Zebo Gʻaniyeva

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Zebo G'aniyeva
Asl ismi Zebo Posho qizi G'aniyeva
Tavalludi 1923-yil 20-avgust
Vafoti 2010-yil
Qoʻshin turlari Piyoda askarlar
Xizmatdagi yillari 1941-1943-yillar
Unvoni Kichik Leytenant
Lavozimi Snayperchi
Mukofotlari Sovet IttifoqiQizil bayroq ordeni
Sovet IttifoqiVatan urushi ordeni
Sovet IttifoqiQizil Yulduz ordeni
Sovet IttifoqiMoskva Mudofaasi uchun ordeni
Otasi Posho Gʻaniyev
Bolalari Marat Qodirov

Zebo Gʻaniyeva (20.08.1923-yil Guliston, Oʻzbekiston SSR, baʼzi maʼlumotlarga koʻra, Ozarbayjonning Shamaxi shahrida — 2010-yil, Moskva) — Ikkinchi jahon urushi qatnashchisi, radio operatori, razvedkachi. U Qizil Bayroq, Qizil Yulduz ordenlari, „Moskva mudofaasi uchun“ medali va 1-darajali Vatan urushi ordeni bilan taqdirlangan. 1941-yil 7-noyabr 3-Moskva kommunistik diviziyasi tarkibida u Qizil maydondagi paradda qatnashgan va urushga otlangan. U 1942-yil aprel-may oylarigacha 21 ta dushman harbiy xizmatchilarini yoʻq qilgan. U butun urush davomida 129 nafar dushmanni yoʻq qilgan[1].

Biografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Urushdan oldin[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zebo Gʻaniyeva 1923-yil 20-avgustda Oʻzbekistonning Guliston[2] (baʼzi maʼlumotlarga koʻra, Ozarbayjonning Shamaxi[3]) shahrida tugʻilgan. Zeboning otasi ozarbayjon, onasi oʻzbek edi. 14 yoshida u tirik ota-onasi boʻlgan holda yetim boʻlib qoladi — 1937-yilda Zeboning onasi qatagʻonga uchradi, otasi Posho Gʻaniyev esa qizining hayotini saqlab qolish uchun uni tashlab ketishga majbur boʻladi[4]. Oʻsha yili Zebo Toshkentga joʻnab ketdi va u yerda Oʻzbekiston filarmoniyasining xoreografiya boʻlimiga oʻqishga kirdi. 1940-yilda Zebo Moskvaga koʻchib oʻtdi va u yerda Rossiya davlat teatr san'ati institutining aktyorlik boʻlimiga oʻqishga kirdi. A.V. Lunacharskiy nomidagi Moskva davlat teatr sanʼati institutining talabasi boʻlganida, urushning dastlabki kunlarida u yuz minglab sovet talabalari singari frontga borishga koʻngilli ravishda qatnashishga qaror qilgan. Gʻaniyeva qisqa muddatli otish kurslariga yuborilib, u yerda pulemyotdan foydalanish va merganlik miltigʻidan otishni oʻrgandi, shuningdek, razvedkachilik sanʼati bilan ham yaqindan tanishdi. 7-noyabr 1941-yilda 3-Moskva kommunistik diviziyasi tarkibida Qizil maydondagi paradda qatnashdi, shundan soʻng darhol vatanni himoya qilish uchun joʻnadi.

Ikkinchi jahon urushi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qizil Armiya askari Zebo Gʻaniyeva (harbiy chaqiruv joyi -Krasnopresnenskiy RVC, Moskva viloyati, Moskva shahri, Krasnopresnenskiy tumani[5]) −1941-yil 16-oktabrdan Qizil Armiya safida Leningrad va Shimoliy-Gʻarbiy frontlarda jang qilgan. Radio operatori sifatida u razvedka guruhlari tarkibida front chizigʻini 16 marta kesib oʻtgan[6], u yerdan radio orqali uzatilgan va dushman haqida muhim maʼlumotlarni olib kelgan. U diviziondagi eng yaxshi snayperlardan biri hisoblangan[7].

1941-yil oktabr oyida u 3-Moskva kommunistik diviziyasida snayperchi boʻldi va u yerda snayperlik mahoratini oshirishda davom etdi. 1942-yil yanvarda 3-Moskva kommunistik diviziyasi negizida 130-oʻqchilar diviziyasi tuzildi. 1942-yil bahorida u diviziya tarkibida Shimoliy-Gʻarbiy frontga keldi va faol harbiy harakatlarga qoʻshildi. Oʻzining jangovar doʻsti Nina Solovey bilan Zebo Gʻaniyeva bilan birgalikda diviziyada snayperlar harakatini tashkil etish tashabbusi bilan chiqdi[8]. 1942-yil 12-apreldan 23-maygacha Chernoye, Lunevo, Ojetsi va Diagilevo qishloqlari hududida faoliyat yuritayotgan ushbu diviziyaning 151-alohida motooʻqchi razvedka batalonining razvedkachi snayperi Zeboa Gʻaniyeva 20 ta dushmanni yoʻq qilgan[9]. V.S. Murmantsevaning "Sovet ayollari Ulugʻ Vatan urushida" kitobiga koʻra, u qisqa vaqt ichida 21 ta fashistni oʻldirgan[10]. Rassom Toir Salahovaning xotiralaridan suhbatlarning birida Gʻaniyeva: "Toir, men bir yuz yigirma toʻqqizta fashistni oʻldirdim[11]" degan.

Jasorat[tahrir | manbasini tahrirlash]

1942-yil 23-may kuni, Leningrad viloyati, Molvotitskiy tumani, Bolshoe Vragovo qishlogʻi uchun boʻlgan jangda, Zebo Gʻaniyeva katta muvaffaqiyatga erishdi. Qoʻmondonlikdan Bolshoe Vragovo qishlogʻidagi nemis garnizoniga snayperdan oʻq otish topshirigʻini olgan Gʻaniyeva qishloqning sharqiy tomonidagi balandlikka chiqdi. Tank otryadining hujumi natijasida fashistlar qishloqdan chekinishni boshlaganlarida, Zebo Gʻaniyeva toʻqqiz nafar jangchi guruhini tuzib, chekinayotgan dushmanga snayperdan oʻq uzdi. Gʻaniyevaning oʻzi oldinga siljib, olti nafar dushmanni otib tashladi. Bu vaqtda kichik leytenant Marchenko qoʻmondonligi ostidagi guruh qishloqning oʻzida allaqachon jang qilardi. Marchenko Gʻaniyevaga yordam koʻrsatishni soʻrab xabarchi yubordi. 130-piyoda diviziyasining 528-piyoda polki komandiri mayor Pavlovdan yana olti nafar jangchini qabul qilib, Zebo Gʻaniyeva 15 nafar jangchi guruhi bilan Marchenko otryadiga yordam berish uchun yoʻl oldi. Yordamga ketayotganda guruhni bino vayronalari orasida joylashgan pulimyotdan oʻqqa tutishgan. Zebo Gʻaniyeva jangchilardan biri bilan birga pulemyotchining pozitsiyasini orqa tomondan chetlab oʻtib, uni yoʻq qilgan. Shu vaqtda ular kuchli minomyotdan oʻqqa tutilgan, natijada Gʻaniyeva jarohati olgan. Ammo bu vaqtga kelib, uning guruhi allaqachon Marchenko otryadi bilan bogʻlangan edi va birgalikdagi saʼy-harakatlar bilan dushman qishloqdan haydab chiqarilgan[12].

Jarohat va davolanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ogʻir yaralangan kichik leytenant Zebo Gʻaniyeva oʻz hayotini xavf ostiga qoʻyib, uning safdoshlari Nina Solovey, Fyodor Kirillov va Yakov Kolyakoni jang maydonidan olib chiqdi. Gʻaniyevani moʻjizaviy tarzda samolyotda Moskvaga joʻnatishga muvaffaq boʻlindi. U kasalxonaga tushdi, u yerda unga Mariya Fedorovna Shvernik davoladi, u Zeboning hayotini saqlab qoldi. Gʻaniyeva qondan zaharlanib vafot etayotgan edi. Oʻn bir oy davomida Mariya Fedorovna Zeboning toʻshagidan chiqmadi va nihoyat Zebo oyoqqa turganida, xursandchilikdan yigʻlab: "Barcha oddiy ayollar 9 oy bolani koʻtarib yurishadi, lekin men sizni 11 oy davomida koʻtarib yurganman", degandi[13].

Vatan oldidagi harbiy xizmatlari uchun Zebo Gʻaniyeva Qizil Bayroq, Qizil Yulduz ordeni, „Moskva mudofaasi uchun“ medali bilan taqdirlangan[14].

Gʻaniyevaning Kavkaz onalariga murojaati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zebo Gʻaniyevaning jasorati haqidagi gap-soʻzlar butun Sovet mamlakatiga tarqaldi. Uning surati va Zebo Gʻaniyeva allaqachon 20 nafar fashistni snayper miltigʻi bilan yoʻq qilgani haqidagi xabarlar barcha markaziy va mahalliy gazetalarda eʼlon qilingan. Gitler qoʻshinlari Kavkaz tomon harakat qilganda, u onalarga, opa-singillarga va doʻstlarga oʻzlarining Vatanini himoya qilishga chaqirdi. 1942-yilda Rabotnitsa jurnalining 19-20-sonlarida uning murojaati eʼlon qilindi:

"Dushmanlar bizning ajoyib, ulugʻvor Kavkazimizga bostirib kirishdi. Togʻlik ayollar: kazaklar, chechenlar, kabardin-balkarlar, ozarbayjonlar, gruzinlar, armanlar — barcha Kavkaz va Kavkaz osmoni ostida yashaydiganlar, dushman qoʻshinlariga qarshi jang qilayotgan erlaringizga va birodarlaringizga yordam bering! Yogʻi, paxtasi, gullagan bogʻlar mevasi — inson qoʻli yaratgan hamma narsa — bilan dushmanni yengish mumkin! Biz Buyuk Oktabr Sotsialistik inqilobining yutuqlarini himoya qilamiz, biz dushmandan erkinlik, qadr-qimmat, shaʼnimizni himoya qilamiz. Biz uy-joyimizni, farzandlarimizni dushmanga bermaymiz! Dushmanlarga oʻlim!"

Urushdan keyingi davr[tahrir | manbasini tahrirlash]

1945-yilda Gʻaniyeva Nabi Gʻaniyevning "Tohir va Zuhra" filmida rol ijro etgan.

Gʻalabadan keyin Zebo Gʻaniyeva oʻsha paytda SSSRning Turkiyadagi elchixonasining vaqtinchalik ishlar vakili boʻlgan ozarbayjon diplomati Tofiq Qodirovga turmushga chiqdi[15]. Gʻaniyeva turmush oʻrtogʻi bilan Moskvaga qaytib keldi[16], u yerda er-xotin Marat Qodirov ismli oʻgʻil koʻrdi[17].

Gʻaniyeva tarix fanini oʻrgangan, sharqshunoslik fanlari doktori, professor, filologiya fanlari nomzodi boʻlgan[18]. 1955-56-yillarda. Boku oliy partiya maktabining til va adabiyot kafedrasi mudiri edi. 1956-yildan SSSR Fanlar akademiyasining Sharqshunoslik instituti ilmiy xodimi  sifatida faoliyat yuritgan.

1985-yilda Ikkinchi jahon urushidagi Gʻalabaning 40 yilligi sharafiga 1-darajali Vatan urushi ordeni bilan taqdirlangan.

Xotiralar[tahrir | manbasini tahrirlash]

518-oʻq polkining sobiq komsomol tashkilotchisi leytenant G.D. Kievskayaning "Mening aziz moskvaliklarim" maqolasidan (1968-yil):

"Moskva kommunistik boʻlimida Teatr sanʼati institutining 1-kurs talabasi Zebo Gʻaniyeva bilan tanishdim. Frontda u snayperlik mahoratini puxta egalladi va Shimoli-gʻarbiy frontning eng yaxshi snayperlaridan biriga aylandi. Ikkinchi jarohatdan keyin Zebo kasalxonada taxminan ikki yil oʻtkazdi. Hayot uchun, sogʻliq uchun uzoq kurash. Keyin bilim uchun oʻjar kurash. Urushdan keyin u institutni, keyin esa aspiranturani tugatdi. Diplom oldi".

Mukofotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Eslatmalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Murmanseva V.S „Ulug 'Vatan urushidagi sovet ayollari“. M., Fikr, 1974-yil.
  2. ↑ Gәniјeva Zibo Pasha gizi // Azerbaydjanskaya sovetskaya ensiklopediya / Pod red. Dj. Kulieva. — 1979. — T. III. — S. 137.
  3. ↑ „arxiv nusxasi“. 2018-yil 24-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-iyun.
  4. ↑ Tair Salaxov „Gorod moey molodosti“
  5. ↑ http://podvignaroda.ru/?#id=6015092&tab=navDetailManAward
  6. ↑ MOU Krasnoyarskaya SOSh: „Jenщini v godi voyni“.
  7. ↑ Ganieva Ziba 1923 g.r. Arxivirovano 13 marta 2012 goda. // Podvig naroda Arxivirovano 13 marta 2012 goda. Ganieva Ziba
  8. ↑ Spravka politotdela 53-y gvardeyskoy krasnoznamennoy strelkovoy divizii o komsomolskoy organizatsii divizii, v chastnosti, o podvigax boysov chlenov VLKSM
  9. ↑ Ganieva Ziba 1923 g.r. Arxivirovano 13 marta 2012 goda. // Podvig naroda Arxivirovano 13 marta 2012 goda. Ganieva Ziba
  10. ↑ Sovetskie jenщini v Velikoy Otechestvennoy voyne // Murmanseva V. S. Sovetskie jenщini v Velikoy Otechestvennoy voyne. M., Misl, 1974
  11. ↑ Tair Salaxov „Gorod moey molodosti“
  12. ↑ SNAYPYeR-RAZVYeDChIK RKKA ZIBA GANIYeVA (nedostupnaya ssilka). Data obraщeniya: 3-aprelya 2013. Arxivirovano 15-aprelya 2019 goda.
  13. ↑ Udivitelnaya sudba i podvigi Zibi Ganievoy dlya nas, molodeji poslevoennoy strani, slujili primerom bezzavetnoy xrabrosti i patriotizma.
  14. ↑ http://airaces.narod.ru/snipers/w1/ganieva.htm
  15. ↑ Belie stranitsi Moskvi: Ziba Pasha kizi Ganieva Arxivnaya kopiya ot 12 marta 2016 na Wayback Machine
  16. ↑ Belie stranitsi Moskvi: Ziba Pasha kizi Ganieva Arxivnaya kopiya ot 12 marta 2016 na Wayback Machine
  17. ↑ Belie stranitsi Moskvi: Marat Kadirov Arxivnaya kopiya ot 9 marta 2016 na Wayback Machine
  18. ↑ Sovetskie jenщini v Velikoy Otechestvennoy voyne // Murmanseva V. S. Sovetskie jenщini v Velikoy Otechestvennoy voyne. M., Misl, 1974

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • V. S. Murmanseva — „Jenщini v soldatskix shinelyax“. Voenizdat, M. 1971 g.
  • Aleksandr Gritchenko: „Geroizm sinov i docherey Azerbaydjana“. Baku, „Voennoe Izdatelstvo“, 2009.
  • Isbax A. A.: „Vstavay, strana ogromnaya… Rasskazi o Velikoy Otechestvennoy voyne. Ziba Ganieva.“ Xudoj. lit., 1969. — T.2
  • Qorkinin dekadentçiliyə və naturalizmə qarşı mübarizəsi (Gorky’s Struggle Against Decadence and Naturalism), „Azərbaycan“, 1955, № 6
  • O satire Gorkogo v period pervoy russkoy revolyutsii (On Gorky’s Satire in the First Russian Revolution Period), „Literaturniy Azerbaydjan“, 1955, № 12
  • Stranitsi iz istorii revolyutsionnoy poezii na urdu (Pages from the History of Revolutionary Poetry in Urdu), „Narodi Azii i Afriki“, 1970, № 2

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zebo Gʻaniyeva 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Zebo_Gʻaniyeva&oldid=3984144" dan olindi