Virusli ensefalit: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
„Viral encephalitis“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

8-Aprel 2023, 11:41 dagi koʻrinishi

Virusli ensefalit - bu ensefalit deb ataladigan miya parenximasining virus tomonidan yallig'lanish kasalligi. Bu ensefalitning eng keng va ko'p tarqalgan turi hisoblanib, ko'p hollarda virusli meningit bilan sodir bo'ladigan kasallik hisoblanadi. Ensefalitik viruslar dastlab infektsiyani keltirib chiqaradi va markaziy asab tizimidan (MAT) tashqarida ko'payadi, aksariyati markaziy asab tizimiga qon aylanish tizimi orqali, kam qismi esa asab tugunlaridan MAT tomon yetib boradi. Miyaga kirgandan keyin, virus va uy egasining yallig'lanish reaksiyasi asab tizimi funktsiyasini buzadi. Bu kasallik va asoratlarga olib keladi, ularning aksariyati ko'p holatlarda nevrologik xususiyatga ega bo'ladi. Masalan, vosita qobiliyatlari va xatti-harakatlarning o'zgarishi.

Virusli ensefalitni shaxsning alomatlari, shaxsiy tarix, masalan, sayohat tarixi va boshqa klinik testlardan foydalanib aniqlangan gistologiyasi,tibbiy rasmlar va lumbar ponksiyalar yordamida aniqlanadi. Ensefalitning boshqa sabablarini istisno qilish uchun differentsial tashxis qo'yish ham mumkin. Ko'pgina ensefalitik viruslar asosan infektsiyaning xarakterli belgilariga ega bo'lib, tashxis qo'yishga yordam beradi. Davolash odatda qo'llab-quvvatlovchi xususiyatga ega bo'lib, antiviral dori terapiyasini ham ta'minlaydi. Buning asosiy istisnosi asiklovir bilan davolash mumkin bo'lgan oddiy gerpes ensefalitidir. Ensefalitik virus bilan kasallangan ko'pchilik odamlarda prognoz yaxshi, ammo og'ir simptomlar, shu jumladan virusli ensefalit rivojlanayotgan odamlar orasida qiyin kechadi. Virusli ensefalitning uzoq muddatli asoratlari, asosan, tutilishlar, xotira yo'qolishi va aqliy zaiflashuv kabi nevrologik buzilishlar bilan bog'liq bo'ladi.

Etiologiyasi

Ko'pgina viruslar infeksiya vaqtida ensefalitga olib kelishi mumkin, jumladan[1]:

Yuqish yo'llari

Ensefalitik viruslar yuqish yo'llari bilan bir biridan farq qiladi. Ba'zilari odamdan odamga, boshqalari hayvonlardan, ayniqsa, chivinlar va boshqa artropodlarning chaqishi bilan yuqadi. Bunday viruslar arboviruslar deb ataladi[12]. Odamdan odamga yuqishiga misol qilib, jismoniy aloqa orqali yuqadigan oddiy gerpes virusini keltirish mumkin[13]. Arbovirus virusiga misol qilib Gʻarbiy Nil virusini keltirish mumkin. U odatda Culex chivinlari, ayniqsa Culex pipiens chaqishi natijasida odamlarga tasodifan yuqadi[14].

Patogenezi

Virusli ensefalitni keltirib chiqaradigan viruslar birinchi navbatda tanaga yuqadi va markaziy asab tizimidan (MAT) tashqarida ko'payadi. Shundan so'ng, ko'p hollarda qon aylanish tizimi orqali orqa miya va miyaga yetib boradi. Bundan tashqari istisnolar orasida nerv tugunlaridan markaziy asab tizimiga o'tadigan gerpes viruslari va quturish viruslari kiradi. Miyaga kirganda, virus va organizmning yallig'lanish reaksiyasi asab hujayralari faoliyatini buzadi va miyada suyuqlik yig'ilishi, qon tomirlarining tiqilishi va qon ketishiga olib keladi. MAT infektsiyasiga javob tariqasida markaziy asab tizimida oq qon hujayralari va mikrogliyalarning ko'p tarqalganligi ko'p tarqalgan. Sharqiy osiyo ensefaliti va yapon ensefaliti kabi virusli ensefalitning ayrim shakllari uchun asab hujayralarining nekrozi bilinarli darajada bo'lishi mumkin. Arboviruslar keltirib chiqaradigan ensefalitdan keyin, markaziy asab tizimida, ayniqsa bolalarda kalsifikatsiya hosil bo'lishi mumkin. Herpes simplex ensefaliti markaziy asab tizimida nekrotik lezyonlarni keltirib chiqaradi[1].

Diagnostikasi

Virusli ensefalitga gumon qilingan bo'lsa, u holda shaxsning tarixi to'g'risida savollar berilishi va fizik tekshiruv o'tkazilishi mumkin. O'z tarixining asosiy jihatlari immunitet holati, hayvonlarga ta'sir qilishi, shu bilan birga hasharotlar, sayohat tarixi, emlanish tarixi, geografiya va yil vaqtini o'z ichiga oladi. Semptomlar odatda o'tkir shaklda hosil bo'ladi va infeksiyaning juda ko'p uchraydigan simptomlari isitma, boshning og'rig'i, ruhiy holatning o'zgarishi, yorug'likka sezgirlik, bo'yin va belning qotib qolishi, qayt qilish, chalkashlik va og'ir holatlarda soqchilik, falaj va komadir. Xatti-harakat o'zgarishi, gallyutsinatsiyalar yoki kognitiv pasayish kabi neyropsikiyatrik xususiyatlar tez-tez uchraydi. Og'ir alomatlar chaqaloqlar va qariyalar orasida eng ko'p uchraydi. Aksariyat infektsiyalar asemptomatik bo'lib, alomatlari yo'q, aksariyat simptomatik holatlar esa engil kasalliklardir[1][12].

  • Enterovirus 71 titroq, muvozanat va muvofiqlashtirishning buzilishi, o'pkada suyuqlik to'planishi va bosh miya asab falajiga olib kelishi mumkin.
  • Epstein-Barr virusli ensefaliti odatda limfa tugunlarining kengayishi va taloqning kattalashuvi bilan kechadi.
  • Herpes zoster ensefalitiga toshma va teri pufakchalari hamroh bo'lishi mumkin va u frontal va temporal qismni o'z ichiga olganligi sababli, ko'pincha psixiatrik xususiyatlar, xotira yetishmovchiligi va nutq qobiliyatini yo'qotish bilan tavsiflanadi.
  • Yapon ensefaliti singari ko'pgina arboviral ensefalitlar, birinchi navbatda, bazal ganglionlarga ta'sir qiladi, ba'zi hollarda Parkinson kasalligida kuzatiladigan holatlarga o'xshash beixtiyor harakatlar singari vosita belgilarini keltirib chiqaradi.
  • Nipah virusi miya sopi va serebellarning belgilari, gipertenziya va segmentar miokloniyani yoki bog'langan mushaklar guruhining qisilishiga olib kelishi mumkin.
  • Zika virusi, agar homilador ayol infeksiyalangan bo'lsa, yangi tug'ilgan chaqaloqlarda mikrosefaliya kuzatilishi mumkin.

Gistologiyasi

Virusli ensefalitning miya gistologiyasi optik mikroskop bilan qaralganda hujayra sitoplazmasida yadro eritmasi va gipereozinofiliya deb nomlanadigan eozinofillar miqdorining ko'payishi bilan halok bo'lgan neyronlarni ko'rsatadi. Ensefalit yallig'lanish reaksiyasi bo'lishligi sababli, mikrogliya, makrofaglar va limfotsitlar singari qon tomirlari yaqinida joylashgan yallig'lanish hujayralari ko'rinadi. Neyron ichidagi viruslar elektron mikroskoplar yordamida ko'rinadi[1].

Klinik baholash

Shubhali etiologiyaga ko'ra afzal qilingan diagnostika testi.
Virus Tanlangan diagnostika testi
Sitomegalovirus CSF PCR yoki CSFga xos IgM
Dengue/Chikungunya/Zika CSF PCR yoki CSFga xos IgM
Enterovirus Najas va tomoq PCR CSF PCRdan ko'ra afzalroqdir
Epstein-Barr virusi Sarum EBV kapsid antijeni IgG va IgM (VCA)



</br> va EBV yadro antijeni IgG (EBNA)
Herpes simplex virusi CSF PCR, 2 dan 7 kungacha takrorlanishi mumkin



</br> yuqori klinik shubha bilan salbiy bo'lsa, kasallikning boshlanishi;



</br> yoki kasallikning boshlanishidan 10-14 kundan keyin HSV-IgG uchun CSF
HHV-6 Virusni istisno qilish uchun CSF PCR sarum PCR bilan bog'langan



</br> noto'g'ri pozitivlarni keltirib chiqaradigan xost DNKsiga integratsiya
Gripp Madaniyat, antigen testi, nafas olish sekretsiyalarining PCR
Qizamiq CSFga xos IgG
Varikella-zoster virusi CSFga xos IgG

Prognozi

Agar davolansa, ko'pchilik virusli ensefalitdan kasallik bilan bog'liq uzoq muddatli ortiqcha muammolarsiz tuzalib ketadi. O'lim ko'rsatkichi davolanmaganlar uchun farq qiladi, masalan, gerpes ensefalit virusi uchun taxminan 70% [13], lekin La Crosse virusi uchun past. Dastlabki infeksiyadan so'ng simptomatik bo'lib qolgan odamlarda diqqatni bir joyga jamlash, xulq-atvor yoki nutq buzilishlari yoki xotirani yo'qotish qiyin bo'lishi mumkin. Juda ham kam hollarda, insonlar doimiy vegetativ holatda qolishlari mumkin. Virusli ensefalitning eng ko'p tarqalgan uzoq muddatli belgilari bir necha o'n yillar mobaynida kasallarlarning 10% dan 20% gacha miqdorda bo'lgan tutilishlardir. Ushbu tutilishlar tibbiy terapiyaga bardoshli. Ammo, virusli ensefalitdan so'ng bir tomonlama mezial temporal lob tutilishi bo'lgan odamlar neyroxirurgiyadan keyin yaxshi natijalarga erishadilar. Muayyan viruslar bilan bog'liq prognozlarga quyidagilar kiradi[1]:

Manbalar

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Said, S.. Viral encephalitis. StatPearls Publishing LLC, 16 December 2019. 2020-yil 28-martda qaraldi.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "book" defined multiple times with different content
  2. ↑ Hammon, W. M.; Reeves, W. C. (1952). "California encephalitis virus, a newly described agent.". Calif Med 77 (5): 303–309. PMID 13009479. PMC 1521486. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1521486. 
  3. ↑ Ghosh, S.; Basu, A. (January–February 2017). "Neuropathogenesis by Chandipura virus: An acute encephalitis syndrome in India". Natl Med J India 30 (1): 21–25. PMID 28731002. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Costa, B. K. D.; Sato, D. K. (2020). "Viral encephalitis: a practical review on diagnostic approach and treatment.". Jornal de Pediatria 96 (Suppl. 1): 12–19. doi:10.1016/j.jped.2019.07.006. PMID 31513761. 
  5. ↑ Chen, Z.; Zhong, D.; Li, G (2019). "The role of microglia in viral encephalitis: a review.". J Neuroinflammation 16 (1): 76. doi:10.1186/s12974-019-1443-2. PMID 30967139. PMC 6454758. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6454758. 
  6. ↑ „Understanding encephalitis -- the basics“. WebMD. WebMD (2019-yil 26-mart). Qaraldi: 2020-yil 27-mart.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Evans, A. B.; Winkler, C. W.; Peterson, K. E. (2019). "Differences in Neuropathogenesis of Encephalitic California Serogroup Viruses.". Emerg Infect Dis 25 (4): 728–738. doi:10.3201/eid2504.181016. PMID 30882310. PMC 6433036. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6433036. 
  8. ↑ 8,0 8,1 Pastula, D. M.; Smith, D. E.; Beckham, J. D.; Tyler, K. L. (2016). "Four emerging arboviral diseases in North America: Jamestown Canyon, Powassan, chikungunya, and Zika virus diseases.". J Neurovirol 22 (3): 257–260. doi:10.1007/s13365-016-0428-5. PMID 26903031. PMC 5087598. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5087598. 
  9. ↑ Lavergne, A.; de Thoisy, B.; Tirera, S.; Donato, D.; Bouchier, C.; Catzeflies, F.; Lacoste, V. (2016). "Identification of lymphocytic choriomeningitis mammarenavirus in house mouse (Mus musculus, Rodentia) in French Guiana.". Infect Genet Evol 37: 225–230. doi:10.1016/j.meegid.2015.11.023. PMID 26631809. 
  10. ↑ Mackenzie, J. S.; Lindsay, M. D. A.; Smith, D. W.; Imrie, A (2017). "The ecology and epidemiology of Ross River and Murray Valley encephalitis viruses in Western Australia: examples of One Health in Action.". Trans R Soc Trop Med Hyg 111 (6): 248–254. doi:10.1093/trstmh/trx045. PMID 29044370. PMC 5914307. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5914307. 
  11. ↑ Carod-Artal, F. J. (1 May 2020). "Neurological Complications of Coronavirus and COVID-19". Revista de Neurología 70 (9): 311–322. doi:10.33588/rn.7009.2020179. PMID 32329044. 
  12. ↑ 12,0 12,1 „Encephalitis, Viral“. World Health Organization. World Health Organization. 2006-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 27-mart. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "who" defined multiple times with different content
  13. ↑ 13,0 13,1 Bradshaw, M. J.; Venkatesan, A. (2016). "Herpes Simplex Virus-1 Encephalitis in Adults: Pathophysiology, Diagnosis, and Management.". Neurotherapeutics 13 (3): 493–508. doi:10.1007/s13311-016-0433-7. PMID 27106239. PMC 4965403. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4965403.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "hsv" defined multiple times with different content
  14. ↑ „West Nile Virus“. World Health Organization. World Health Organization (2017-yil 3-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 27-mart. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Virusli_ensefalit&oldid=3642460" dan olindi