Shirvonshohlar saroyi
| Shirvonshohlar saroyi | |
|---|---|
| Shirvonshohlar saroyi |
Shirvonshohlar saroyi yoki Shirvonshohlar saroy majmuasi Bokuda joylashgan Shirvonshohlar davlati hukmdorlarining eski qarorgohi. Majmua saroydan tashqari Devonxona, Shirvonshohlar qabri, Shoh masjidi, Saroy hammomi, ovxona, saroy olimi Sayyid Yahyo Bakuviy qabri va Qayqubod masjidi qoldiqlarini oʻz ichiga oladi.
Saroy majmuasi 13—16 asrlarda qurilgan[1]. Ayrim binolar, jumladan, saroy XV asr boshlarida, shirvonshoh Xalilulloh I davrida qurilgan[2]. Usmonlilar imperiyasi Bokuni bosib olgach, saroy hududida uni sharqdan oʻrab turgan saroy devori va Sulton Murod III nomidagi darvoza qurilgan. 19 asrdan beri saroy bir necha bor taʼmirlangan va qayta tiklangan.
Asosiy binolar turli davrlarda qurilganiga qaramay, saroy majmuasi umumiy badiiy taassurot qoldiradi. Majmua meʼmorlari Shirvon-Absheron meʼmorchilik maktabining qadimiy anʼanalariga asoslanishgan[3]. Aniq kubik va koʻp tomonli meʼmoriy yodgorliklarni yaratib, devorlarni boy oʻymakorlik naqshlari bilan bezatganlar, bu esa saroy quruvchilari naqqoshlik sanʼatini yuksak darajada egallaganliklaridan dalolat beradi. An'ana va badiiy did tufayli har bir me'mor o'zidan oldingi me'moriy g'oyani qabul qilgan, uni ijodiy rivojlantirib, boyitgan. Turli davrlarda amalga oshirilgan qurilishlar ham o'lchovlar birligi, ham asosiy me'morchilik shakllari bo'lgan to'rtburchak binolar, gumbazlar va darvozalarning uyg'unligi hamda mutanosibligi bilan bog'liq edi.
1964-yilda “Shirvonshohlar saroyi majmuasi” saroy kompleksi Davlat tarixiy-me’moriy qo‘riqxona-muzeyi deb e’lon qilingan. 2000-yilda noyob me'moriy-madaniy majmua Bokuning qal'a devorlari bilan o'ralgan tarixiy qismi - Icherishahar va Qiz qal'asi bilan birga UNESCOning Jahon merosi ro'yxatiga kiritilgan. 2001-yilda Shirvonshohlar saroyi Ozarbayjon Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan jahon ahamiyatiga molik meʼmoriy yodgorlik sifatida roʻyxatga olingan. Hozirda Shirvonshohlar saroyi Ozarbayjon meʼmorchiligining durdonasi hisoblanadi[4].
Saroy joylashuvi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Saroy binosi Bokudagi tepalikning yuqorisida, Bokuning "Qal'a" deb nomlangan eng qadimgi qismida joylashgan. Hozirgi vaqtda qadimiy shahar devorlari bilan o'ralgan. Saroy majmuasi joylashgan hudud kichik, bir gektarga yaqin maydonni egallaydi[5]. Saroy yonida joylashgan binolar bevosita saroy bilan aloqador. Bu binolar saroy bilan birgalikda umumiy majmuadir. Majmua tarkibiga minorali Shoh masjidi, Shirvonshohlar qabri, Devonxona (shimoldan saroyga tutashgan) va Sayyid Yahyo Bakuviy qabri (saroyning janubida joylashgan bu maqbara “Darveshlar maqbarasi” deb ham ataladi) kiradi. Qabr yonida qadimiy masjid bo‘lgan. Hozirda faqat uning qoldiqlari mavjud. Saroy majmuasi binolari yonida, shuningdek, saroy hammomi va ov uyi mavjud. Ular Shirvonshohlar maqbarasi gʻarbida joylashgan.
Majmua tepada joylashganligi sababli qadimiy shaharda yuqori geografik mavqega ega va uzoqdan koʻrinib turadi. Bokuning o'rta asrlardagi binolari orasida arxitekturaning murakkabligi, qurilish usullari va ulug'vorligi bilan ajralib turgan[6]. O'tmishda saroy minorali devor bilan o'ralgan va shuning uchun Boku qal'asining ichki istehkomi sifatida ishlatilgan. Bugungi kunda bu devordan hech qanday iz qolmagan boʻlsa-da, faqat 20-asrning 20-yillarida saroyning shimoliy-sharqiy qismida minora poydevori va devorning tegishli qismini koʻrish mumkin bo'lgan[2].
Saroy tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shirvonshohlar davrida[tahrir | manbasini tahrirlash]
Andoza:Şəkillər sırası1192-yilda Shamaxada roʻy bergan zilziladan soʻng Shirvonshoh Axsiton I (1160–1197) oʻz qarorgohini Shamaxadan Bokuga koʻchirgan[7]. XV asrda Boku shahrining iqtisodiy va siyosiy yuksalishi bilan shirvonshoh Xalilulloh I (1417–1465) ham xuddi shunday qadam tashlaydi[7]. Sora Ashurbeylining yozishicha, Shirvonshohlar saroyi qurilishi Xalilulloh I ning otasi shirvonshoh I Ibrohim (1382-1417) davrida boshlangan. [8] 1412 yilda Qoragoyunul davlati hukmdori Gara Yusif (1410–1420) Chalagan jangida Ibrohim I ni asirga olib, saroyda saqlanayotgan tilla va javohirlarni undan talab qilgani haqida maʼlumotlar bor. [8] Shirvonshohlar saroyiga kiritilgan binolarning bir qismi Xalilulloh I davrida qurilgan. [7] Majmua o'sha paytda sezilarli darajada katta maydonni egallagan. Bu hududda saroy xizmatchilari va xizmatkorlari uchun uylar joylashgan. [9] Badr Shirvoniy Qoragoyunul davlati hukmdori Qora Iskandar (1421-1435)ning Shirvonga bosqinlari paytida Bokuga ham koʻchib oʻtgan va Shirvonshoh saroyida yashagan. [8]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Бретаницкий, Веймарн 1976, ss. 106.
- ↑ 2,0 2,1 Левиатов 1944.
- ↑ Искусство Азербайджана Webarxiv andozasida xato:
|url=qiymatini tekshiring. Boʻsh. Всеобщая история искусств. — Искусство, 1961.. — Т. 2-й. — С. 113. - ↑ „Walled City of Baku with the Shirvanshah's Palace and Maiden Tower“. UNESCO rəsmi saytı. (2000). 2012-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ Бретаницкий 1970, ss. 47.
- ↑ Левиатов 1944, ss. 7.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Aşurbəyli 1998.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Aşurbəyli 2006.
- ↑ Бретаницкий, Веймарн 1976.