Mukormikoz

Odamlarning mukormikozi - qora qo‘ziqorin yoki qora mog‘or deb nomlanuvchi, Mucorales oilasining turli xil qo‘ziqorinlari, shu jumladan Mucor, Rhizopus, Rhizomucor avlodlari qo‘zg‘atadigan infeksiya. Kasallikning eng tez-tez uchraydigan alomatlari burun va tanglaydagi invaziv nekrotik shikastlanishlar bo‘lib, og‘riq, isitma, proptoz bilan orbital selulit va yiringli burun ajralishini keltirib chiqaradi.

Belgilari va alomatlari

Mukormikozning belgilari va alomatlari infeksiya odam tanasida joylashishiga bog‘liq. Infeksiya odatda og‘iz yoki burundan boshlanadi va markaziy asab tizimiga ko‘z orqali kiradi.

Agar bu kasallik burun yoki sinusdan boshlanib, miyaga o‘tadigan bo‘lsa, alomatlar va belgilar bir tomonlama ko‘z og‘rig‘i yoki bosh og‘rig‘ini o‘z ichiga olishi mumkin va yuzidagi og‘riq, uyqusizlik, isitma, hidning yo‘qolishi, burun tiqilib qolishi yoki tumov. Odamda sinusit paydo bo‘lishi mumkin. Yuz bir tomondan shishgan bo‘lib ko‘rinishi mumkin, burunda yoki og‘izning yuqori qismida tez o‘sib boruvchi "qora jarohatlar" mavjud. Bir ko‘z shishgan va bo‘rtib ko‘ringan bo‘lib, ko‘rish xiralashgan bo‘lishi mumkin.

Isitma, yo‘tal, ko‘krak qafasi og‘rig‘i va nafas olish qiyinlashishi yoki qon bilan yo‘talish o‘pka aralashganda paydo bo‘lishi mumkin. Oshqozon-ichak trakti aralashganda oshqozon og‘rig‘i, ko‘ngil aynish, qusish va qon ketishi mumkin. Ta’sir qilingan teri to‘q qizil rangga ega bo‘lib, to‘qima o‘limi tufayli qorayish markaziga ega. Bu erda oshqozon yarasi bo‘lishi mumkin va u juda og‘riqli bo‘lishi mumkin.

Qon tomirlariga kirib borish qon ta’minoti yo‘qolishi sababli tromboz va atrofdagi to‘qimalarning o‘limiga olib kelishi mumkin. Keng tarqalgan mukormikoz odatda boshqa tibbiy kasalliklardan kasal bo‘lgan odamlarda uchraydi, shuning uchun qaysi alomatlar mukormikoz bilan bog‘liqligini bilish qiyin bo‘lishi mumkin. Miyada tarqalgan infeksiya bilan kasallangan odamlarda ruhiy holat o‘zgarishi yoki koma rivojlanishi mumkin.

Tarixi

Mukormikozning birinchi holati 1855-yilda Friedrich Küchenmeister tomonidan tasvirlangan . Fürbringer birinchi marta 1876-yilda o‘pkadagi kasallikni tasvirlab bergan. 1884-yilda Lixtaym quyonlarda kasallikning rivojlanishini yo‘lga qo‘ydi va ikkita turini tavsifladi. „Mucor corymbifera“ va „Mucor rhizopodiformis“, keyinchalik „Lixtgeymiya“ va „Rizopus“ deb nomlangan.

1953-yilda bir nechta holatlarni keltirib chiqargani aniqlangan „Saksenayea vasiformis“ Hindiston o‘rmon tuprog‘idan ajratib olingan va 1979-yilda PC Misra Hindiston mango bog‘idagi tuproqni tekshirilgan, u yerda Apofizomise ajratib olingan, keyinchalik mukormikozning asosiy sababi bo‘lgan.

O‘shandan beri mukoralesning bir nechta turlari tavsiflangan. 1950-yillarning o‘rtalarida AQSHda holatlar qayd etilganda, muallif bu antibiotiklar, ACTH va steroidlarni qo‘llash natijasida paydo bo‘lgan yangi kasallik deb o‘ylagan.

20-asrning ikkinchi yarmiga qadar yagona davolash usuli kaliy yodid edi. 1970–2000 yillarda moslashuvchan bronkoskopiyadan so‘ng tashxis qo‘yilgan o‘pka bilan bog‘liq holatlarni ko‘rib chiqishda, asosan amfoterisin B bilan birgalikda operasiya va tibbiy davolanishda omon qolish yaxshiroq ekanligi aniqlandi.

COVID-19 asorati va Hindiston

Hindistondagi COVID-19 pandemiyasi davrida ushbu kasallik sog‘liq uchun yana bir muhim muammo bo‘lib chiqmoqda. Hindiston hukumati 2021-yil 25-may holatiga ko‘ra 11 700 dan ortiq odam mukormikoz kasalligini davolash bilan shug‘ullanayotganini xabar qildi.

Ko‘plab hind ommaviy axborot vositalari buni o‘lik va o‘lib ketadigan to‘qimalarda paydo bo‘lgan qo‘ziqorin tufayli paydo bo‘lgan qora qo‘ziqorin deb atashgan. COVID-19 pandemiyasidan oldin ham Hindistonda mukormikoz bilan kasallanish butun dunyoga qaraganda taxminan 70 baravar yuqori bo‘lgan.Kasalliklarning tez sur’atlarda o‘sib borishi sababli, Hindistonning ko‘plab shtatlari hukumatlari mukormikoz epidemiyasini e’lon qildi.

2020/21-yillarda Hindistondagi COVID-19 pandemiyasi paytida bir nechta mukormikoz, aspergilloz va kandidoz holatlari COVID-19ni immunosupressiv davolash bilan bog‘liqligi haqida xabar berilgan. 2021-yil boshida Mukormikoz va COVID-19 o‘rtasidagi bog‘liqlik bo‘yicha o‘tkazilgan bir tekshiruvda sakkizta mukormikoz holati qayd etilgan. Xususan, AQShdan uchtasi, Hindistondan ikkitasi va Braziliya, Italiya va Buyuk Britaniyadan bittadan.

Eng keng tarqalgan kasallik diabet edi. Ularning aksariyati kasalxonada COVID-19 tufayli jiddiy nafas olish muammolari bo‘lgan, ular COVID-19’ga davolanganib chiqqanidan keyin 10–14 kun o‘tgach mukormikoz kuzatilgan. Besh kishining buyragi g‘ayritabiiy shikastlangan, uchtasida sinus, ko‘z va miya, uchtasida o‘pka, bittasida oshqozon-ichak trakti va bitrida kasallik keng tarqalgan.

Oq mog‘or
«Qora mog‘or» bilan kasallanish sonining ko‘payishi fonida Hindistonda yana bir turdagi «oq mog‘or» qo‘ziqorin kasalligi qayd etilishni boshladi. Shifokorlar «oq mog‘or» o‘pka va boshqa organlarga, jumladan, tirnoqlar, teri, oshqozon, buyrak va miyaga jiddiy ta’sir ko‘rsatishi sababli «qora mog‘or»dan ham xavfli ekanini ma’lum qilgan. Ushbu turdagi kasallikka chalinish xavfi ko‘proq diabet yoki immunitet tanqisligi bo‘lgan koronavirus bilan og‘rigan bemorlarda eng yuqori ko‘rsatkichda qayd etilgan. Bu infeksiyaning insonda kech aniqlanishi o‘limga olib keladi. Shu sababli hindistonlik shifokorlar koronavirusga chalingan bemorlarga «oq mog‘or»ni jiddiy qabul qilish va uning alomatlari kuzatilganda, shifokorga murojaat qilishni aytgan.

Sariq mog‘or
2021-yil maqy oyida «oq» va «qora mog‘or» ortidan «sariq mog‘or» ham tarqalishni boshlagani ma’lum bo‘ldi. Kasallik bilan bog‘liq ilk holat Hindistonning Gʻoziobad shahrida qayd etilgan. Uni birinchi bo‘lib mahalliy otorinolaringolog B.P. Tyagi aniqlagan. Shifokorning so‘zlariga ko‘ra, bugungi kungacha, odatda, sudralib yuruvchilarda kuzatiladigan xastalik birinchi marotaba odamlar orasida qayd etilgan. Sariq mog‘orga kuzatilgan bemorda holsizlik, zaiflik, shuningdek, ishtaha yo‘qolishi va buning oqibatida vazn yo‘qotish holatlari kuzatilgan.