunchadir.Yunon tarixchisi Diodor Sikulusning yozishicha, o'zining Bibliotheca historica (Tarixiy kitoblar) monumental asarida Misr qiroli Ramzes II tomonidan kitoblar saqlanadigan qirollik palatasiga kirish eshigi tepasida bir ibora bo'lgan. Bu dunyodagi eng qadimiy kutubxona shiori hisoblangan bo'lib, "psῡcῆs ἰaτréῖon on", tarjima qilinganda: "Ruh uchun shifo uyi" deb yozilgan kutubxona shiori bo'lgan.[8] Rimlik Mark Avreliyning g'ayrioddiy faylasufi va shifokori Galen eramizning birinchi asrida tibbiyot kutubxonasini yuritgan, undan nafaqat o'zi, balki o'zining shifobaxsh suvlari bilan mashhur bo'lgan Rim kurorti - Asklepion ma'badining xodimlari foydalangan dunyodagi birinchi shifoxona markazlaridan biri.[9] 1272-yilda Qohiradagi Al-Mansur kasalxonasida davolanish uchun Qur'on o'qish buyurilgan. [10]

XIX asrning boshlarida Benjamin Rush kasalxonalarda "Bemorlarning o'yin-kulgi va ko'rsatmalari" uchun adabiyotlardan foydalanishni ma'qulladi.[11] XIX asrning o'rtalariga kelib, Minson Galt II ruhiy muassasalarda biblioterapiyadan foydalanish haqida yozgan va 1900-yilga kelib kutubxonalar Yevropa psixiatriya muassasalarining muhim qismi edi.

Biblioterapiya atamasi - Samuel Makkord Kroters tomonidan 1916-yil avgustdagi Atlantic Monthly maqolasida kiritilganidan so'ng, u oxir-oqibat tibbiy leksikonga kirib bordi.[12] Birinchi jahon urushi davrida Kutubxona urush xizmati kutubxonachilarni harbiy gospitallarga joylashtirildi, ular bemorlarga kitoblar tarqatishdi va kasalxona shifokorlari bilan biblioterapiyaning yangi paydo bo'lgan "Ilmi"ni ishlab chiqishdi. Ular urushdan qaytgach, bu g‘oyalarni kasalxona kutubxonalarida amalga oshirishga harakat qildilar.[13] E.Ketlin Jons, Kasalxona kutubxonalari kitoblar seriyasining muharriri, Massachusets shtatidagi Maklin kasalxonasining kutubxona ma'muri edi. Bu nufuzli asar dastlab 1923-yilda nashr etilgan, keyin 1939-yilda, keyin esa 1953-yilda yangilangan. Kashshof kutubxonachi Sadi Peterson Delaney 1924-yildan 1958-yilda vafotigacha Alabama shtatining Tuskegee shahridagi VA kasalxonasida o'z ishida biblioterapiyadan foydalangan. Veteranlar ma'muriyati kutubxonasi xizmati direktori Elizabet Pomeroy 1937-yilda VA kasalxonalarida biblioterapiya samaradorligi bo'yicha o'z tadqiqotining natijalarini nashr etdi.[11] 1930-yillardan boshlab Birlashgan Qirollik ham shifoxona ham kutubxonalarida o'qish terapiyasidan foydalanishda o'sishni ko'rsata boshladi. London kutubxonasi kutubxonachisi Charlz Xagberg-Rayt 1930-yilda Britaniya imperiyasi Qizil Xoch konferensiyasida so‘zga chiqib, shifoxonalarda “Davolovchi tibbiyot”ning bir qismi sifatida biblioterapiyaning ahamiyati haqida gapirdi. Bundan tashqari, 1930-yildagi jamoat salomatligi konferensiyasining biblioterapiya haqidagi hisobotlari Britaniyaning Lancet jurnaliga kiritilgan. [14] 1920-yillarga kelib, biblioterapiya bo'yicha o'quv dasturlari ham mavjud edi. Bunday treningni birinchilardan bo'lib G'arbiy Rezerv Universitetidagi Kutubxonalarda so'ngra Minnesota universiteti tibbiyot fakultetida dastur taklif qilgan.[11]

Kasalxonalar yetakchilik qilgan holda, Qo'shma Shtatlarda biblioterapiya tamoyillari va amaliyoti rivojlandi. Birlashgan Qirollikda ba'zilar biblioterapiyani AQShdan ortda qolgan deb o'ylashdi. Joys Kouts "Library Association Record" jurnalida yozishicha "Biblioterapiya imkoniyatlari hali to'liq o'rganilmagan" deb hisoblashgan.[14] 1966-yilda Amerika kutubxonalar assotsiatsiyasining bo'limi bo'lgan kasalxonalar va muassasalar kutubxonalari assotsiatsiyasi biblioterapiyaning ta'siri kuchayib borayotganini e'tirof etib, uning amaliy ta'rifini chiqardi. 1970-yillarda biblioterapiyadan foydalanish tarafdori Arlin Makkarti Xayns amaliyotga bag'ishlangan ma'ruzalar va nashrlarga homiylik qiluvchi "Biblioterapiya davra suhbati"ni yaratdi.[15]

Ta'riflarni o'zgartirish

O'zining eng asosiy shaklida biblioterapiya odamlarga ma'lum bir vaqtda odamlar duch keladigan muammolarni hal qilishda yordam berish uchun kitoblardan foydalanish demakdir.[16] Bu mijozning hayotiy vaziyatiga mos keladigan o'qish materiallarini tanlashdan iborat. Biblioterapiya shuningdek, "O'quvchi shaxsi va adabiyot o'rtasidagi dinamik o'zaro ta'sir jarayoni-shaxsiy baholash, moslashish va o'sish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan o'zaro ta'sir" sifatida ham tushuntirilgan.[16] Kattalar uchun biblioterapiya -bu o'z-o'zini davolashning bir shakli bo'lib, unda tuzilgan materiallar qayg'uni yengillashtiradigan vositadir.[12] Davolash konseptsiyasi insonning adabiyot va san'atdagi o'z ifodalari orqali boshqalar bilan o'zlashtirishga moyilligiga asoslanadi. Misol uchun ota-onasini yo'qotgan boshqa bola haqidagi hikoyani o'qigan bola dunyoda o'zini nimasidir kamroq ekanini his qilishi yoki kayfiyati yomon odam kulguli asar o'qishi bilan ko'ngli yorishishi mumkin.

Vaqt o'tishi bilan biblioterapiya tushunchasi kengayib, terapevtik aralashuvsiz o'z-o'ziga yordam beradigan qo'llanmalarni yoki mijozga kerakli katarsisni ta'minlaydigan filmni "Ta'riflaydigan" terapevtni o'z ichiga oladi.[17]

Kutubxona va axborot fanlari uchun onlayn lug'at (2011) biblioterapiyani quyidagicha ta'riflaydi:[18] ":Ruhiy kasallik yoki hissiy bezovtalik bilan og'rigan bemorlarning tiklanishini osonlashtirish uchun mo'ljallangan rejalashtirilgan o'qish dasturida mazmuni asosida tanlangan kitoblardan foydalanish jarayoni ideal holda, uch bosqichda sodir bo'ladi: tavsiya etilgan asarda ma'lum bir xarakterga ega bo'lgan o'quvchining shaxsiy identifikatsiyasi, natijada psixologik katarsis paydo bo'ladi, bu esa matnda taklif qilingan yechimning o'quvchining o'z tajribasiga mosligini oqilona tushunishga olib keladi. O'qitilgan psixoterapevt yordami tavsiya etiladi.”

Klinik foydalanish

“Biblioterapiya” atamasi birinchi marta 1916-yilda Semyuel Kroters tomonidan kiritilgan bo‘lsa-da, xatti-harakatlarni o‘zgartirish va qayg‘uni kamaytirish uchun kitoblardan foydalanish o‘rta asrlarga borib taqaladigan uzoq tarixga ega bo'lgan. Terapevtik kontekstda qo'llanilganda biblioterapiya badiiy va badiiy bo'lmagan materiallarni o'z ichiga oladi. Badiiy biblioterapiya (romanlar, she'rlar) dinamik jarayon bo'lib, unda material o'quvchining sharoitlaridan kelib chiqqan holda faol talqin qilinadi. Psixodinamik nuqtai nazardan, badiiy materiallar identifikatsiyalash, katarsis va tushunish jarayonlari orqali samarali bo'ladi.[19] [20] Hikoyadagi qahramon bilan identifikatsiya qilish orqali o'quvchi o'z muammolarini ko'rish uchun muqobil pozitsiyaga ega bo'ladi. Xarakterga hamdard bo'lish orqali mijoz umidga ega bo'lish va hissiy taranglikni bartaraf etish orqali katarsis shaklini boshdan kechiradi. Natijada tushunchalar va xatti-harakatlarning o'zgarishiga olib keladi.[12] Tasavvuriy sayohat va metaforalarning o'ziga xos tanlovi bilan ishlash [21] tarafdorlari da'vo qilishlaricha, terapevtik hikoya yondashuvi muvozanatdan chiqqan xatti-harakatlar yoki vaziyatni yaxlitlik yoki muvozanatga qaytarish potentsialiga ega bo'ladi. Bemorga agar u terapevt qahramonning muammolari haqida gapirayotgandek tuyulsa unga o'z muammolari haqida gapirish undan ko'ra osonroq bo'lishi mumkin. Tarafdorlarning fikriga ko'ra, hikoya shakli tinglovchiga mavzu bo'yicha ma'ruza o'qish yoki to'g'ridan-to'g'ri murojaat qilish o'rniga, hayoliy sayohatga chiqishga imkon beradigan shifo vositasini taklif qiladi.[22] Chunki bu holatda ular o'zini erkin his etishadi hamda bor qayg'ularini, dardlarini hayolan his etishadi. Bunda ularga o'z-o'zini davolashda biblioterapiya bevosita yordam beradi.

1980-1990-yillarning boshlarida biblioterapiya keng qo'llaniladigan, ammo kam o'rganilgan terapevtik jarayon edi. Shu bilan birga, ko'plab randomizatsiyalangan nazorat ostida sinovlar (RCT) biblioterapiyaning o'ziga qasddan zarar etkazish, obsesif-kompulsiv buzuqlik (OKB) vabulimiya nervoza, uyqusizlik kabi klinik sharoitlarga ijobiy ta'sirini hujjatlashtirdi. Tadqiqotda shuningdek, biblioterapiyani hissiy kasalliklar, spirtli ichimliklarga qaramlik, jinsiy disfunktsiya, kuchli tushkunlik depressiya holatlari kabi ko'plab psixologik muammolarga aralashuv sifatida qo'llab-quvvatlaydi. Keksa depressiyaga uchragan odamlar uchun psixoterapevtik muolajalarni yaqinda o'rganishda biblioterapiya samarali yondashuv sifatida paydo bo'ldi. [12]

Ruhiy salomatlik dasturlarida asosan giyohvandlik moddalarni suviste'mol qilishda biblioterapiyadan foydalanish Buyuk Britaniyadagi bemorlar uchun foydali ekanligi aniqlandi. Bu yerda biblioterapiya mashhur manba hisoblanadi.[6] Tadqiqotchilar biblioterapiya bilan davolash dasturlarini muvaffaqiyatli to'ldirishi va retsidivni kamaytirishi mumkinligini aniqladilar. [23]

Amerika Qo'shma Shtatlarida Janubiy Florida universiteti tadqiqotchisi, Florida shtatining Tampa shahridagi ayollar (AOD) davolash markazi aholisi tomonidan foydalaniladigan biblioterapiya kutubxonasi uchun to'plamni ishlab chiqish siyosatini qayta ko'rib chiqishga qaratilgan tadqiqot natijalarini nashr etdi. Bunda Tadqiqot Piter Kannon tomonidan ritorika va o'qish terapiyasi bo'yicha doktorlik dissertatsiyasining bir qismi sifatida o'tkazildi. So'ngra dastlabki topilmalar shuni ko'rsatadiki, ushbu yangi model rezidentlarga davolanish uchun foydali bo'lgan kamroq hissiy qo'zg'atuvchi matnlardan foydalanadigan yangi biblioterapiya yo'lini taklif qilishi mumkin ekanligini tadqiqot natijalari isbotlab berdi. [24]

Davolash ishlari

Biblioterapiyaning affektiv davolash usullari. Affektiv davolash Kognitiv xulq-atvor terapiyasi (CBT) va vizual asoslangan materiallar yordamida amalga oshirilishiriladi. Affektiv biblioterapiya ishtirokchilarga yordam berishda badiiy adabiyotga tayaniladi. Hikoya xarakteriga hamdard bo'lish orqali mijoz umidga ega bo'lish va hissiy taranglikni bartaraf etish orqali katarsis shaklini boshdan kechiradi. Hikoyadagi holatlar va o'quvchining shaxsiy muammolari o'rtasida ham bog'liqlik bo'lishi mumkin. Natijada, ushbu tushunchalarning hamda xatti-harakatlarning o'zgarishiga olib keladi. CBT yordamida esa biblioterapiya asosan o'z-o'ziga yordam beradigan kitoblarga tayanadi. Ular salbiy xatti-harakatlarni muqobil, ijobiy harakatlarni taklif qilish orqali tuzatishga yordam beradi. Vizual asoslangan materiallar. Masalan: grafik romanlarning ham ta'sirchan, ham CBT usullaridan foydalaniladi.

Kognitiv davolash

Kognitiv biblioterapiyadan erishilgan yutuqlar shuni ko'rsatadiki, kognitiv biblioterapiyaning eng muhim elementi bu terapevt bilan individual o'zaro munosabatlar emas, balki dastur mazmuni hisoblanadi.[25] KBT yordamida biblioterapiya eng ko'p empirik tarzda sinovdan o'tgan va yo'naltirilgan KBT adabiyotda eng keng tarqalgan metodologiya bo'lib ko'rinadi.[26] KBT kitoblarini tanlash juda muhim, chunki bozorda yordam berishga mo'ljallangan ko'plab kitoblar mavjud. Shunday ekan eng yaxshi natijador kitobni tanlab iste'molchiga taqdim etish zarur. Pardekning kitob tanlash bo'yicha tahlili juda ibratli va uning ko'pgina mezonlari kutubxonachilarning axborot savodxonligi bo'yicha o'rgatishlarini aks ettiradi. Bularga muallifning mavzu bo'yicha vakolati, davolash da'volari uchun taqdim etilgan empirik yordam turi, uning klinik samaradorligini sinab ko'rgan tadqiqotlar mavjudligi va boshqa kitoblarni qiyosiy ko'rib chiqish kiradi.

DavolashTa'siri

Biblioterapiyada asosan badiiy adabiyotdan foydalanish bo'yicha kognitiv o'z-o'ziga yordam kitoblari bilan solishtirganda unchalik ko'p tadqiqotlar yo'q.[27] Shunday ekan Shechtmanning so'nggi ishi biblioterapiya uchun affektiv adabiyotlardan foydalanishni o'rganishda muhim ahamiyatga ega. Shextman tajovuzkor o'g'il bolalar bilan maslahatlashish bo'yicha o'z ishida bu bolalarda namoyon bo'ladigan kamchiliklarni muhokama qilgan hamda hissiy qo'zg'alish belgilari, empatiyaning past darajasi va o'zini ifoda etishda qiyinchiliklar bilan kechadigan affektiv buzilishlarni tasvirlaydi. Bemor muammoni o'rganib chiqadi. Tushunchaga ega bo'ladi va o'zgarishga intiladi. Shechtman integrativ davolashdan, affektiv biblioterapiya usullaridan foydalangan holda terapevtik o'zgarishlarga erishganini aniqladi. Shu bilan birga Shechtman empatiya va tushunishdagi yutuqlarni isbotlab bermoqda.[28]

Vizual davolash va grafik romanlar

Grafik romanlar odatda uzunligi 100 va undan ko'p sahifalar bo'lgan uzun shaklli komikslardir. Ushbu kontekstda grafik romanlarni qo'llash savodxonlik bilan kurashayotgan odamlarga materiallardan yaxshiroq foydalanish imkonini yaratadi. So'nggi 10 yil ichida ruhiy tushkunlik, giyohvand moddalarni suviste'mol qilish va PTSD kabi sog'liqni saqlash mavzulariga bag'ishlangan o'nlab grafik romanlar nashr etildi. Jamoat salomatligiga asoslangan komikslar asosan 1940-yillarda paydo bo'lgan. Eng qadimgi sog'liqni saqlash komikslari o'rtacha 12 sahifadan iborat bo'lgan. Bu esa oilalar uchun profilaktika ko'rsatmalariga qaratilgan edi. Biroq, so'nggi 15 yil ichida janr rivojlandi va sog'liqni saqlash grafik romanlar hozir odatda 150 sahifalarni o'z ichiga olib, kattalarning jismoniy yoki ruhiy kasalliklar bilan erkin kurashishiga ko'proq e'tibor qaratilmoqda.[29] Ushbu o'zgarish ushbu materiallarni to'playdigan va baholaydigan tibbiyot mutaxassislarining e'tiborini tortdi. Hozirda bir guruh shifokorlar, professorlar, rassomlar va bioetiklar Grafik Tibbiyot veb-saytini boshqaradilar va sog'liqni saqlashda grafik romanlar va komikslardan foydalanishni muhokama qilish uchun yillik konferentsiyani o'tkazadilar.[30] Grafik romanlar savodxonlik va aloqa muammolari bilan kurashayotgan odamlar uchun samarali vosita ekanligini ko'rsatadigan keng ko'lamli tadqiqotlar mavjud.[31] Shuningdek, an'anaviy savodxonlikni o'rgatishda muammolarga duch kelgan populyatsiyalar bilan samarali ekanligi ko'rsatilgan.[32] O'rganishga qarshilik ko'p shakllarga ega bo'lishi mumkin. Ularning ba'zilari jinoiy adliya tizimi bilan shug'ullanadigan aholida bo'lishi mumkin. Grafik romanlar ko'pincha "Kitob o'qishni hoxlamaydigan" deb ataladigan guruhni, zavqlanish uchun o'qishni tark etgan odamlarni jalb qilish uchun, ularni bo'sh vaqtini mazmunli o'tkazish uchun ishlatiladi. Ushbu guruhlar aslida savodli bo'lishi mumkin bo'lsa-da, zavqlanish uchun o'qiydigan odamlarda asosan doimiy ravishda so'z boyligi va til ko'nikmalarini yaxshilaydi. Bu esa odamlarni qamoqdan keyin reabilitatsiya qilishga yordam beradi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, grafik romanlar odatda disleksiya kabi an'anaviy o'rganish qobiliyatiga ega bo'lgan talabalar uchun qo'llaniladi. Shuningdek, ruhiy kasalligi bo'lgan odamlarga o'zlarining hissiy kurashlarini boshqalarga tushuntirishda yordam berish uchun biblioterapevtik kontekstdan foydalanilganda samarali ekanligi ko'rsatilgan. Grafik romanlar, shuningdek, ushbu sohadagi mutaxassislar tomonidan ruhiy kasalliklar bilan bog'liq kurashlarni tasvirlash uchun juda mos deb ta'riflangan.

Katta yoshdagilar

Biblioterapiya 2011-yilda Jennie Bolitho tomonidan kutubxonalar, sog'liqni saqlash tashkilotlarida va keksalar uchun ijtimoiy aloqalar bilan bog'liq holda o'rganilgan. Jennie Bolitho uchuvchi o'qish dasturini yaratdi. U yerda u asosan mahalliy qariyalar uchun yotoqxonada bir guruh ishtirokchilarga matnni ovoz chiqarib o'qiydi. (U "o'qishni tarbiyalash tajribasining bir qismi" deb ta'riflagan.) Uning 12 haftalik dasturi yakunida bergan bahosi barcha javoblarni ijobiy deb taʼrifladi. Ishtirokchilar bu “guruhni sabrsizlik bilan kutmoqdalar. Chunki bu ularni oʻzlari haqida oʻylashga majbur qiladi va ularga oʻz kasalliklari va monotonligidan tashqari oʻylash uchun nimadir berdi”, deb izoh berdi".[33]

Bolalar terapiyasida foydalaning

Biblioterapiya barcha yoshlar uchun muvaffaqiyatli bo'lishini ta'minlash uchun keng tadqiq qilinmagan. Hali hanuz uning ko'plab kamchiliklari bor. Ular orasida yoshar qiynalayotgan ayrim mavzular bo'yicha mavjud bo'lmagan adabiyotlar, ko'plab yoshlar o'z muammolariga duch kelishganlar, o'qishga tayyor emaslar. Shuningdek, o'quvchilar va ota-onalar terapiyani odatda mudofaa bilan amalga oshiradilar.[34] Biblioterapiyadan foydalanishning qarshiligi bu asosan qat'iyatsizlik, salbiy munosabat, tashvish, ruhiy tushkunlik, jinsiy disfunktsiyalar va salbiy xatti-harakatlarga asoslangan.[34] Ota-ona yoki o'qituvchining bola hayotidagi muayyan muammoni aniqlashiga javoban emas, balki qiyin mavzularni o'z ichiga olgan kitoblarni oldindan o'qish targ'iboti olib borildi.[35] Biblioterapiya ortida turgan asosiy muammo bu terapiya qurilmasi ustida olib borilgan tadqiqotlarning yetishmasligidadir.

Biblioterapiyaning afzalliklari - yoshlarning muammolarini hal qilishga o'rgatish, o'quvchilarga masxara bo'maslik, tengdoshlarini masxara qilish, qo'rquv, jinsiy hayotdagi o'zgarishlar, tashvish va o'limni yengishga yordam berishni o'z ichiga oladi.[34] Biblioterapiya va uning ta'siri bo'yicha cheklangan tadqiqotlarga qaramay, ko'plab o'qituvchilar muvaffaqiyat va o'z-o'zini anglashning yaxshilanganligini ko'rsatdilar.

Amalga oshirish

Biblioterapiya faqat o'qishdan iborat bo'lishi yoki u muhokama, o'yin faoliyati bilan to'ldirilishi mumkin. Boladan kitobda ko'rsatilgan sahna ko'rinishni chizishini so'ralishi yoki kitobdagi ma'lum bir qahramon bilan umumiylik seziladimi? sezilmayabdimi so'rashi mumkin. Kitobdan bolani muhokama qilishda ikkilanib qolgan mavzularni chizish uchun foydalanish mumkin.

Zarur bo'lganda biblioterapiya asosan dastlab mavjud matnlardan foydalangan. Bolaga tegishli bo'lgan muayyan mavzuga bag'ishlangan adabiyotlar manba materiallarini taqdim etdi. (Masalan, "Romeo va Julietta" odatda 8-9-sinfda o'qiladi. Chunki Romeo 15 yoshda va Juliet 13 yoshda. O'sha yoshdagi o'quvchilar ular bilan tanishishlari mumkin. Yaqinda vaziyatga qaratilgan matnlarni topishi mumkin bo'ladi. Masalan, Berenstain Ayiqlarining ko'p kitoblari muayyan xatti-harakatlar va muayyan vaziyatlarga javob berishga qaratilgan.

Biblioterapiyaning ikkita shakli mavjud bo'lib. Ular klinik va rivojlanish shakllaridir. Klinik biblioterapiya terapevtik sharoitda faqat malakali xodimlar tomonidan qo'llaniladi. Rivojlanish biblioterapiyasi muammo paydo bo'lishidan oldin foydalanish uchun foydali vositadir. Rivojlanish biblioterapiyasi bolalar yoshidagi daxshatli tushlar kabi muammolar uchun foydali bo'lishi mumkin. Rivojlantiruvchi biblioterapiya ko'pincha o'qituvchilar yoki ota-onalar tomonidan qo'llaniladi. Ammo agar o'qituvchi yoki ota-ona hal qilaolmaydigan muammo yuzaga kelsa, klinik biblioterapiya kerak bo'ladi.[36]

Ko'pgina terapevtik hikoyalar alohida individual ehtiyojlar uchun yozilgan bo'ladi. Ammo amaliyotchilar guruh va jamoalar qiyinchiliklarga duch kelganda psixologik barqarorlikni oshirish uchun ham foydalanadilar.Bunga misol qilib terapevtik hikoyalar inklyuziv sinf va mehnat jamoalarini yaratishda rol o'ynashi mumkin.[37] Terapevtik hikoyalar ba'zan "Shifobaxsh hikoyalar" deb ham ataladi. Chunki ular inson hissiyotlarini normal holatga keltiradi. Qo'shma Shtatlarda Milliy hikoyalar tarmog'ida "Healing Story Alliance" deb nomlangan maxsus qiziqish guruhi mavjud.

Sinfxonada

Boshlang'ich sinfda biblioterapiyani amalga oshirish o'quvchilar uchun ham, o'qituvchilar uchun ham juda foydali bo'lishi mumkin. O'z sinfida biblioterapiyadan foydalanadigan o'qituvchilar ham ular ta'lim berayotgan o'quvchilari haqida ko'p narsalarni bilib olishadi.[38] O'qituvchilar biblioterapiya amaliyotchisi sifatida tegishli o'qish materiallarini tanlaydilar. Ularni o'z-o'zini anglash, muammolarni hal qilish ko'nikmalarini rivojlantirish, istiqbolni tanlash va muammolarni tushunishda yordam berish uchun ularni individual yoshlarning ehtiyojlariga moslashtiradilar. Materiallar "Har qanday savodxonlik faoliyati, jumladan o'qish (badiiy adabiyot yoki she'riyat), ijodiy yozish yoki hikoya qilish"ni o'z ichiga olishi mumkin.[39] Sinfdagi ehtiyojlariga mos adabiyotlarni tanlagan o'qituvchilar bolaga "Hikoya qahramoni" bilan ta'minlashi mumkin. Bu esa bolaga o'zini tushunishga yordam beradi.[38] Sinfdagi hikoya vaqti va boshqariladigan muhokama o'quvchilarga "Boshqa bolalarning muammolaridan xabardor bo'lishga va hamdardlikni rivojlantirishga imkon beradi".[38]

“Ikkita kitob o‘qib, meni ertalab yoz” [40] nomli maqolasida mualliflar o‘qituvchilar o‘quvchilarning terapevtik jarayon jamoaning ajralmas qismi ekanligini ta’kidlaydilar. Bolani biror narsa bezovta qilayotganini birinchi bo'lib o'qituvchi payqashi kerak. Shuningdek o'qituvchilarni boshqa mutaxassislarning tavsiyalarini bajaradigan, ma'lum bir yoshlarning farovonligi yoki sinfida muvaffaqiyat qozonishini ta'minlash uchun zarur bo'lgan turar joyni taklif qiladigan agentlar deb atalganligini ta'kidlaydi. Inklyuziv sinflarda o'qituvchi va butun sinf o'quvchilarning ehtiyojlarini to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita qondirishda katta rol o'ynaydi. Biblioterapiya sinfidagi o'quvchilarga yuzaga kelishi mumkin bo'lgan ijtimoiy va hissiy qiyinchiliklarni yengishda yordam beradigan ko'nikmalarni o'rganishga yordam beradi.[40] [41] Kitoblar hamda o'qish yoshlar hayotining ajralmas qismidir. Kitoblar orqali “Bolalarning o‘zlari o‘z davri, mamlakati, tashvishlari aksini ko‘ra oladilar hamda to‘g‘ri yozilgan realistik badiiy adabiyotlar har doim o‘quvchilarga o‘zini va boshqalarni chuqurroq tushunishga yordam beradi”.[40]

O'qituvchilar uchun bosqichlar

Biblioterapiya asosan 3 ta tan olingan bosqichdan iborat. 1.Identifikatsiya, 2.Katarsis, 3.Tushuncha.[19] [20] Identifikatsiya - bu o'quvchining o'zini adabiy asardagi xarakter yoki vaziyat bilan bog'lashi. Katarsis-bu o'quvchi adabiy asar qahramonlarining ko'plab fikrlari va his-tuyg'ularini baham ko'rishi, tushunishi, o'quvchi ularning xarakter yoki vaziyatiga bog'liqligini anglab, shaxsiy muammolarini samaraliroq hal qilishni o'rganadi.[16] Adabiy asarlar o'qituvchilarga o'z sinfi yoki alohida o'quvchi uchun to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita shug'ullanadigan muayyan muammoni aniqlash imkonini beradi. Masalan: alohida ehtiyojga ega bo'lgan o'quvchi sinfda bir xil ehtiyojlarga ega bo'lgan qahramonni o'z ichiga olgan kitoblar o'quvchilarga surunkali kasallik bilan yashashga yordam beradi. Yo'naltirilgan muhokama orqali ular o'z fikrlari va tashvishlarini og'zaki bayon qilishlari mumkin.[42] Ushbu mashq sinfdoshiga qanday qilib samarali yordam berish masalasini tushunishga yordam beradi.[43] Biblioterapiya "Ma'nolarni belgilamaydi va bu to'g'ridan-to'g'ri o'qitish shakli emas. Bu ko'proq bolalarga donolik va idrokni ochish uchun taklif va ruxsatdir. Aks holda so'ndirilishi mumkin".[39]

Biblioterapiya bilan shug'ullanadigan yoki undan foydalanishi kerak bo'lgan o'qituvchilar asosan o'zlarining shtat yoki viloyat ko'rsatmalari bilan bog'lanishlari mumkin. Sinf o'qituvchilari uchun keng tarqalgan muammo bu. To'g'ri kitobni topish va ba'zi izohli bibliografiyalar internetda, o'quv dasturlarida, nashrlarida mavjud bo'lsa-da, barcha masalalar ko'rib chiqilmaydi.[40] O'qituvchi o'zining kitobini topishi kerak bo'lishi mumkin.Bunda o'qituvchi o'quvchiga tez ta'sir qiladigan kitobni tanlashi zarur. Bunda quyidagi baholash tizimi taklif etiladi:

Hikoya oddiy, tushunarli, qisqa, takrorlanmaydigan va ishonarlimi? Yoki yo'q. U tegishli o'qish darajasi va rivojlanish darajasidami? Yoki yo'q.Hikoya tegishli his-tuyg'ular, ehtiyojlar, qiziqishlar va maqsadlarga mos keladimi? Yoki yo'q. Bu madaniy xilma-xillikni, gender inklyuzivligini va tajovuzga nisbatan sezgirlikni namoyish etadimi? Yoki yo'q.Qahramonlarni yengish qobiliyatini namoyon qiladimi va muammoli vaziyatni hal qilishni ko'rsatadimi?"[40]

Foydalanish uchun qadamlar

Biblioterapiyani yoshlar duch kelishi mumkin bo'lgan muammolarni hal qilishda samaraliroq hal qiladigan qadamlar mavjud. Jumladan muammo bo'yicha talaba bilan yordam, ishonch, ishonchni rivojlantirish, terapiyani amalga oshirishda yordam beradigan boshqa maktab xodimlarini aniqlash, talabaning ota-onasi yoki vasiylari tomonidan qo'llab-quvvatlash, yoshlar duch kelayotgan muammoni aniqlash va o'qituvchi nima uchun uni hal qilishga yordam berishni xohlashini aniqlash, yoshlarga muammoni yengishga yordam beradigan maqsadlarni yaratish, muayyan muammoni hal qilishda yordam beradigan kitoblarni tadqiq qilish, kitob bilan tanishtirish o'qish faoliyatini o'z ichiga olgan va kitobning o'quvchiga ta'siri va muvaffaqiyatini baholash bilan shug'ullanadigan barcha odamlarga bu borada qattiq sho'g'illanishi kerak.[34] Bunda ular o'quvchi yoshlarimizni ruhiy holatini bir ancha yaxshilashga yordam beradi.

Ma'lumotnomalar

  1. ↑ Gillam, Tony (2018), „Creative Writing, Literature, Storytelling and Mental Health Practice“, Creativity, Wellbeing and Mental Health Practice (inglizcha), Cham: Springer International Publishing: 101–116, doi:10.1007/978-3-319-74884-9_7, ISBN 978-3-319-74883-2, qaraldi: 2022-05-06
  2. ↑ Rottenberg, Biri (2022-01-02). "Bibliotherapy as an integrative psychotherapeutic channel". Journal of Poetry Therapy 35 (1): 27–41. doi:10.1080/08893675.2021.2004371. ISSN 0889-3675. https://doi.org/10.1080/08893675.2021.2004371. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Gualano, M.R.; Bert, F.; Martorana, M.; Voglino, G.; Andriolo, V.; Thomas, R.; Gramaglia, C.; Zeppegno, P. et al. (December 2017). "The long-term effects of bibliotherapy in depression treatment: Systematic review of randomized clinical trials". Clinical Psychology Review 58: 49–58. doi:10.1016/j.cpr.2017.09.006. ISSN 0272-7358. PMID 28993103. http://dx.doi.org/10.1016/j.cpr.2017.09.006. 
  4. ↑ 4,0 4,1 David Burns „Introduction“,. The Feeling Good Handbook. Plume, 1999 — pxvi-xxxii bet. ISBN 9780452281325. 
  5. ↑ M., Lewinsohn, Peter. Control your depression. Simon & Schuster, 1986. ISBN 0-671-76242-7. OCLC 1110809226. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Fanner, D.; Urquhart, C. (2008). "Bibliotherapy for mental health service users Part 1: a systematic review". Health Information & Libraries Journal 25 (4): 237–252. doi:10.1111/j.1471-1842.2008.00821.x. PMID 19076670. 
  7. ↑ Smith, N.M.; Floyd, M.R.; Jamison, C.; Scogin, F. (1997). "Three year follow up of bibliotherapy for depression". Journal of Consulting and Clinical Psychology 65 (2): 324–327. doi:10.1037/0022-006X.65.2.324. PMID 9086697. 
  8. ↑ Lutz, C. (1978). "The oldest Library Motto: ψῡχῆς Ἰατρεῖον". The Library Quarterly 48 (1). doi:10.1086/629993. 
  9. ↑ Basbanes, N.. Patience and fortitude. New York: Harper Collins, 2001. ISBN 9780060196950. 
  10. ↑ Rubin, R.J.. Using bibliotherapy: A guide to theory and practice, Phoenix, Oryx Press, 1978. ISBN 9780912700076. 
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 McCulliss, D. (2012). "Bibliotherapy: Historical and research perspectives". Journal of Poetry Therapy 25 (1): 23–38. doi:10.1080/08893675.2012.654944. 
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 McKenna, G.; Hevey, D.; Martin, E. (2010). "Patients' and providers' perspectives on bibliotherapy in primary care". Clinical Psychology & Psychotherapy 17 (6): 497–509. doi:10.1002/cpp.679. PMID 20146202. Archived from the original on 2017-11-15. https://web.archive.org/web/20171115092353/http://hse.ie/eng/services/list/4/mental_health_services/powerofwords/patientsbibliotherapy.pdf. Qaraldi: 2016-09-10. Biblioterapiya]]
  13. ↑ Mahoney. „From Library War Service to Science: Bibliotherapy in World War I“. Books as Medicine: Studies in Reading, Its History, and the Enduring Belief in Its Power to Heal (2017).
  14. ↑ 14,0 14,1 Clarke, J.M. „Reading therapy – an outline of its growth in the UK“,. Reading Therapy Jean M. Clarke: . Lindon: Library Association, 1984 — 1–15 bet. ISBN 9780853656371. 
  15. ↑ American Library Association (n.d.). „Bibliotherapy“ (2012-yil 17-dekabr).
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Lehr, Fran. (1981). Bibliotherapy. Journal of Reading, 25(1), 76–79
  17. ↑ Pardeck, J.T.. Using Bibliotherapy in Clinical Practice: A Guide to Self-Help Books. Westport: Greenwood Press, 1993. 
  18. ↑ Joan M. Reitz. "Bibliotherapy". Online Dictionary for Library and Information Science. http://www.abc-clio.com/ODLIS/odlis_b.aspx. Qaraldi: September 9, 2016. 
  19. ↑ 19,0 19,1 „Maximize Your Experience With Books: The Four-Stage Process of Bibliotheraphy“. Savvy History (2019-yil 21-aprel). Qaraldi: 2022-yil 2-mart.
  20. ↑ 20,0 20,1 Canty. „Bibliotherapy: Its Processes and Benefits and Application in Clinical Developmental Settings“. University College London (2017-yil 8-fevral). Qaraldi: 2022-yil 2-mart.
  21. ↑ „The Mystery And Magic Of Metaphor“ (en-US). National Storytelling Network's Healing Story Alliance Special Interest Group (2014-yil 27-oktyabr). Qaraldi: 2017-yil 18-sentyabr.
  22. ↑ „The power of a story“ (en). Ballina Shire Advocate. Qaraldi: 2017-yil 18-sentyabr.
  23. ↑ Schutt, R. K.; Deng, X.; Stoehr, T. (2013). "Using bibliotherapy to enhance probation and reduce recidivism". Journal of Offender Rehabilitation 52 (3): 181–197. doi:10.1080/10509674.2012.751952. 
  24. ↑ Cannon, Peter (2018). "Rethinking bibliotherapy: A neurorhetoric narratology model for addiction treatment". Health Information & Libraries Journal 35 (4): 331–335. doi:10.1111/hir.12239. PMID 30499173. 
  25. ↑ Cuijpers, P.; Donker, T.; van Straten, A.; Li, J.; Andersson, G. (2010). "Is guided self-help as effective as face-to-face psychotherapy for depression and anxiety disorders? A systematic review and meta-analysis of comparative outcome studies". Psychological Medicine 40 (12): 1943–1957. doi:10.1017/S0033291710000772. PMID 20406528. http://dare.ubvu.vu.nl/bitstream/handle/1871/16314/hoofdstuk_7.pdf?sequence=2. 
  26. ↑ Pardeck, J. T. (1991). "Using books in clinical practice". Psychotherapy in Private Practice 9 (3): 105–119. 
  27. ↑ Detrixhe, J. J. (2010). "Souls in jeopardy: questions and innovations for bibliotherapy with fiction". Journal of Humanistic Counseling, Education and Development 49 (1): 58. doi:10.1002/j.2161-1939.2010.tb00087.x. 
  28. ↑ Shechtman, Z.; Nir-Shfrir, R. (2008). "The Effect of Affective Bibliotherapy on Clients' Functioning in Group Therapy". International Journal of Group Psychotherapy 58 (1): 103–117. doi:10.1521/ijgp.2008.58.1.103. PMID 18211216. 
  29. ↑ Schneider, E (2014). "Quantifying and Visualizing the History of Public Health Comics". A session given at the 2014 iConference, Berlin, Germany.
  30. ↑ „Graphic Medicine“.
  31. ↑ Schneider, R. „Graphic novels boost interest in reading among students with disabilities“. Indiana University (2005-yil 6-sentyabr). 2006-yil 9-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
  32. ↑ Snowball, C. (2005). "Teenage reluctant readers and graphic novels". Young Adult Library Services 3 (4): 43–45. http://yaworkshop.tripod.com/sitebuildercontent/sitebuilderfiles/graphic2.pdf. 
  33. ↑ Bolitho, Jennie (June 2011). "Reading into wellbeing: bibliotherapy, libraries, health and social connection". Australasian Public Libraries and Information Services 24 (2). https://go.gale.com/ps/i.do?id=GALE%7CA259749131&sid=googleScholar&v=2.1&it=r&linkaccess=abs&issn=10305033&p=AONE&sw=w&userGroupName=anon%7Ef080a880. Qaraldi: June 19, 2022. Biblioterapiya]]
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 Prater, Mary Anne; Johnstun, Marissa; Dyches, Tina Taylor; Johnstun, Marion (2006). "Using Children's Books as Bibliotherapy for At-Risk Students: A Guide for Teachers". Preventing School Failure 50 (4): 5–13. doi:10.3200/PSFL.50.4.5-10. 
  35. ↑ Maeve Visser Knoth. „What Ails Bibliotherapy?“. The Horn Book (2006-yil 24-may). Qaraldi: 2016-yil 9-sentyabr.
  36. ↑ Schlichter, C. L., & Burke, M. (1994). Using books to nurture the social and emotional development of gifted students. Roeper Review, 16(4), 280–283. https://doi.org/10.1080/02783199409553598
  37. ↑ The Role of Bibliotherapy and Therapeutic Storytelling in Creating Inclusive Classroom Communities, 2017, IGI Global, Chapter 16, page 37
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 Katrina Graham Short. „"Hey Wait! I Think I've Read about Something Like That!" Using Bibliotherapy to Help Teenagers Cope with Issues in Their Lives“. Yale National Initiative. Qaraldi: 2022-yil 23-aprel.
  39. ↑ 39,0 39,1 Berns, C. F. (2004). "Bibliotherapy: Using books to help bereaved children". OMEGA: Journal of Death and Dying 48 (4): 321–336. doi:10.2190/361D-JHD8-RNJT-RYJV. 
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 40,3 40,4 Maich, K.; Kean, S. (2004). "Read two books and write me in the morning! bibliotherapy for social emotional intervention in the inclusive classroom". TEACHING Exceptional Children Plus 1 (2). http://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ966510.pdf. 
  41. ↑ Fraga. „How Bibliotherapy Can Help Students Open Up About Their Mental Health“. KQED (2018-yil 13-iyun). Qaraldi: 2022-yil 23-aprel.
  42. ↑ Amer, K. (1999). "Bibliotherapy: Using fiction to help children in two populations discuss feelings". Pediatric Nursing 25 (1): 91–95. PMID 10335256. https://www.researchgate.net/publication/12963990. 
  43. ↑ Iaquinta, A.; Hipsky, S. (2006). "Practical bibliotherapy strategies for the inclusive elementary school classroom". Early Childhood Education Journal 34 (4): 209–213. doi:10.1007/s10643-006-0128-5. 

Bibliografiya

  • McLaine, Susan (2012). Bibliotherapy: Reading for Wellbeing in Old Age. 
  • Muller, K. „Bibliotherapy“. American Libraries (2011-yil 15-fevral). 2016-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan.


Qo'shimcha adabiyotlar

Tashqi havolalar

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Biblioterapiya&oldid=2769353" dan olindi