Epik fentezi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
(Yuqori fantaziyadan yoʻnaltirildi)

Yuqori fantaziya yoki epik fantaziya — fantaziyaning kichik janri boʻlib, uning sahnaningepik tabiati yoki qahramonlarining, mavzulari yoki syujetining epik darajasi bilan doimo belgilanadi[1]. „Yuqori fantaziya“ atamasi Lloyd Aleksandr tomonidan 1971-yilda va 1969-yil oktabr oyida Yangi England bolalar kutubxonachilarining oʻzaro suhbatida berilgan „Yuqori fantaziya va qahramonlik romantikasi“ inshosida taʼkidlab oʻtgan edi.

Xususiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yuqori fantaziya „haqiqiy“ yoki „asosiy“ olamda emas, balki muqobil, xayoliy („ikkinchi darajali“) butun olamda oʻrnatiladi. Bu ikkilamchi dunyo odatda ichki jihatdan izchil, lekin uning qoidalari birlamchi dunyonikidan katta farq qiladi. Aksincha, kam fantaziya yer yuzida, asosiy yoki haqiqiy olamda yoki sehrli elementlarni oʻz ichiga olgan oqilona va tanish fantastik dunyoda oʻrnatilishi bilan tavsiflanadi[2][3][4][5].

Uilyam Morrisning „Dunyo oxiridagi quduq“ kabi romanlari oʻrta asrlarning xayoliy olamida tasvirlangan, baʼzan ulkan fantaziyaning dastlabki namunalari sifatida baholanadi[6]. JRR Tolkienning asarlari, ayniqsa „Uzuklar hukmdori“ — yuqori fantaziyaning arxetipik asarlari sifatida qabul qilingan[6].

Juda koʻplab ulkan xayoliy hikoyalar bittagina bosh qahramon nuqtai nazaridan aytiladi. Koʻp hollarda, syujetning aksariyati olamga tahdid soladigan tajovuz bilan birga ularning merosi yoki sirli tabiati atrofida yoritiladi. Koʻpgina romanlarda qahramon yetim yoki gʻayrioddiy aka-uka boʻlib, koʻpincha sehr yoki jang qilish uchun ajoyib isteʼdod bilan tasvirlangan. Ular hikoyani yosh, agar haqiqiy bola sifatida boʻlmasa, boshlashadi yoki juda zaif va yoki foydasiz sifatida tasvirlanlanadi[7].

Qahramonning hayoti koʻpincha bolalikdan boshlanadi, lekin tez kamolotga erishadi, bu yoʻlda jang qilish muammolarni hal qilish qobiliyati bilan sezilarli yutuqlarga erishadi. 

Hikoyaning davomi qahramonning ularga qarshi nomaʼlum kuchlarning tabiati, ular ulkan kuch va yovuz kuchga ega ekanligini bilishiga olib keladi. Bunday hikoyalardagi yovuz odamlar doimo butunlay yomon va bir-biriga bogʻliq emas.

„Yuqori fantaziya“ koʻpincha keng koʻlamli atama hisoblanib, fantaziya janrining turli xil yoʻnalishlarini oʻz ichiga oladi hamda qahramonlik fantaziyasi, epik fantaziya, afsonaviy fantaziya va qorongʻu fantaziya[8]. Odatda qilich va sehrgarlik janrini oʻz ichiga olmaydi[9].

Mavzular[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yuqori fantaziya koʻp hollarda uning mavzulari va xabarlari bilan belgilanadi[10]. Yaxshilikka qarshi yovuzlik yuqori fantaziyada keng koʻp tarqalgan va yovuzlik xarakterini belgilash koʻpincha katta fantaziya asarida dolzarb mavzu hisoblanadi[11], xuddi „Uzuklar hukmdori“ filmidagi kabi. Yaxshilik va yomonlik tushunchasining ahamiyatini yuqori fantaziya va qilich va sehr oʻrtasidagi farqlovchi belgi hisoblanadi[9]. Yuqori fantaziyaning koʻplab asarlarida bu qarshilik axloqiy masalalar bilan chuqur tasvirlanadi hamda boshqa asarlarda hokimiyat uchun kurash boʻlib, masalan, sehrgarlar „yaxshi“ yoki „yomon“ boʻlib, oʻzlarini mas’uliyatsiz tutadilar[12].

Oʻyin sozlamalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Treysi Xikman va Margaret Vaysning Dragonlance va Ed Grinvudning Forgotten Realms kabi kampaniya sozlamalari bilan Dungeons & Dragons kabi rolli oʻyinlari koʻplab fantastik kitoblar uchun umumiy asos boʻlib, boshqa koʻplab mualliflar sozlamalarga hissa qoʻshishda davom etmoqdalar[13][14][15].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Defining the Genre: High Fantasy“. fandomania (11-may 2011-yil). — „"High Fantasy is probably one of the most recognizable subgenres of Fantasy."“. Qaraldi: 8-avgust 2016-yil.
  2. ↑ Buss, Kathleen. Reading and Writing Literary Genres. International Reading Assoc., 2000 — 114 bet. ISBN 978-0-87207-257-2. 
  3. ↑ Perry, Phyllis Jean. Teaching Fantasy Novels. Libraries Unlimited, 2003 — vi bet. ISBN 978-1-56308-987-9. 
  4. ↑ Gamble, Nikki. Exploring Children's Literature. SAGE Publications Ltd, 2008 — 102–103 bet. ISBN 978-1-4129-3013-0. 
  5. ↑ C.W. Sullivan has a slightly more complex definition in „High Fantasy“, chapter 24 of the International Companion Encyclopedia of Childrenʼs Literature by Peter Hunt and Sheila G. Bannister Ray (Routledge, 1996 and 2004), chapter 24.
  6. ↑ 6,0 6,1 Dozois, Gardner „Preface“,. Modern Classics of Fantasy. New York: St. Martin's Press, 1997 — xvi–xvii bet. ISBN 031215173X. 
  7. ↑ Michael Moorcock. Wizardry & Wild Romance: A Study of Epic Fantasy, 2004 — 84 bet. ISBN 1-932265-07-4. 
  8. ↑ Dungeon Master's Guide (inglizcha) Crawford: . Washington, United States: Wizards of the Coast, 2014-yil dekabr — 38–41 bet. ISBN 978-0-7869-6562-5. 
  9. ↑ 9,0 9,1 Joseph A. McCullough V, „The Demarcation of Sword and Sorcery“
  10. ↑ Wolfgang, Baur „How Real is Your World? On History and Setting“,. Kobold Guide to Worldbuilding (inglizcha) Silverstein: . Kobold Press, 2012 — 27 bet. 
  11. ↑ Tom Shippey, J.R.R. Tolkien: Author of the Century, p 120, ISBN 0-618-25759-4
  12. ↑ Ursula K. Le Guin, „The Question I Get Asked Most Often“ p 274, The Wave in the Mind, ISBN 1-59030-006-8
  13. ↑ „Dragonlance homepage“. 2006-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-mart 2006-yil.
  14. ↑ Snow, Cason (2008). „Dragons in the stacks: an introduction to role-playing games and their value to libraries“. Collection Building. 27-jild, № 2. 63–70-bet. doi:10.1108/01604950810870218. „For Dungeons and Dragons, both TSR and WotC produced additional settings that can be used with the core rules, two of the most popular being the magic-punk Eberron... and the high fantasy Forgotten Realms Campaign Setting.“
  15. ↑ "Most role-playing games draw upon a universe based in high fantasy; this literary genre, half-way between traditional fantasy …" Squedin, S., & Papillon, S. (2008). U.S. Patent Application 12/198,391. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Epik_fentezi&oldid=3597157" dan olindi