Foydalanuvchi:Allakova Zilola

Mırza Ùlùgʻbek omır jolı

Mırza (keyinirek Sultan ) Muhammad ıbn Shohrux ıbn Temùr Ùllùgʻbek Kóregon — Temuriylar mámleketiniń húkimdarı, ullı ózbek astronomı (juldızlardı izertlewshi) hám matematigi. Ol ákesi Shohrux Mırza dáwirinde Máveroùnnáhr hákimi hám ákesi qaytis etgen soň pútkil Temùriylar imperiyasi sultanı (1447—1449 ) boldı. Ùllúgʻbek trigonometriyé hám sferik geometriyá sıyaqlı astronomiya menen baylanıslı mátemátiká salasındaǵı jumısları, sonıń menen birge, kórkem óner hám intellektùálliq iskerlikke ulıwma qızıǵıwshılıqları menen ajralıp turadı. Ol bes tilde: turkiy, arab, parsı, móg'ul hám az muǵdarda Kitay tillerin bilgen dep shama etiledi. Onıń húkimranlıǵı dáwirinde (aldın hákim, keyin tuwrıdan-tuwrı ) onıń itibarı hám qáwenderlıgı sebepli Temùriylár oyanıw dáwirdiń mádeniy shıńina erısti. Samarqand hákımligʻi, ákesi Shohrux Mırza tárepinen Ùllùgʻbekge berilgen. Ol 1424—1429 -jıllarda Samarqandda ullı Ùllùgʻbek observátoriyásın qurdirdi. Ilimpazlar názerinde bul observatoriya sol dáwirde ıslam álemindegi eń jaqsı, Oraylıq Aziyadaǵı eń ıri observátoriyá bolǵan. Ùllùgʻbek keyinirek kóplegen ilimpazlar tárepinen 15-ásirdiń eń zárúrli astronomı retinde tán alınǵan. Ol Samarqand hám Buxarada Ùllúbek medresesin de (1417—1420 ) qurdirib, bul qalalardı Orta Aziyanıń mádeniy ılım oraylarına aylantırdı.

Biraq Ùllùgʻbekning mámleket basqarıwındaǵı uqıpı onıń ilimiy tájiriybesi menen teń keleálmádi. Óziniń qısqa húkimranlıǵı dáwirinde ol óz kúsh hám hákimiyattı ornata almadı. Nátiyjede, onıń qadaǵalawsızligidan basqa hukmdorlar, atap aytqanda, onıń shańaraǵı paydalanıwdı hám keyinirek ol awdarılıp, óltirildi.