Kontent qismiga oʻtish

Biopsixosotsial model: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
SunFlowers04 (munozara | hissa)
1 317 edits
„Biopsychosocial model“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

8-Sentyabr 2022, 04:55 dagi koʻrinishi

Salomatlikning biopsixosotsial modeli

Biopsixosotsial model - bu biologiya, psixologiya va ijtimoiy - ekologik omillar o'rtasidagi o'zaro bog'liqlikni ko'rib chiqadigan fanlararo model. Model salomatlik va kasallikdan tortib, inson rivojlanishigacha bo'lgan mavzularni o'rganadi. Model birinchi marta 1977-yilda Jorj L. Engel tomonidan ilgari surilgan va ko'plab sog'liqni saqlash tizimlarining biotibbiyot ustunligiga aylangan.

Tarixi

Biopsixosotsial model birinchi marta 1977-yilda Rochester universitetidan Jorj L. Engel va Jon Romano tomonidan taklif qilingan. [1] Biotibbiy yondashuvdan farqli o'laroq, Engel har bir bemorning o'z fikrlari, his-tuyg'ulari va tarixi borligini tan olgan holda yanada yaxlit yondashuvga intildi. [2] Modelni ishlab chiqishda Engel ushbu modelni ham kasalliklar, ham psixologik muammolar uchun tuzdi.

Biopsixosotsial model kasallikning rivojlanishini biologik omillar (genetik, biokimyoviy va boshqalar), psixologik omillar (kayfiyat, shaxsiyat, xatti-harakatlar va boshqalar) va ijtimoiy omillar (madaniy, oilaviy, ijtimoiy-iqtisodiy, tibbiy va boshqalar) murakkab o'zaro ta'siri orqali aks ettiradi. [2] [3] Masalan, odamda depressiyaga irsiy moyillik bo'lishi mumkin, ammo ular ish va oilaviy hayotdagi haddan tashqari stress va psixologik ijtimoiy omillarga ega bo'lishi kerak. Insonning kasallikka genetik moyilligi bo'lishi mumkin, ammo ijtimoiy va kognitiv omillar kasallikni qo'zg'atishi mumkin.

Xususan, Engel tana va ongni ajratishni qayta taklif qilish orqali tibbiy tafakkurda inqilob qildi. Aql-tana dualizmi g'oyasi hech bo'lmaganda Rene Dekartga borib taqaladi, ammo u biotibbiy yondashuv paytida unutildi. Engelning ta'kidlashicha, biotibbiy yondashuvi noto'g'ri, chunki tananing o'zi kasallikka hissa qo'shmaydi. [4] Buning o'rniga, kasallikning qanday paydo bo'lishi va uni davolashda individual ong (psixologik va ijtimoiy omillar) muhim rol o'ynaydi. Engel davolashning eng samarali yechimini topish uchun bemor va shifokor o'rtasida suhbatni taklif qiladi. [5]

Xuddi shunday, biotibbiyot modeli bilan taklif qilingan materialistik va reduksionistik g'oyalar noto'g'ri, chunki ularni hujayra darajasida tekshirish mumkin emas (Engelga ko'ra). [6] Buning o'rniga, taklif qilingan model Urie Bronfenbrenner kabi o'tmishdagi psixologlarning tadqiqotlariga qaratilgan bo'lib, uning ijtimoiy omillar kasalliklar va xatti-harakatlarning rivojlanishida rol o'ynashiga ishonishi bilan mashhur. Oddiy qilib aytganda, Engel Bronfenbrennerning tadqiqotidan biopsixosotsial modelining ustuni sifatida foydalangan va ushbu modelni salomatlikni ijtimoiy, psixologik va biologik jihatlar markazida ko'rsatish uchun tuzgan.

Nashr qilingandan so'ng, biopsikosotsial model Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti tomonidan 2002-yilda Funksiyaning xalqaro tasnifi (ICF) uchun asos sifatida qabul qilingan. [7]

Joriy model

Engelning modeli nashr etilganidan 25 yil o'tgach, biopsixosotsial model hali ham psixologik model sifatida keng qo'llanildi. Biologik, psixologik va ijtimoiy toifalar katta toifalarga kengaydi: xususan, ma'naviyat va madaniyat kabi g'oyalar orqali ijtimoiy jihat ancha kengaydi. Garchi ko'pgina psixologlar ushbu modelni o'zlari deb to'liq qabul qilmasalar ham, u uchta muhim toifani o'zaro bog'lashi bilan mashhur. [8] Vaziyatga barcha jihatlar taalluqli bo'lmasa ham, o'z fikrlarini tartibga solish uchun biopsixosotsial model keng qo'llaniladi. Bu shuni ko'rsatadiki, insonning barcha muammolari bir-biriga bog'liq va ular ilgari tasavvur qilinganidan ham murakkabroq bo'lishi mumkin.

Tegishli nazariyalar va nazariyotchilar

Dastlab biopsixosotsial modelni ishlab chiqqan Jorj L. Engel model bilan bog'liq bo'lgan asosiy nazariyotchi hisoblanadi. Engel ushbu modeldan o'sha paytdagi qulayroq ishlatiladigan biotibbiyot modeliga muqobil taklif qilish uchun foydalangan. Engelning fikricha, biopsixosotsial model shifokorlarga bemorlarning kasallik va qiyinchiliklariga subyektiv nuqtai nazarini yaxshiroq tushunish imkonini beradi. [8]

Potentsial ilovalar

Engel birinchi marta biopsixosotsial modelni taklif qilganida, u salomatlik va kasallikni yaxshiroq tushunish uchun edi. Ushbu ilova hali ham to'g'ri bo'lsa-da, model sog'liqni saqlash, tibbiyot va rivojlanish kabi mavzularga tegishlidir. Birinchidan, Engel tomonidan taklif qilinganidek, bu shifokorlarga butun bemorni yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Faqat fiziologik va tibbiy jihatlarni emas, balki psixologik va sotsiologik farovonlikni ham hisobga olgan holda. [8] Bundan tashqari, ushbu model salomatlik psixologiyasi bilan chambarchas bog'liq. Salomatlik psixologiyasi biologiya, psixologiya, xulq-atvor va ijtimoiy omillarning salomatlik va kasallikka o'zaro ta'sirini o'rganadi.

Sog'liqni saqlash va tibbiyotda biopsixosotsial modelni qo'llashdan biri og'riq bilan bog'liq bo'lib, odamning sog'lig'idan tashqarida bo'lgan bir nechta omillar ularning og'riqni idrok etishiga ta'sir qilishi mumkin. Misol uchun, 2019-yilgi tadqiqot genetik va biopsikosotsial omillarni operatsiyadan keyingi yelka og'rig'ining kuchayishi bilan bog'ladi. [9] Biopsikosotsial omillar va og'riq o'rtasidagi munosabatlarni modellashtirish va yanada o'rganish uchun kelajakdagi tadqiqotlar kerak. [10]

Ushbu modelning rivojlanish dasturlari dolzarbdir. Rivojlanish psixologiyasida biopsixosotsial modelni qo'llashning o'ziga xos afzalligi shundaki, u tabiat va tarbiya munozaralari bilan kesishish imkonini beradi. Ushbu model rivojlanish psixologlariga shaxsning rivojlanishida ham irsiy, ham psixosotsial omillarning o'zaro ta'siri uchun nazariy asos yaratadi. [8]

Tanqid va yutuqlar

Biopsixosotsial modelga nisbatan bir qancha tanqidlar bo'lgan. [11] [12] [13] Benning modelga qarshi argumentlarni umumlashtirdi, jumladan, u falsafiy izchillik yo'qligi, bemorlarning subyektiv tajribasiga befarqligi, Engelning asosi bo'lgan umumiy tizimlar nazariyasiga sodiq emasligi va u ikkalasiga qarshi hech qanday kafolat bermaydigan samarasiz eklektizmni keltirib chiqardi. [6]

Psixiatr Hamid Tavakoli ta'kidlashicha, BPS modelidan qochish kerak, chunki u biologiya va psixologiya o'rtasidagi sun'iy farqni beixtiyor targ'ib qiladi va psixiatrik baholash va o'quv dasturlarida shunchaki chalkashliklarga sabab bo'ladi va oxir-oqibat u aqliy stigmatizatsiyadan xalos bo'lishga yordam bermadi.[14] [15]

Bu tanqidlarning bir qanchasi so‘nggi yillarda ko‘rib chiqildi. Misol uchun, BPS-Pathways modeli biologik, psixologik va ijtimoiy omillarni konseptual jihatdan ajratish, aniqlash va o'lchash va shu bilan bu omillar o'rtasidagi batafsil o'zaro bog'liqlikni izlash mumkinligini tasvirlaydi. [16]

Manbalar

  1. ↑ „The Biopsychosocial Model Approach“. Rochester University. Rochester University. Qaraldi: 2019-yil 18-aprel.
  2. ↑ 2,0 2,1 Engel, George L. (8 April 1977). "The need for a new medical model: a challenge for biomedicine". Science 196 (4286): 129–36. doi:10.1126/science.847460. PMID 847460. https://www.urmc.rochester.edu/MediaLibraries/URMCMedia/medical-humanities/documents/Engle-Challenge-to-Biomedicine-Biopsychosicial-Model.pdf.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Engel977" defined multiple times with different content
  3. ↑ Engel, George L. (1980). "The clinical application of the biopsychosocial model". American Journal of Psychiatry 137 (5): 535–544. doi:10.1176/ajp.137.5.535. PMID 7369396. 
  4. ↑ Dombeck. „The Bio-Psycho-Social Model“. MentalHelp.Net. American Addiction Centers. Qaraldi: 2019-yil 18-aprel.
  5. ↑ Gatchel, Robert J. „Biopsychosocial Prescreening for Spinal Cord and Peripheral Nerve Stimulation Devices“,. Practical Management of Pain, 2014 — 933–938.e2 bet. DOI:10.1016/B978-0-323-08340-9.00068-2. ISBN 978-0-323-08340-9. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Lehman, Barbara J.; David, Diana M.; Gruber, Jennifer A. (August 2017). "Rethinking the biopsychosocial model of health: Understanding health as a dynamic system". Social and Personality Psychology Compass 11 (8): e12328. doi:10.1111/spc3.12328.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Lehman" defined multiple times with different content
  7. ↑ Hopwood, Val „Current context: neurological rehabilitation and neurological physiotherapy“,. Acupuncture in Neurological Conditions. Churchhill Livingstone, 2010 — 39–51 bet. DOI:10.1016/B978-0-7020-3020-8.00003-5. ISBN 978-0-7020-3020-8. 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Borrell-Carrió, Francesc; Suchman, Anthony; Epstein, Ronald (Nov 2004). "The Biopsychosocial Model 25 Years Later: Principles, Practice, and Scientific Inquiry". Annals of Family Medicine 2 (6): 576–582. doi:10.1370/afm.245. PMID 15576544. PMC 1466742. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1466742.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Francesc" defined multiple times with different content
  9. ↑ Simon, CoreybExpression error: Unrecognized word "etal". (Dec 2019). "Biopsychosocial Influences on Shoulder Pain: Analyzing the Temporal Ordering of Post-Operative Recovery". The Journal of Pain 21 (7–8): 808–819. doi:10.1016/j.jpain.2019.11.008. PMID 31891763. PMC 7321871. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=7321871. 
  10. ↑ Miaskowski, Christine; Blyth, Fiona; Nicosia, Francesca; Haan, Mary; Keefe, Frances; Smith, Alexander; Ritchie, Christine (1 September 2020). "A Biopsychosocial Model of Chronic Pain for Older Adults". Pain Medicine 21 (9): 1793–1805. doi:10.1093/pm/pnz329. PMID 31846035. 
  11. ↑ Benning, Tony (May 2015). "Limitations of the biopsychosocial model in psychiatry". Advances in Medical Education and Practice 6: 347–352. doi:10.2147/AMEP.S82937. PMID 25999775. PMC 4427076. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4427076. 
  12. ↑ McLaren, N. (February 1998). "A Critical Review of the Biopsychosocial Model". Australian & New Zealand Journal of Psychiatry 32 (1): 86–92. doi:10.3109/00048679809062712. PMID 9565189. 
  13. ↑ Ghaemi, S. Nassir (July 2009). "The rise and fall of the biopsychosocial model". British Journal of Psychiatry 195 (1): 3–4. doi:10.1192/bjp.bp.109.063859. PMID 19567886. 
  14. ↑ Tavakoli, HR (February 2009). "A closer evaluation of current methods in psychiatric assessments: a challenge for the biopsychosocial model.". Psychiatry 6 (2): 25–30. PMID 19724745. 
  15. ↑ McHugh, Paul R.. The perspectives of psychiatry, 2nd, Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1998. ISBN 978-0801860461. 
  16. ↑ Karunamuni N, Imayama I, Goonetilleke D. (2020). "Pathways to well-being: Untangling the causal relationships among biopsychosocial variables". Social Science & Medicine 272: 112846. doi:10.1016/j.socscimed.2020.112846. PMID 32089388. https://osf.io/dfu59/.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Biopsixosotsial_model&oldid=2869324" dan olindi