Kontent qismiga oʻtish

Akrofobiya: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Tahrir izohi yoʻq
Tahrir izohi yoʻq
Qator 14: Qator 14:
Akrofobiya rivojlanishining rekombinant modeli juda mumkin, unda o'rganish omillari, kognitiv omillar (masalan, talqinlar), pertseptiv omillar (masalan, vizual qaramlik) va biologik omillar (masalan, irsiyat) qo'rquv yoki odatiylikni qo'zg'atish uchun o'zaro ta'sir qiladi<ref name="CoelhoWaters2009" />.
Akrofobiya rivojlanishining rekombinant modeli juda mumkin, unda o'rganish omillari, kognitiv omillar (masalan, talqinlar), pertseptiv omillar (masalan, vizual qaramlik) va biologik omillar (masalan, irsiyat) qo'rquv yoki odatiylikni qo'zg'atish uchun o'zaro ta'sir qiladi<ref name="CoelhoWaters2009" />.
== Baholash ==
== Baholash ==
ICD-10 va DSM-5 akrofobiyani tashxislash uchun ishlatiladi<ref>{{Cite journal |last1=Huppert|first1=Doreen |last2=Grill|first2=Eva |last3=Brandt|first3=Thomas|date=2017|title=A New Questionnaire for Estimating the Severity of Visual Height Intolerance and Acrophobia by a Metric Interval Scale|journal=Frontiers in Neurology|language=en|volume=8|pages=211|doi=10.3389/fneur.2017.00211|pmid=28620340|pmc=5451500|issn=1664-2295|doi-access=free}}</ref>. Akrofobiya so'rovnomasi (AQ) 0-6 ball shkala bo'yicha tashvish darajasini va 0-2 ball shkalada qochish darajasini baholovchi 40 ta elementni o'z ichiga olgan shaxsiy hisobotdir<ref>{{Cite journal|last=Cohen|first=David Chestney|date=1977-01-01|title=Comparison of self-report and overt-behavioral procedures for assessing acrophobia |journal=Behavior Therapy|language=en|volume=8|issue=1|pages=17–23|doi=10.1016/S0005-7894(77)80116-0|issn=0005-7894}}</ref><ref name=":2">{{Cite journal|last1=Steinman|first1=Shari A.|last2=Teachman|first2=Bethany A.|date=2011-10-01|title=Cognitive processing and acrophobia: Validating the Heights Interpretation Questionnaire |journal=Journal of Anxiety Disorders|language=en|volume=25|issue=7|pages=896–902|doi=10.1016/j.janxdis.2011.05.001|issn=0887-6185|pmc=3152668|pmid=21641766}}</ref>. Balandlikka munosabat anketalari (ATHQ)<ref>{{Cite journal|last1=Abelson|first1=James L.|last2=Curtis|first2=George C.|date=1989-01-01|title=Cardiac and neuroendocrine responses to exposure therapy in height phobics: Desynchrony within the 'physiological response system'|journal=Behaviour Research and Therapy|language=en|volume=27|issue=5|pages=561–567|doi=10.1016/0005-7967(89)90091-0|pmid=2573337|hdl=2027.42/28207|issn=0005-7967|hdl-access=free}}</ref> va xulq-atvordan qochish testlari (BAT) ham qo'llaniladi<ref name="CoelhoWaters2009" />.
ICD-10 va DSM-5 akrofobiyani tashxislash uchun ishlatiladi. [20] Akrofobiya so'rovnomasi (AQ) 0-6 ball shkala bo'yicha tashvish darajasini va 0-2 ball shkalada qochish darajasini baholovchi 40 ta elementni o'z ichiga olgan shaxsiy hisobotdir. [21] [22] Balandlikka munosabat anketalari (ATHQ) [23] va xulq-atvordan qochish testlari (BAT) ham qo'llaniladi. [5]
Biroq, akrofobik odamlar o'z-o'zidan hisobot berishda noto'g'ri fikrga ega. Ular ko'pincha xavfni haddan tashqari oshirib yuborishadi va balandlik bilan bog'liq muammolarni hal qilish qobiliyatlariga shubha qilishadi<ref>{{Cite journal|last1=Menzies|first1=Ross G.|last2=Clarke|first2=J. Christopher|date=1995-02-01|title=Danger expectancies and insight in acrophobia|journal=Behaviour Research and Therapy|language=en|volume=33|issue=2|pages=215–221|doi=10.1016/0005-7967(94)P4443-X|pmid=7887882|issn=0005-7967}}</ref>. Boʻyni talqin qilish soʻrovi (HIQ) bu balandlikka oid mulohazalar va talqinlarni oʻlchash uchun oʻz-oʻzidan hisobotdir<ref name=":2" />. Depressiya tashvishli stress o'lchovining depressiya shkalasi qisqa shakli (DASS21-DS) HIQning haqiqiyligini tekshirish uchun foydalaniladigan o'z-o'zidan hisobotdir<ref name=":2" />.

2022-yil 5-iyun, 18:15 dagi koʻrinishi

Akrofobiya—ekstremal yoki mantiqsiz qo'rquv yoki balandlikdan fobiya, ayniqsa baland bo'lmaganda. Bu kosmik va harakatdagi noqulaylik deb ataladigan o'ziga xos fobiyalar toifasiga tegishli bo'lib, o'xshash sabablar va davolash usullarini birlashtiradi. Ko'pchilik balandliklarga duch kelganida, yiqilish qo'rquvi deb nomlanuvchi tabiiy qo'rquv darajasini boshdan kechiradi. Boshqa tomondan, bunday ta'sir qilishdan qo'rqmaydiganlar balandlikka intilishadi. Tog'li erlarda piyoda yoki toqqa chiqayotganlar, shuningdek, to'siqlar yoki shamol turbinasi mexanikasi kabi ba'zi ishlarda balandlikka ko'tarilish foydalidir. Akrofobiya bilan og'rigan odamlar baland joylarda vahima hujumini boshdan kechirishlari va o'zlarini xavfsiz pastga tushirish uchun juda hayajonlanishlari mumkin. Umumiy aholining taxminan 2-5% akrofobiyaga ega, erkaklarnikiga qaraganda ikki baravar ko'p ayollar ta'sir qiladi[1]. Bu atama yunoncha : ἄkrón , ákron , ya'ni cho'qqi, chekka va φόβος, phóbos, "qo'rquv" degan ma'noni anglatadi.

Vertigo bilan adashtrishlik

" Vertigo " ko'pincha balandlikdan qo'rqishni tasvirlash uchun ishlatiladi, lekin aniqrog'i bu odam aylanmay qolganda paydo bo'ladigan aylanish hissi. Bu baland joydan pastga qarash, baland joyga yoki baland narsaga to'g'ri qarash yoki hatto biror narsaning (ya'ni mashina yoki qushning) yuqori tezlikda o'tib ketishini kuzatish orqali ham paydo bo'lishi mumkin, ammo buning o'zi bosh aylanishini tasvirlamaydi. . Haqiqiy vertigo deyarli har qanday harakat turi (masalan, turish, o'tirish, yurish) yoki ko'rish nuqtai nazarini o'zgartirish (masalan, cho'kkalab ketish, zinapoyaga chiqish yoki tushish, harakatlanayotgan mashina yoki poezd oynasidan tashqariga qarash) bilan qo'zg'atilishi mumkin. Vertigo, bosh aylanishi hissi balandliklar tomonidan qo'zg'atilganda, balandlik vertigo deb ataladi. Balandlik vertigosi ko'rish, vestibulyar va somatosensor sezgilar o'rtasidagi ziddiyat tufayli yuzaga keladi[2]. Bu vestibulyar va somatosensor tizimlar ko'zlar tomonidan sezilmaydigan tana harakatini sezganda sodir bo'ladi. Ko'proq tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, bu mojaro ham harakat kasalligiga , ham tashvishga olib keladi[3][4].

Sabablari

An'anaga ko'ra, akrofobiya, boshqa fobiyalar kabi, konditsionerlik yoki travmatik shikastlanish bilan bog'liq. So'nggi tadqiqotlar bu tushunchalarga shubha tug'dirdi[5][6]. Akrofobiya bilan og'rigan odamlarda travmatik tajribalar etishmaydi. Shunga qaramay, bu tajribalarni eslay olmaslik bilan bog'liq bo'lishi mumkin, chunki vaqt o'tishi bilan xotira yo'qoladi[7]. O'z-o'zidan hisobot va xotira muammolarini hal qilish uchun tug'ilishdan boshlab 1000 ishtirokchi bilan katta kohort tadqiqoti o'tkazildi; Natijalar shuni ko'rsatdiki, balandlikdan qo'rqish kamroq bo'lgan ishtirokchilar yiqilish tufayli ko'proq jarohat olishgan[8][6]. Ko'proq tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, akrofobiyaning mumkin bo'lgan izohi shundaki, u unutilmas, ammo kelajakdagi xatti-harakatlarga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan yiqilishning shikast bo'lmagan tajribalarini to'plash orqali paydo bo'ladi. Bundan tashqari, balandlikdan qo'rqish chaqaloqlar emaklashni o'rganganda paydo bo'lishi mumkin. Agar ular yiqilsa, ular yuzalar, turish, muvozanat va harakat haqidagi tushunchalarni o'rganishadi[6]. Kognitiv omillar ham akrofobiya rivojlanishiga yordam berishi mumkin. Odamlar vizuo-vestibulyar nomuvofiqlikni bosh aylanishi va ko'ngil aynish sifatida noto'g'ri talqin qilishadi va ularni yaqinlashib kelayotgan tushish bilan bog'lashadi[9]. Ayni paytda yiqilishning travmatik shartli hodisasi zarur bo'lmasligi mumkin. Yiqilish qo'rquvi, baland tovushlardan qo'rqish bilan birga, eng ko'p tavsiya etilgan tug'ma yoki assotsiativ bo'lmagan qo'rquvlardan biridir. Yangi assotsiatsiya bo'lmagan nazariya shundan iboratki, balandlikdan qo'rqish - bu yiqilish katta xavf tug'diradigan dunyoga rivojlangan moslashishdir. Agar bu qo'rquv meros bo'lib o'tgan bo'lsa, odamlar odatdagidek balandlikka teztez ta'sir qilish orqali undan qutulishlari mumkin. Boshqacha qilib aytganda, akrofobiya erta davrlarda ta'sir qilishning etishmasligi bilan bog'liq bo'lishi mumkin[10]. Qo'rquv darajasi o'zgarib turadi va fobiya atamasi spektrning o'ta oxirida bo'lganlar uchun ajratilgan. Tadqiqotchilarning ta'kidlashicha, balandlikdan qo'rqish ko'plab sutemizuvchilar, jumladan uy hayvonlari va odamlarda uchraydigan instinktdir. Vizual qoyalardan foydalangan holda tajribalarinson go'daklari va yosh bolalari , shuningdek, turli yoshdagi boshqa hayvonlar, uning ostidan bir necha metr ko'rinadigan kuz bo'shlig'i ko'rinadigan shisha polga tushishni istamasliklarini ko'rsatdilar[11]. Inson go‘daklari dastlab vizual qoyada sudralayotganda qo‘rquvni boshdan kechirgan bo‘lsalar ham, ularning aksariyati qo‘rquvni amaliyot, ta’sir qilish va mahorat orqali yengib, sog‘lom ehtiyotkorlik darajasini saqlab qolgan[12]. Balandlik atrofida tug'ma ehtiyotkorlik omon qolish uchun foydali bo'lsa-da, haddan tashqari qo'rquv zinapoyada yoki stulda turish yoki hatto zinapoyada yurish kabi kundalik hayot faoliyatiga xalaqit berishi mumkin.. Shunga qaramay, akrofobiya ma'lum bir rivojlanish bosqichiga erisha olmaslik bilan bog'liqmi yoki yo'qmi, noaniq. Assotsiativ hisoblardan tashqari, diatetik stress modeli ham o'zgaruvchan o'rganishni, ham shaxsiy xususiyatlar (ya'ni, nevrotizm) kabi irsiy omillarni hisobga olish uchun juda jozibali. Yana bir mumkin bo'lgan omil - bu muvozanatni saqlashning buzilishi. Bunday holda, tashvish ham asosli, ham ikkinchi darajali. Insonning muvozanat tizimi pozitsiya va harakatni hisoblash uchun proprioseptiv , vestibulyar va yaqin atrofdagi vizual signallarni birlashtiradi[13][14]. Boʻy oshgani sayin koʻrish belgilari pasayadi va hatto oddiy odamlarda ham muvozanat yomonlashadi[15]. Biroq, ko'pchilik odamlar muvozanat tizimining proprioseptiv va vestibulyar shoxlariga ko'proq tayanishga o'tish orqali javob berishadi. Ba'zi odamlar boshqalarga qaraganda vizual signallarga ko'proq bog'liqligi ma'lum[16]. Tana harakatlarini boshqarishda koʻproq vizual belgilarga tayanadigan odamlar jismoniy jihatdan barqaror emas[17][6]. Ammo akrofobik vestibulyar funktsiyaning etarli emasligi yoki noto'g'ri strategiya tufayli vizual signallarga haddan tashqari ishonishda davom etadi. Yuqori balandlikda harakatlanish odatdagidan ko'ra ko'proq vizual ishlov berishni talab qiladi. Vizual korteks ortiqcha yuklanadi, natijada chalkashlik paydo bo'ladi. Akrofobiyaga muqobil qarashning ba'zi tarafdorlari akrofobiyalarni vestibulyar muammolarni hal qilmasdan turib, o'zlarini balandlikka ko'rsatishga undash noto'g'ri bo'lishi mumkinligi haqida ogohlantiradilar. Bir qancha klinikalarda tadqiqotlar olib borilmoqda[18]. Yaqinda o'tkazilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, ishtirokchilar nafaqat balandlikda ko'tarilish paytida, balki ular qattiq balandlikda yon tomonga harakat qilishlari kerak bo'lganda ham tashvishlanishni boshdan kechirdilar[19]. Akrofobiya rivojlanishining rekombinant modeli juda mumkin, unda o'rganish omillari, kognitiv omillar (masalan, talqinlar), pertseptiv omillar (masalan, vizual qaramlik) va biologik omillar (masalan, irsiyat) qo'rquv yoki odatiylikni qo'zg'atish uchun o'zaro ta'sir qiladi[6].

Baholash

ICD-10 va DSM-5 akrofobiyani tashxislash uchun ishlatiladi[20]. Akrofobiya so'rovnomasi (AQ) 0-6 ball shkala bo'yicha tashvish darajasini va 0-2 ball shkalada qochish darajasini baholovchi 40 ta elementni o'z ichiga olgan shaxsiy hisobotdir[21][22]. Balandlikka munosabat anketalari (ATHQ)[23] va xulq-atvordan qochish testlari (BAT) ham qo'llaniladi[6]. Biroq, akrofobik odamlar o'z-o'zidan hisobot berishda noto'g'ri fikrga ega. Ular ko'pincha xavfni haddan tashqari oshirib yuborishadi va balandlik bilan bog'liq muammolarni hal qilish qobiliyatlariga shubha qilishadi[24]. Boʻyni talqin qilish soʻrovi (HIQ) bu balandlikka oid mulohazalar va talqinlarni oʻlchash uchun oʻz-oʻzidan hisobotdir[22]. Depressiya tashvishli stress o'lchovining depressiya shkalasi qisqa shakli (DASS21-DS) HIQning haqiqiyligini tekshirish uchun foydalaniladigan o'z-o'zidan hisobotdir[22].

  1. ↑ Juan, M. C. (2005). "An Augmented Reality system for the treatment of acrophobia". Presence 15 (4): 315–318. doi:10.1162/pres.15.4.393. http://users.dsic.upv.es/~mcarmen/docs/PhotoInmer.pdf. Qaraldi: 2015-09-12. Akrofobiya]]
  2. ↑ Bles, Willem; Kapteyn, Theo S.; Brandt, Thomas; Arnold, Friedrich (1980-01-01). "The Mechanism of Physiological Height Vertigo: II. Posturography". Acta Oto-Laryngologica 89 (3–6): 534–540. doi:10.3109/00016488009127171. ISSN 0001-6489. PMID 6969517. 
  3. ↑ Whitney, Susan L.; Jacob, Rolf G.; Sparto, Patrick J.; Olshansky, Ellen F.; Detweiler-Shostak, Gail; Brown, Emily L.; Furman, Joseph M. (May 2005). "Acrophobia and pathological height vertigo: indications for vestibular physical therapy?". Physical Therapy 85 (5): 443–458. doi:10.1093/ptj/85.5.443. ISSN 0031-9023. PMID 15842192. 
  4. ↑ Redfern, M. S.; Yardley, L.; Bronstein, A. M. (January 2001). "Visual influences on balance". Journal of Anxiety Disorders 15 (1–2): 81–94. doi:10.1016/s0887-6185(00)00043-8. ISSN 0887-6185. PMID 11388359. 
  5. ↑ Menzies, RG; Clarke, JC (1995). "The etiology of acrophobia and its relationship to severity and individual response patterns". Behaviour Research and Therapy 33 (31): 499–501. doi:10.1016/0005-7967(95)00023-Q. 7677717. PMID 7677717. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Coelho, Carlos M.; Waters, Allison M.; Hine, Trevor J.; Wallis, Guy (2009). "The use of virtual reality in acrophobia research and treatment". Journal of Anxiety Disorders 23 (5): 563–574. doi:10.1016/j.janxdis.2009.01.014. ISSN 0887-6185. PMID 19282142. 
  7. ↑ Loftus, Elizabeth F. (2016). "Memories of Things Unseen". Current Directions in Psychological Science 13 (4): 145–147. doi:10.1111/j.0963-7214.2004.00294.x. ISSN 0963-7214. 
  8. ↑ Poulton, Richie; Davies, Simon; Menzies, Ross G.; Langley, John D.; Silva, Phil A. (1998). "Evidence for a non-associative model of the acquisition of a fear of heights". Behaviour Research and Therapy 36 (5): 537–544. doi:10.1016/S0005-7967(97)10037-7. ISSN 0005-7967. PMID 9648329. 
  9. ↑ Davey, Graham C.L.; Menzies, Ross; Gallardo, Barbara (1997). "Height phobia and biases in the interpretation of bodily sensations: Some links between acrophobia and agoraphobia". Behaviour Research and Therapy (Elsevier BV) 35 (11): 997–1001. doi:10.1016/s0005-7967(97)10004-3. ISSN 0005-7967. PMID 9431729. 
  10. ↑ Poulton, Richie; Waldie, Karen E; Menzies, Ross G; Craske, Michelle G; Silva, Phil A (2001-01-01). "Failure to overcome 'innate' fear: a developmental test of the non-associative model of fear acquisition" (en). Behaviour Research and Therapy 39 (1): 29–43. doi:10.1016/S0005-7967(99)00156-4. ISSN 0005-7967. PMID 11125722. 
  11. ↑ Gibson, Eleanor J.; Walk, Richard D. (1960). „The "Visual Cliff"“. Scientific American. № 202. 67–71-bet. 2019-04-06da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2013-05-13.
  12. ↑ Campos, Joseph J.; Anderson, David I.; Barbu-Roth, Marianne A.; Hubbard, Edward M.; Hertenstein, Matthew J.; Witherington, David (2000-04-01). "Travel Broadens the Mind" (en). Infancy 1 (2): 149–219. doi:10.1207/S15327078IN0102_1. PMID 32680291. 
  13. ↑ Furman, Joseph M (May 2005). "Acrophobia and pathological height vertigo: indications for vestibular physical therapy?". Physical Therapy 85 (5): 443–58. doi:10.1093/ptj/85.5.443. PMID 15842192. http://www.thefreelibrary.com/Acrophobia+and+pathological+height+vertigo:+indications+for+...-a0140560534. Qaraldi: 2007-09-10. Akrofobiya]]
  14. ↑ Jacob, Rolf GExpression error: Unrecognized word "etal". (December 1993). "Discomfort with space and motion: A possible marker of vestibular dysfunction assessed by the situational characteristics questionnaire". Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment 15 (4): 299–324. doi:10.1007/BF00965035. ISSN 0882-2689. 
  15. ↑ Brandt, T; F Arnold; W Bles; T S Kapteyn (1980). "The mechanism of physiological height vertigo. I. Theoretical approach and psychophysics". Acta Otolaryngol 89 (5–6): 513–523. doi:10.3109/00016488009127169. PMID 6969515. 
  16. ↑ Kitamura, Fumiaki; Matsunaga, Katsuya (December 1990). "Field Dependence and Body Balance" (en-US). Perceptual and Motor Skills 71 (3): 723–734. doi:10.2466/pms.1990.71.3.723. ISSN 0031-5125. PMID 2293175. 
  17. ↑ Isableu, Brice; Ohlmann, Théophile; Crémieux, Jacques; Amblard, Bernard (May 2003). "Differential approach to strategies of segmental stabilisation in postural control". Experimental Brain Research 150 (2): 208–221. doi:10.1007/s00221-003-1446-0. ISSN 0014-4819. PMID 12677318. 
  18. ↑ Whitney, SL; Jacob, Rolf G; Sparto, BG (May 2005). "Acrophobia and pathological height vertigo: indications for vestibular physical therapy?". Physical Therapy 85 (5): 443–458. doi:10.1093/ptj/85.5.443. ISSN 0031-9023. PMID 15842192. 
  19. ↑ Coelho, Carlos M.; Santos, Jorge A.; Silva, Carlos; Wallis, Guy; Tichon, Jennifer; Hine, Trevor J. (2008-11-09). "The Role of Self-Motion in Acrophobia Treatment". CyberPsychology & Behavior 11 (6): 723–725. doi:10.1089/cpb.2008.0023. ISSN 1094-9313. PMID 18991529. 
  20. ↑ Huppert, Doreen; Grill, Eva; Brandt, Thomas (2017). "A New Questionnaire for Estimating the Severity of Visual Height Intolerance and Acrophobia by a Metric Interval Scale" (en). Frontiers in Neurology 8: 211. doi:10.3389/fneur.2017.00211. ISSN 1664-2295. PMID 28620340. PMC 5451500. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5451500. 
  21. ↑ Cohen, David Chestney (1977-01-01). "Comparison of self-report and overt-behavioral procedures for assessing acrophobia" (en). Behavior Therapy 8 (1): 17–23. doi:10.1016/S0005-7894(77)80116-0. ISSN 0005-7894. 
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 Steinman, Shari A.; Teachman, Bethany A. (2011-10-01). "Cognitive processing and acrophobia: Validating the Heights Interpretation Questionnaire" (en). Journal of Anxiety Disorders 25 (7): 896–902. doi:10.1016/j.janxdis.2011.05.001. ISSN 0887-6185. PMID 21641766. PMC 3152668. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3152668. 
  23. ↑ Abelson, James L.; Curtis, George C. (1989-01-01). "Cardiac and neuroendocrine responses to exposure therapy in height phobics: Desynchrony within the 'physiological response system'" (en). Behaviour Research and Therapy 27 (5): 561–567. doi:10.1016/0005-7967(89)90091-0. ISSN 0005-7967. PMID 2573337. 
  24. ↑ Menzies, Ross G.; Clarke, J. Christopher (1995-02-01). "Danger expectancies and insight in acrophobia" (en). Behaviour Research and Therapy 33 (2): 215–221. doi:10.1016/0005-7967(94)P4443-X. ISSN 0005-7967. PMID 7887882.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Akrofobiya&oldid=2606910" dan olindi