Kontent qismiga oʻtish

Ispancha uyat: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Sodiqiy (munozara | hissa)
134 edits
„Испанский стыд“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

2-Dekabr 2023, 20:28 dagi koʻrinishi

Ispancha uyat (shuningdek, empatik uyat, yashirin uyat, bilvosita uyat va boshqalar) boshqa odamning uyatli harakatlarini kuzatishdan uyalish hissi. Oddiy sharmandalikdan farqli o'laroq, biror bir noqulay hodisaning aynan ishtirokchisi bo'lmasdan, balki o'zini boshqa odam duch kelgan noqulay vaziyatning guvohi ya'ni tinglovchisi yoki tomoshabini sifatida ishtirok etish bilan yuzaga keladigan hissiyot. Ushbu his-tuyg'ularni ijtimoiy deb qabul qilish ham mumkin. Bundan tashqari, bir qator mutaxassislarning fikrlariga ko'ra, ular ma'lum bir ijtimoiy va madaniy jihatdan maqbul xatti-harakatlarga rioya qilish uchun motivatsiya sifatida qaralishi mumkin [1] [2]

.

Ispancha uyalish ko'pincha boshqa odamning baxtsizligi, xo'rlanishi yoki sharmandaligidan zavqlanish yoki qoniqish hissi hisoblangan Schadenfreude ning teskarisi sifatida qaraladi [3] [4] .

Ushbu sharmandalik hissiy yuqumli kasallikdan farq qilib, bunda odam ongsiz ravishda boshqalar boshdan kechirgan his-tuyg'ularga taqlid qiladi [5]. Hissiy yuqumli kasallik ikkala shaxs tomonidan ham boshdan kechiriladi.Ushbu holat ko'pincha noxush hodisani boshdan kechirgan odam oqibatlarini bilmasa ham sodir bo'laveradi. Harakatni emotsional yuqumli deb tan olish uchun his-tuyg'u bir nechta ishtirokchilarga ta'sir doirasini o'tkazishi lozim[6]. Bundan tashqari, bilvosita sharmandalik kuzatuvchi butunlay izolyatsiya qilinganida ham paydo bo'lishi mumkin [7] [8] [9] .

Terminning kelib chiqishi

Bugungi kunda bu atamaning kelib chiqishi bo'yicha yagona izoh yo'q. Manbalarga ko'ra , u ispan tilida ( ispancha: Vergüenza Ajena, "boshqalar uchun uyat"). Biroq, shunga o'xshash analoglar faqatgina ispanchada emas, balki boshqa tillarda ham mavjud: masalan, nemis ( nemischa: Fremdschämen, "begona uchun uyat") [10] va Fin (Fin myötähäpeä) [11] . Ingliz tilida bu atamani tushuntirish uchun "cringe" atamasi ishlatiladi [12] . Ehtimol, bu atama ispan madaniyatida birinchi bo'lib paydo bo'lgan, shuning uchun u ko'proq so'zlashuv uslubida ushbu nomga loyiq topilgan.

Psixologik asos

Empatiya

Ispancha uyalish hissi empatiya (hamdardlik) bilan chambarchas bog'liq - boshqa odamning his-tuyg'ularini boshdan kechirish qobiliyati, bu fidoyilikni, ijtimoiy xulq-atvorni [13] va guruh hissiyotlarini rag'batlantiradigan kuchli tuyg'u hisoblanadi, hamdardlik hissining yetishmasligi esa asosan antisotsial xatti-harakatlar bilan bog'liq [14] [15] [16] . Noqulay vaziyatlarda tashqaridan kuzatadigan inson har bir tuyg'uni o'z zimmasiga olish orqali sharmandalik qurboniga hamdardlik bildiradi. Hamdardlik hissi yuqori bo'lgan insonlar bilvosita sharmandalikka ko'proq moyil bo'ladilar [9] . Tuyg'ularni tan olish qobiliyati, ehtimol, tug'ma bo'lishi ham mumkin[17], chunki unga ongsiz ravishda erishish mumkin. Biroq, uni o'rgatish va boshqa odamlarning his-tuyg'ularini turli darajadagi jadallik yoki aniqlik bilan tanib olishga erishish ham mumkin [18] .

Madaniy ahamiyati

Sharmandali vaziyatlar ko'p holatlarda ijtimoiy vaziyatlarda ba'zi talablarga javob bermaslik natijasida yuzaga keladi va madaniy jihatdan maqbul deb hisoblangan va nima bo'lmaganini tushunishga va o'rganishga yordam berish uchun ishlatiladi [19] [14] [1] [13] [20] . Sharmanda bo'lgan jabrlanuvchini madaniy qarama-qarshiliklarga asoslangan izolyatsiya qilingan ya'ni ajratib qo'yilgan bo'lsa, bilvosita noqulaylik jabrlanuvchi shaxs va kuzatuvchi odam o'rtasidagi xulq-atvorni rag'batlantirish uchun ishlatiladi [9] [2] .

Shuningdek qarang

Manbalar

  1. ↑ 1,0 1,1 Hoffman, Martin L. (1990-06-01). "Empathy and justice motivation" (en). Motivation and Emotion 14 (2): 151–172. doi:10.1007/BF00991641. ISSN 0146-7239. https://archive.org/details/sim_motivation-and-emotion_1990-06_14_2/page/151. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Williams, Kipling D. (2007). "Ostracism". Annual Review of Psychology 58 (1): 425–452. doi:10.1146/annurev.psych.58.110405.085641. PMID 16968209. 
  3. ↑ „The Opposite Of Schadenfreude: Vicarious Embarrassment“ (en). NPR.org. 2020-yil 31-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 4-dekabr.
  4. ↑ Curiosity. „This is why you don't like cringe comedies“ (en-US). RedEye Chicago. 2018-yil 3-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 6-dekabr.
  5. ↑ Hatfield, Elaine (2016-06-22). "Emotional Contagion" (en). Current Directions in Psychological Science 2 (3): 96–100. doi:10.1111/1467-8721.ep10770953. 
  6. ↑ Barsade, Sigal G. (2002-12-01). "The Ripple Effect: Emotional Contagion and its Influence on Group Behavior" (en). Administrative Science Quarterly 47 (4): 644–675. doi:10.2307/3094912. ISSN 0001-8392. 
  7. ↑ Hartmann, Margaret. „The Science Behind Your Secondhand Embarrassment“ (en-US). Jezebel. 2017-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 4-dekabr.
  8. ↑ Nikolić, Milica (2015-06-01). "Blushing and Social Anxiety: A Meta-Analysis" (en). Clinical Psychology: Science and Practice 22 (2): 177–193. doi:10.1111/cpsp.12102. ISSN 1468-2850. Archived from the original on 2021-02-24. https://web.archive.org/web/20210224061838/https://researchrepository.murdoch.edu.au/id/eprint/27381/. Qaraldi: 2020-12-02. Ispancha uyat]]
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Krach, Sören (2011-04-13). "Your Flaws Are My Pain: Linking Empathy To Vicarious Embarrassment". PLOS ONE 6 (4): e18675. doi:10.1371/journal.pone.0018675. ISSN 1932-6203. PMID 21533250. 
  10. ↑ Екатерина Комиссарова. „Почему другие заставляют вас испытывать испанский стыд“. Лайфхакер. 2020-yil 5-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 2-dekabr.
  11. ↑ „myötähäpeä - Wiktionary“ (en). en.wiktionary.org. 2021-yil 8-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 28-iyul.
  12. ↑ „Definition of CRINGE“ (en). www.merriam-webster.com. 2022-yil 4-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-yanvar.
  13. ↑ 13,0 13,1 Feinberg, Matthew (January 2012). "Flustered and faithful: embarrassment as a signal of prosociality". Journal of Personality and Social Psychology 102 (1): 81–97. doi:10.1037/a0025403. ISSN 1939-1315. PMID 21928915. Archived from the original on 2019-03-02. https://web.archive.org/web/20190302180901/http://pdfs.semanticscholar.org/a75f/af6748be54be79a667ca803e23fe3c67b2a2.pdf. Qaraldi: 2020-12-02. Ispancha uyat]]
  14. ↑ 14,0 14,1 Parrott, W. Gerrod. Emotions in Social Psychology: Essential Readings (en). Psychology Press, 2001. 9780863776823. 
  15. ↑ de Waal, Frans B.M. (2007-12-21). "Putting the Altruism Back into Altruism: The Evolution of Empathy". Annual Review of Psychology 59 (1): 279–300. doi:10.1146/annurev.psych.59.103006.093625. ISSN 0066-4308. PMID 17550343. 
  16. ↑ de Waal, Frans B.M. (2007-12-21). "Putting the Altruism Back into Altruism: The Evolution of Empathy". Annual Review of Psychology 59 (1): 279–300. doi:10.1146/annurev.psych.59.103006.093625. ISSN 0066-4308. PMID 17550343. 
  17. ↑ D., Baird, James. Unlock the positive potential hidden in your DNA, Nadel, Laurie, 1948-, Franklin Lakes, NJ: New Page Books, 2010. 9781601631053. OCLC 460061527. 
  18. ↑ O'Malley, J. Teaching Empathy, America, 1999 — 22–26 bet. 
  19. ↑ „The Psychology of Embarrassment“ (en-US). World of Psychology (2012-yil 14-noyabr). 2016-yil 7-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 4-dekabr.
  20. ↑ Wade, Carole. Psychology (en). Prentice Hall, 2002. 9780130982636. „wade psychology.“  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ispancha_uyat&oldid=3974734" dan olindi