Yerks-Dodson qonuni: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
„Закон Йеркса — Додсона“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
„Yerkes–Dodson law“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
Qator 1: Qator 1:
[[Psixologiya|Psixologiyadagi]] '''Yerkes-Dodson qonunida''' ta'kidlanishicha, eng yaxshi natijalar [[Motiv (psixologiyada)|motivatsiyaning]] o'rtacha intensivligi bilan erishiladi. Ma'lum bir chegara mavjud bo'lib, undan tashqarida uning yanada ko'payishi yomonroq natijalarga olib keladi.


[[Fayl:OriginalYerkesDodsonData.svg|right|thumb| Yerkes-Dodson qonuni olingan dastlabki ma'lumotlar]]
1908-yilda Robert Yerks va Jon Dodson hayvonlarni labirintda harakat qilishga o'rgatish uchun motivatsiyaning o'rtacha darajasi yaxshiroq ekanligini aniqladilar (buni elektr toki urishi intensivligi bilan belgilanadi).
[[Fayl:OriginalYerkesDodson.svg|right|thumb| Haqiqiy Yerkes-Dodson qonuni]]
[[Fayl:HebbianYerkesDodson.svg|right|thumb| Yerkes-Dodson qonunining Hebbian versiyasi (bu versiyada haddan tashqari qo'zg'alish oddiy vazifalarga salbiy ta'sir ko'rsatmasligini istisno qiladi). Ushbu versiya eng keng tarqalgan versiya bo'lib, ko'pincha darsliklarda noto'g'ri keltirilgan.]]
'''Yerkes-Dodson qonuni''' [[Stress|bosim]] va ishlash o'rtasidagi empirik bog'liqlik bo'lib, dastlab [[Psixolog|psixologlar]] Robert M. Yerkes va Jon Dillingham Dodson tomonidan 1908-yilda ishlab chiqilgan<ref>{{Cite journal|title=The relation of strength of stimulus to rapidity of habit-formation|journal=Journal of Comparative Neurology and Psychology|volume=18|issue=5|pages=459–482|year=1908|url=http://psychclassics.yorku.ca/Yerkes/Law/|doi=10.1002/cne.920180503}}</ref>. Qonunga ko'ra, ishlash fiziologik yoki aqliy qo'zg'alish bilan ortadi, lekin faqat bir nuqtaga qadar. Qo'zg'alish darajasi juda yuqori bo'lsa, unumdorlik pasayadi. Jarayon ko'pincha qo'ng'iroq shaklidagi egri chiziq shaklida tasvirlangan bo'lib, u yuqori darajada qo'zg'alish bilan ortadi va keyin kamayadi. Asl qog'ozga ( [[Japanese dancing mice|yaponiyalik raqsga tushadigan sichqonchani]] o'rganish) keyingi yarim asrda atigi o'n marta havola qilingan, ammo iqtibos keltirgan to'rtta maqolada bu ixtirolar psixologik "qonun" sifatida tasvirlangan<ref name=":0">{{Cite journal|last=Corbett|first1=Martin|date=2015-08-10|title=From law to folklore: work stress and the Yerkes-Dodson Law|journal=Journal of Managerial Psychology|volume=30|issue=6|pages=741–752|doi=10.1108/jmp-03-2013-0085|issn=0268-3946}}</ref>.


== Qo'zg'alish darajalari ==
Ma'lumki, faoliyatni amalga oshirish uchun yetarli darajadagi motivatsiya kerak bo'ladi. Biroq, motivatsiya haddan ortiq kuchli bo'lsa, faollik va kuchlanish darajasi oshadi, buning natijasida faoliyatda (va xulq-atvorda) ma'lum buzilishlar yuzaga keladi, ya'ni ish samaradorligi yomonlashadi. Bunday holatda, motivatsiyaning yuqori darajasi istalmagan [[Emotsiya|emotsional]] reaktsiyalarni(kuchlanish, hayajon, [[stress]] va boshqalar) keltirib chiqaradi, bu esa faoliyatning yomonlashishiga olib keladi.
Tadqiqotchilar turli vazifalarni optimal ishlash uchun turli darajadagi uyg'onishni talab qilishini aniqladilar. Masalan, qiyin yoki intellektual jihatdan talabchan vazifalar qo'zg'alishning pastroq darajasini talab qilishi mumkin (kontsentratsiyani yengillashtirish uchun), va chidamlilik yoki qat'iyat talab qiladigan vazifalar yuqori darajadagi uyg'onish bilan yaxshiroq bajarilishi mumkin (motivatsiyani oshirish uchun).


Vazifalardagi farqlar tufayli egri chiziqning shakli juda o'zgaruvchan bo'lishi mumkin<ref>{{Cite journal|last=Diamond|first1=David M.|last2=Adam M. Campbell|last3=Collin R. Park|last4=Joshua Halonen|last5=Phillip R. Zoladz|title=The Temporal Dynamics Model of Emotional Memory Processing: A Synthesis on the Neurobiological Basis of Stress-Induced Amnesia, Flashbulb and Traumatic Memories, and the Yerkes–Dodson Law|journal=Neural Plasticity|date=2007-03-28|volume=2007|pages=60803|doi=10.1155/2007/60803|pmid=17641736|pmc=1906714}}</ref>. Oddiy yoki yaxshi o'rganilgan vazifalar uchun munosabatlar monotonik bo'lib, qo'zg'alish kuchayishi bilan ishlash yaxshilanadi. Murakkab, notanish yoki qiyin vazifalar uchun qo'zg'alish va ishlash o'rtasidagi bog'liqlik bir nuqtadan keyin teskari bo'ladi va qo'zg'alish kuchayganidan keyin samaradorlik pasayadi.
Faoliyatnining eng yaxshi amalga oshishida (ma'lum bir shaxs uchun, muayyan vaziyatda) motivatsiyaning ma'lum bir optimal (optimal darajasi) mavjudligi [[Eksperiment|eksperimental]] tarzda aniqlangan.


Vazifa-qiyinligi ta'siri Yerkes-Dodson qonunini vannaning egri chizig'idagi kabi ikkita alohida omilga bo'lish mumkin degan gipotezaga olib keldi. Invertlangan U ning yuqoriga ko'tarilgan qismini qo'zg'alishning energiya beruvchi ta'siri deb hisoblash mumkin. Pastga tomon qo'zg'alishning (yoki stressning) [[diqqat]] (masalan, "tunnelni ko'rish"), [[xotira]] va [[Muammoni hal qilish|muammolarni yechish]] (problem-solving) kabi kognitiv jarayonlarga salbiy ta'siridan kelib chiqadi.
Har xil qiyinchilikdagi vazifalar uchun maksimal samaradorlikka erishiladi:


Yerkes va Dodson taklif qilgan korrelyatsiya mavjudligini ko'rsatadigan tadqiqotlar mavjud (masalan, Broadhurst (1959)<ref>{{Cite journal|last=Broadhurst|first1=P. L.|title=Emotionality and the Yerkes–Dodson Law|journal=Journal of Experimental Psychology|date=1956|volume=54|issue=5|pages=345–352|pmid=13481281|doi=10.1037/h0049114}}</ref>, Daffy (1957)<ref>{{Cite journal|last=Duffy|first1=Elizabeth|title=The psychological significance of the concept of "arousal" or "activation"|journal=Psychological Review|date=1957|volume=64|issue=5|pages=265–275|doi=10.1037/h0048837|pmid=13494613}}</ref> va Anderson (1988)<ref>{{Cite journal|last=Anderson|first1=K. J.|first2=W.|last2=Revelle|first3=M. J.|last3=Lynch|title=Caffeine, impulsivity, and memory scanning: A comparison of two explanations for the Yerkes–Dodson Effect|journal=Motivation and Emotion|date=1989|volume=13|pages=1–20|doi=10.1007/bf00995541}}</ref>), ammo buning sababi korrelyatsiya hali muvaffaqiyatli o'rnatilmagan (Anderson, Revelle va Lynch, 1989)<ref>{{Cite journal|title=Caffeine, impulsivity, and memory scanning: A comparison of two explanations for the Yerkes–Dodson Effect|journal=Motivation and Emotion|volume=13|pages=1–20|year=1989|doi=10.1007/bf00995541}}</ref>.
* murakkab vazifalar uchun - zaif motivatsiya bilan (10 balli shkala bo'yicha 2-3 ball bilan),
* o'rta uchun - o'rtacha (taxminan 5),
* oddiylar uchun - yuqori (7-8 va undan yuqori). <ref>Экспериментальная психология / Ред.-сост. П. Фресс, Ж. Пиаже. М.: Прогресс, 1975, С. 120—125.</ref>


== Eslatmalar ==
== Muqobil modellar ==
Qo'zg'alishning boshqa nazariyalari va modellarini Hebb yoki Yerkes-Dodson egri chizig'ini tasdiqlamaydi. Optimal [[Oqim (psixologiya)|oqimning]] keng qo'llab-quvvatlanadigan nazariyasi qo'zg'alish va mahorat darajasidagi moslikni kamroq sodda tushunishga yordam beradi. Qayta tiklash nazariyasi psixikaning [[Gomeostaz|gomeostazdan]] ko'ra bistabillik printsipi asosida qanday ishlashini ko'rsatib, Yerkes-Dodson qonuniga faol qarshilik ko'rsatadi.
⚫
{{Manbalar}}


== Glyukokortikoidlar bilan aloqasi ==
⚫
== Adabiyot ==
Stress gormonlari ( [[glyukokortikoidlar]], GC) va inson aqlining ta'sirini 2007-yildagi ko'rib chiqish<ref name="Lupien">{{Cite journal|title=The effects of stress and stress hormones on human cognition: Implications for the field of brain and cognition|journal=Brain and Cognition|volume=65|issue=3|pages=209–237|year=2007|pmid=17466428|doi=10.1016/j.bandc.2007.02.007}}</ref> xotira samaradorligi glyukokortikoidlarning aylanma darajasiga nisbatan teskari U shaklidagi egri chizig'ini ko'rsatishini aniqladi va mualliflar Yerkes-Dodson egri chizig'iga o'xshashligini ta'kidladilar. . Masalan, glyukokortikoidlar darajasi biroz ko'tarilganda uzoq muddatli potentsiallanish (LTP) (uzoq muddatli xotiralarni shakllantirish jarayoni) optimal bo'ladi, LTP ning sezilarli pasayishi adrenalektomiyadan keyin (past GC holati) yoki ekzogen glyukokortikoidlarni yuborishdan keyin (yuqori GC) kuzatiladi. davlat).Bu shuni ko'rsatdiki, vaziyat stress reaktsiyasini keltirib chiqarishi uchun uni quyidagilardan biri yoki bir nechtasi sifatida talqin qilish kerak:


* roman
* Оптимум мотивации // Экспериментальная психология / под ред. П. Фресса и Ж. Пиаже. — Москва : Прогресс, 1975. — Вып. 5. — С. 119—125.
* oldindan aytib bo'lmaydigan
* shaxs tomonidan boshqarilmaydi
* ijtimoiy baholash tahdidi (salbiy ijtimoiy baholash, ehtimol, ijtimoiy rad etishga olib kelishi mumkin).


Bundan tashqari, glyukokortikoidlarning yuqori darajasi hissiy qo'zg'atuvchi hodisalar uchun xotirani kuchaytirishi, lekin stress / hissiy qo'zg'alish manbai bilan bog'liq bo'lmagan materiallar uchun xotiraning yomonlashishiga olib kelishi ham ko'rsatilgan<ref name="Lupien">{{Cite journal|title=The effects of stress and stress hormones on human cognition: Implications for the field of brain and cognition|journal=Brain and Cognition|volume=65|issue=3|pages=209–237|year=2007|pmid=17466428|doi=10.1016/j.bandc.2007.02.007}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFLupienMaheuTuFiocco2007">Lupien SJ, Maheu F, Tu M, Fiocco A, Schramek TE (2007). "The effects of stress and stress hormones on human cognition: Implications for the field of brain and cognition". ''Brain and Cognition''. '''65''' (3): 209–237. [[CiteSeerX (identifikator)|CiteSeerX]]&nbsp;<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[https://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/summary?doi=10.1.1.459.1378 10.1.1.459.1378]</span>. [[Raqamli obyekt identifikatori(DOI)|doi]]:[[doi:10.1016/j.bandc.2007.02.007|10.1016/j.bandc.2007.02.007]]. [[PubMed|PMID]]&nbsp;[https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17466428 17466428]. [[S2CID (identifikator)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:5778988 5778988].</cite></ref>.
== Havolalar ==


⚫
== Qarang ==
* [http://psi.webzone.ru/st/331100.htm Yerkes-Dodson qonunlari // Psixologik lug'at]

[[Turkum:Psixologiya qonunlari]]
* Haydovchilik nazariyasi
* [[Emotsiya|Hissiyot]]
* Hissiyot va xotira
* Fleshli lampochka xotirasi
* Past qo'zg'alish nazariyasi

== Manbalar ==
⚫
{{Manbalar|30em}}

== Tashqi havolalar ==

* Media related to Yerkes–Dodson law at Wikimedia Commons

15-Iyun 2023, 14:43 dagi koʻrinishi

Yerkes-Dodson qonuni olingan dastlabki ma'lumotlar
Haqiqiy Yerkes-Dodson qonuni
Yerkes-Dodson qonunining Hebbian versiyasi (bu versiyada haddan tashqari qo'zg'alish oddiy vazifalarga salbiy ta'sir ko'rsatmasligini istisno qiladi). Ushbu versiya eng keng tarqalgan versiya bo'lib, ko'pincha darsliklarda noto'g'ri keltirilgan.

Yerkes-Dodson qonuni bosim va ishlash o'rtasidagi empirik bog'liqlik bo'lib, dastlab psixologlar Robert M. Yerkes va Jon Dillingham Dodson tomonidan 1908-yilda ishlab chiqilgan[1]. Qonunga ko'ra, ishlash fiziologik yoki aqliy qo'zg'alish bilan ortadi, lekin faqat bir nuqtaga qadar. Qo'zg'alish darajasi juda yuqori bo'lsa, unumdorlik pasayadi. Jarayon ko'pincha qo'ng'iroq shaklidagi egri chiziq shaklida tasvirlangan bo'lib, u yuqori darajada qo'zg'alish bilan ortadi va keyin kamayadi. Asl qog'ozga ( yaponiyalik raqsga tushadigan sichqonchani o'rganish) keyingi yarim asrda atigi o'n marta havola qilingan, ammo iqtibos keltirgan to'rtta maqolada bu ixtirolar psixologik "qonun" sifatida tasvirlangan[2].

Qo'zg'alish darajalari

Tadqiqotchilar turli vazifalarni optimal ishlash uchun turli darajadagi uyg'onishni talab qilishini aniqladilar. Masalan, qiyin yoki intellektual jihatdan talabchan vazifalar qo'zg'alishning pastroq darajasini talab qilishi mumkin (kontsentratsiyani yengillashtirish uchun), va chidamlilik yoki qat'iyat talab qiladigan vazifalar yuqori darajadagi uyg'onish bilan yaxshiroq bajarilishi mumkin (motivatsiyani oshirish uchun).

Vazifalardagi farqlar tufayli egri chiziqning shakli juda o'zgaruvchan bo'lishi mumkin[3]. Oddiy yoki yaxshi o'rganilgan vazifalar uchun munosabatlar monotonik bo'lib, qo'zg'alish kuchayishi bilan ishlash yaxshilanadi. Murakkab, notanish yoki qiyin vazifalar uchun qo'zg'alish va ishlash o'rtasidagi bog'liqlik bir nuqtadan keyin teskari bo'ladi va qo'zg'alish kuchayganidan keyin samaradorlik pasayadi.

Vazifa-qiyinligi ta'siri Yerkes-Dodson qonunini vannaning egri chizig'idagi kabi ikkita alohida omilga bo'lish mumkin degan gipotezaga olib keldi. Invertlangan U ning yuqoriga ko'tarilgan qismini qo'zg'alishning energiya beruvchi ta'siri deb hisoblash mumkin. Pastga tomon qo'zg'alishning (yoki stressning) diqqat (masalan, "tunnelni ko'rish"), xotira va muammolarni yechish (problem-solving) kabi kognitiv jarayonlarga salbiy ta'siridan kelib chiqadi.

Yerkes va Dodson taklif qilgan korrelyatsiya mavjudligini ko'rsatadigan tadqiqotlar mavjud (masalan, Broadhurst (1959)[4], Daffy (1957)[5] va Anderson (1988)[6]), ammo buning sababi korrelyatsiya hali muvaffaqiyatli o'rnatilmagan (Anderson, Revelle va Lynch, 1989)[7].

Muqobil modellar

Qo'zg'alishning boshqa nazariyalari va modellarini Hebb yoki Yerkes-Dodson egri chizig'ini tasdiqlamaydi. Optimal oqimning keng qo'llab-quvvatlanadigan nazariyasi qo'zg'alish va mahorat darajasidagi moslikni kamroq sodda tushunishga yordam beradi. Qayta tiklash nazariyasi psixikaning gomeostazdan ko'ra bistabillik printsipi asosida qanday ishlashini ko'rsatib, Yerkes-Dodson qonuniga faol qarshilik ko'rsatadi.

Glyukokortikoidlar bilan aloqasi

Stress gormonlari ( glyukokortikoidlar, GC) va inson aqlining ta'sirini 2007-yildagi ko'rib chiqish[8] xotira samaradorligi glyukokortikoidlarning aylanma darajasiga nisbatan teskari U shaklidagi egri chizig'ini ko'rsatishini aniqladi va mualliflar Yerkes-Dodson egri chizig'iga o'xshashligini ta'kidladilar. . Masalan, glyukokortikoidlar darajasi biroz ko'tarilganda uzoq muddatli potentsiallanish (LTP) (uzoq muddatli xotiralarni shakllantirish jarayoni) optimal bo'ladi, LTP ning sezilarli pasayishi adrenalektomiyadan keyin (past GC holati) yoki ekzogen glyukokortikoidlarni yuborishdan keyin (yuqori GC) kuzatiladi. davlat).Bu shuni ko'rsatdiki, vaziyat stress reaktsiyasini keltirib chiqarishi uchun uni quyidagilardan biri yoki bir nechtasi sifatida talqin qilish kerak:

  • roman
  • oldindan aytib bo'lmaydigan
  • shaxs tomonidan boshqarilmaydi
  • ijtimoiy baholash tahdidi (salbiy ijtimoiy baholash, ehtimol, ijtimoiy rad etishga olib kelishi mumkin).

Bundan tashqari, glyukokortikoidlarning yuqori darajasi hissiy qo'zg'atuvchi hodisalar uchun xotirani kuchaytirishi, lekin stress / hissiy qo'zg'alish manbai bilan bog'liq bo'lmagan materiallar uchun xotiraning yomonlashishiga olib kelishi ham ko'rsatilgan[8].

Qarang

  • Haydovchilik nazariyasi
  • Hissiyot
  • Hissiyot va xotira
  • Fleshli lampochka xotirasi
  • Past qo'zg'alish nazariyasi

Manbalar

  1. ↑ "The relation of strength of stimulus to rapidity of habit-formation". Journal of Comparative Neurology and Psychology 18 (5): 459–482. 1908. doi:10.1002/cne.920180503. http://psychclassics.yorku.ca/Yerkes/Law/. 
  2. ↑ Corbett, Martin (2015-08-10). "From law to folklore: work stress and the Yerkes-Dodson Law". Journal of Managerial Psychology 30 (6): 741–752. doi:10.1108/jmp-03-2013-0085. ISSN 0268-3946. 
  3. ↑ Diamond, David M.; Adam M. Campbell; Collin R. Park; Joshua Halonen; Phillip R. Zoladz (2007-03-28). "The Temporal Dynamics Model of Emotional Memory Processing: A Synthesis on the Neurobiological Basis of Stress-Induced Amnesia, Flashbulb and Traumatic Memories, and the Yerkes–Dodson Law". Neural Plasticity 2007: 60803. doi:10.1155/2007/60803. PMID 17641736. PMC 1906714. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1906714. 
  4. ↑ Broadhurst, P. L. (1956). "Emotionality and the Yerkes–Dodson Law". Journal of Experimental Psychology 54 (5): 345–352. doi:10.1037/h0049114. PMID 13481281. 
  5. ↑ Duffy, Elizabeth (1957). "The psychological significance of the concept of "arousal" or "activation"". Psychological Review 64 (5): 265–275. doi:10.1037/h0048837. PMID 13494613. 
  6. ↑ Anderson, K. J.; Revelle, W.; Lynch, M. J. (1989). "Caffeine, impulsivity, and memory scanning: A comparison of two explanations for the Yerkes–Dodson Effect". Motivation and Emotion 13: 1–20. doi:10.1007/bf00995541. 
  7. ↑ "Caffeine, impulsivity, and memory scanning: A comparison of two explanations for the Yerkes–Dodson Effect". Motivation and Emotion 13: 1–20. 1989. doi:10.1007/bf00995541. 
  8. ↑ 8,0 8,1 "The effects of stress and stress hormones on human cognition: Implications for the field of brain and cognition". Brain and Cognition 65 (3): 209–237. 2007. doi:10.1016/j.bandc.2007.02.007. PMID 17466428.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Lupien" defined multiple times with different content

Tashqi havolalar

  • Media related to Yerkes–Dodson law at Wikimedia Commons
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yerks-Dodson_qonuni&oldid=3769764" dan olindi