Yaponiyada ot poygasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Deep Impact 2005-yil 23-oktyabrda Kikuka Sho gʻolib chiqqan.

Keiba (yaponcha: 競馬, „ot poygasi“) — yaponiyadagi mashhur sport turlaridan biri hisoblanadi, ushbu davlatda yiliga 21000dan ziyod poyga uyshtiriladi. Yaponiyada uch xil turdagi ot poygasi mavjud. Bular — tekislik poygasi, sakrash poygasi va tayyorlov poygalaridir.

Yaponiyada ot poygasi Yaponiya poygalari assotsiatsiyasi (YPA) va Milliy poyga assotsiatsiyasi (MPA) tomonidan tashkil etiladi. YPA poytaxt hududlaridagi oʻnta yirik poyga maydonlarida ot poygalari uchun, MPA esa Yaponiya boʻylab turli mahalliy ot poygalari uchun mas’ul. Ot poygalarini boshqarishning bunday tizimi Yaponiyaga xosdir.

Yaponiyaning eng yuqori darajli poygalari bahor, kuz va qishda oʻtkaziladi. Musobaqa sovrini — Yaponiya kubogidir.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yaponiyada ot sporti va ot poygasi tarixi koʻp asrlarga borib taqaladi, ammo 1862-yilning bahoriga qadar Yevropa formatidagi birinchi ot poygasi bir guruh britaniyaliklar tomonidan yaqinda ochilgan Yokohama porti atrofidagi qurigan botqoqlik hududida tashkil etilgan[1].

Yokohamada otliq Samuraylar

Koʻpincha botqoqlik maydoni deb ataladigan joyda bir qator norasmiy poygalar oʻtkazilgandan soʻng, 1866-yilda kengayib borayotgan Yamate turar-joy tumaniga ulashgan doimiyroq joyni taʼminlash uchun Negishi poyga maydoni qurilgan[2]. Dastlab chet el jamoatchiligi uchun koʻngilochar maskan sifatida moʻljallangan bu maydon tezda yapon jamiyati orasida mashhur boʻldi; Imperator Meijining oʻzi 14 marta tashrif buyurgan. Ot poygasining mashhurligi boshqa shartnoma portlari yaqinida tez tarqaldi. Yokohama tabiatiga binoan Kobe Jokey klubi 1870-yilda tashkil etilgan.

Yaponiya ot sportining rivojlanishining dastlabki bosqichlarida zotdor naslchilik va poygaga kompleks yondashuvni qoʻlladi. Ushbu ikki sanoat oʻrtasidagi yaqin moliyaviy qoʻllab-quvvatlovchi munosabatlar Ikkinchi Jahon urushidan keyingi iqtisodiy yuksalish davrida ikkalasiga ham sezilarli darajada oʻsishga imkon berdi[3]. Yaponiya poyga assotsiatsiyasi rasman 1954-yilda tashkil etilgan.

Dunyodagi eng nufuzli ot poygalaridan biri boʻlgan Yaponiya kubogi 1981-yilda ochilgan. Noyabr oyining soʻnggi yakshanbasida Tokiodagi Fuchu poyga maydonida yugurish uchun butun dunyodan zotdor otlarni jalb qilishda davom etmoqda[4].

Yaponiya poyga assotsiatsiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

YPA Yaponiyadagi oʻnta asosiy poyga yoʻlini boshqaradi. Ushbu yoʻldagi poygalar Chuo Keiba („markaziy ot poygasi“ degan maʼnoni anglatadi) deb ataladi. U dunyodagi eng daromadli poygalar hisoblanadi. Uch yoshli otlar uchun odatiy YPA qizlar poygasi 9,55 million ¥ (taxminan 112 000 AQSH dollari)lik daromad olib, g‘olibga 5 million ¥ (taxminan 59 000 AQSh dollari) to‘langan[5]. Baholangan poygalarning umumiy summasi 74,6 million ¥ (taxminan 882 000 AQSh dollari) dan boshlanadi.

Mamlakatning eng koʻzga koʻringan poygasi 1-darajali Yaponiya kubogi boʻlib, har yili noyabr oyida Tokio poygalarida 476 million ¥ (taxminan 5,6 million AQSH dollari) evaziga 2400 m (taxminan 1½ mil) masofaga taklif qilingan chim ustida oʻtkiziladigan poyga boʻlib, u oldindan taniqli boʻlib kelgan maysazor maydon hisoblanadi. Boshqa qayd etilgan yutuqli poygalarga Fevral Stakes, Takamatsunomiya Kinen, Yasuda Kinen, Takarazuka Kinen, Arima Kinen va Tenno Sho poygalari kiradi. Satsuki Sho, Tokyo Yushun va Kikuka Sho poygalarini yapon Triple Crown oʻz ichiga oladi.

Milliy poyga assotsiatsiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Milliy poyga assotsiatsiyasi (MPA) Chihou Keiba („mahalliy ot poygasi“ degan maʼnoni anglatadi) deb ataladigan narsani boshqaradi. Oʻn beshta Chihou Keiba poyga maydonlari shahar poyga idoralari tomonidan boshqariladi va Milliy poyga assotsiatsiyasi (MPA) ga tegishli. Bu poygalar YPA poygalaridan kichikroq, Minami-kanto Keiba (toʻrtta trassadan iborat guruh — Oi, Urava, Funabashi va Kavasaki) bundan mustasno. Minami-kanto Keibaning barcha yoʻllari Kanto mintaqasida, shu jumladan koʻplab yirik shaharlarda joylashgan.

YPA dan farqli oʻlaroq, MPA asosan qoidasiz musobaqalarni tashkil qiladi (maysazorda oʻtkiziladigan Morioka poygasi bundan mustasno), ulardan YPA oz sonli musobaqlarni oʻz ichiga oladi, shu jumladan xalqaro 1-darajali poyga, Tokio Daishōten va Teio sho kabi bir qator mahalliy 1-darajali tadbirlar, Kashiwa Kinen va Yaponiya selektsionerlar kubogi seriyasi.

Jahon moliyaviy inqirozi Chihou Keiba uchun jiddiy muammolarni keltirib chiqardi. Mahalliy hukumat moliyasi jami kamomadning oʻsishidan aziyat chekdi, bu baʼzi mahalliy hukumatlarni ot poygalarini saqlab qolish yoki yopish toʻgʻrisida muhokama qilishga olib keldi. 2011-yilda Kumamoto prefekturasidagi Arao shahri MPAdagi eng qadimgi musobaqa maydonini yopishga qaror qildi. Fukuyama shahridagi poyga yoʻli esa 2013-yilda yopilgan.

Cheklovlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

YPAga tegishli otlar, agar ular „almashinuv poygalari“ yoki „Qoidasiz poygalar“ boʻlmasa, MPA tadbirlarida qatnasha olmaydi. Buning teskarisi MPA otlari uchun amal qiladi, garchi ular YPA 1-darajali chimli musobaqalarida tegishli poygalarda malaka olish yoki 1-darajali xalqaro musobaqada gʻalaba qozonish orqali qatnashishi mumkin. YPA va MPA oʻrtasida ot oʻtkazish mumkin. Oguri Cap, YPA shon-shuhrat zali va 1989-yilda Arima Kinen gʻolibi Inari One, ikkalasi ham YPAga oʻtishdan oldin MPAda debyut qilishgan.

Two-Year-Old YPA poygasi yanada ommabop va raqobatbardosh deb hisoblansa-da, baʼzida MPA otlari YPA otlari oʻrniga Yaponiyadan tashqaridagi poygalarda Yaponiyani namoyish etgan. Misol uchun, Cosmo Bulk (Xokaydo Keybadan) 2006-yilda Singapur havo yoʻllari xalqaro kubogida MPA oti sifatida gʻolib chiqdi.

Yaponiyada poyga otlarini yetishtirishga alohida eʼtibor berilgan, boshqa nasldagi yaʼni yapon poyga otlariga taaluqli boʻlmagan otlarni poygachi otlarga qoʻshish man etilgan. Bu tendensiya 90-yillarning boshlarida, import qilingan aygʻirlarning avlodlari, xususan Toni Bin (Italiya), Brayan vaqti va Sunday Silence (ikkalasi ham AQSh) poyga va naslchilikda ajoyib muvaffaqiyatlarga erishganida oʻzgara boshladi. Bu, ayniqsa, 10 yil davomida yetakchi ota boʻlgan Sunday Silence bilan bogʻliq edi (uning avlodlari yana 3 yil davomida uning oʻrnini egallaydi). Yakshanba sukunati Yaponiyadan tashqarida 1-darajali poygalar (Hong Kong vazasi, Gonkong Mile va Dubay Sheema klassikasida bittadan) va butun dunyo boʻylab bir qator darajali poygalarda gʻolib boʻldi. 2000-yillarning oʻrtalaridan boshlab, Yaponiyadagi otlarning koʻpchiligi, shu jumladan chet eldagi guruh poygalarida gʻolib boʻlgan otlar Yaponiyada yetishtirilgan. Ulardan baʼzilari Yaponiyadan tashqarida ham muvaffaqiyatli naslchilik rekordiga ega — Deep Impactning qizi, Goʻzallik saloni 2012-yilda fransuz klassik poygasida ,,Poule d’Essai des Pouliches''da gʻolib chiqdi. Hat Trickning Dabirsim 2011-yilda Cartier Two-Year-Old Colt mukofoti sovrindori boʻldi. 2000-yillarning boshidanoq chet eldan ot olib kirishga yaʼni otlar importiga taqiq olib tashlandi. Bunga sabab yaponiyada ot poygasiga katta eʼtibor qaratilgani uchun chopogʻon otlarga ehtiyoj ortib borganidir, chunki xorijdan keltirilgan otlar ham yaxshi natija koʻrsatayotgan edi. Shunga qaramay yapon zotdor otlari hali ham yapon poygalarida import qilingan otlarga qaraganda muvaffaqiyatliroq deb hisoblanadi. 

Sakrash poygasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yaponiyaning eng yaxshi sakrash poygasi bu Nakayama Grand Jump boʻlib, har aprel oyida Nakayama maydonida oʻtkaziladi. Boshqa mamlakatlarda boʻlgani kabi katta yoʻl boʻylab yugurish oʻrniga, 4250 m (taxminan 2⅝ milya) Nakayama Grand Jump yoʻnalishi Nakayamaning poyga ovallarining ichki qismidagi burilishli yoʻldan oʻtadi. Poyga ¥142.5 million (taxminan 1,68 million AQSh dollari)ni tashkil etadi. Yaponiyada sakrash poygasi odatda tekislik poygagasi qadar mashhurlik qozonmagan. Poyga maydonlarida bir kunda ikkitadan ortiq musobaqa oʻtkazilmaydi.

Har bir yapon oti tekislikda qiyinchiliklarsiz yugura oladi. Odatda, ularning barchasi tekis maydonda muvaffaqiyat qozona oladi. Bu otlar qachonki tekislik poygasida qatnashish uchun yaroqsiz holga kelsagina ular sakrashga oʻrgatiladi. Yaponiyada, Yevropadan farqli oʻlaroq, sakrash uchun juda kam sonli otlar yetishtiriladi.

Mashhur chavandozlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yaponiyadagi eng yaxshi jokey(chavandoz) Yutaka Take boʻlib, u oʻz vatanida koʻp marotaba chempion boʻlgan va butun dunyo boʻylab poygalarda yapon otlarini muntazam ravishda minadi. Yutaka Take Deep Impactning muntazam jokeyi, 2005-yilgi Yaponiyaning Triple Crown gʻolibi va YPAning ikki karra Yil oti (2005-06) boʻlgan.

1994-yildan boshlab YPA chet ellik jokeylarga qisqa muddatli chavandozlik litsenziyalarini beradi (bir yilda koʻpi bilan 3 oyga ruxsat beriladi). Ushbu qisqa muddatli litsenziyalardan foydalangan holda koʻplab jahon toifasidagi jokeylar yapon ot poygalarida faol ishtirok etadilar, jumladan Kristof Sumillon, Mirko Demuro (Kristian Demuroning akasi), Kristof Lemaire, Kreyg Williams, Rayan Moore, Joao Moreira va Oisin Murphy .

Va 2014 yildan boshlab, YPA xorijiy jokeylarga toʻliq yillik litsenziyalar beradi, Demuro va Lemaire esa 2015-yilda ushbu litsenziyalarni olishadi. Lemaire 2017-yildan 2020-yilgacha toʻrt yil ichida etakchi jokeyga aylandi.

Victoire Pisa Demuro qoʻl ostida 2011-yilda eng nufuzli poyga, Dubay Jahon kubogida gʻolib chiqdi.

Boshqa taniqli jokeylar:

  • Yuichi Fukunaga, 2013-yil YPA yetakchi jokeyi
  • Yoichi Fukunaga — Yuichining otasi
  • Koshiro Take — Yutakaning ukasi, 2018-yilda murabbiyga aylandi
  • Takemi Kaga
  • Yukio Okabe
  • Yasunari Ivata — MPAda debyut qilgan. Melburn kubogi gʻolibi, 2011 va 2012 YPA yetakchi jokeyi
  • Fumio Matoba — Yaponiyada eng koʻp marotaba yutgan MPA jokeyi
  • Keyta Tosaki — MPAda debyut qilgan. 2014, 2015 va 2016 YPA yetakchi jokey
  • Masayoshi Ebina

Asosiy ot poygalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

(Ismlardagi yaponcha soʻzlarga eslatma; Kinen : Memorial, Xai : Kubok, Sho : Mukofot, Yushun : zoʻr ot)

fevral

  • Fevral yutuqli poygalari (1600 m tuproq)

mart

  • Takamatsunomiya Kinen (1200m maysazor)
  • Osaka Xay (2000m maysazor)

aprel

  • Oka Sho (1600m mysazor)
  • Satsuki Sho (2000m maysazor) — Triple Crown uchun birinchi oʻyin

may

  • Tenno Sho (bahor) (3200m maysazor)
  • NHK Mil kubogi (1600m maysazor)
  • Viktoriya Mil (1600m maysazor)
  • Yushun Ximba (Yapon emanlari) (2400m maysazor)
  • Tokio Yushun (Yapon derbisi) (2400m maysazor) — Triple Crown uchun javob oʻyini

iyun

  • Yasuda Kinen (1600m maysazor)
  • Takarazuka Kinen (Grand Prix) (2200m maysazor)

sentyabr

  • Sprinterlar qoziqlari (1200m maysazor)

oktyabr

  • Shuka Sho (2000m maysazor)
  • Kikka Sho (3000m maysazor) — Triple Crown uchun yakuniy oʻyin
  • Tenno Sho (kuz) (2000m maysazor)

Noyabr

  • Qirolicha Yelizaveta II kubogi (2200m maysazor)
  • Milya chempionati (1600m maysazor)
  • Yaponiya kubogi (2400m maysazor) — Yaponiyadagi eng boy hamyon poygasi

dekabr

  • Chempionlar kubogi (1800m tuproq)
  • Hanshin Juvenile Fillies (1600m maysazor)
  • Asahi Xay kelajakdagi qoziqlari (1600m maysazor)
  • Arima Kinen (Gran-pri) (2500m maysazor) — dunyodagi eng katta pul tikish poygasi
  • Umidli qoziqlar (2000m maysazor)
  • Tokio Daishōten （2000m tuproq） — xalqaro I darajali reytingga ega yagona MPA poygasi

Kentukki derbisiga Yaponiya yoʻli[tahrir | manbasini tahrirlash]

Quyidagi poygalar Kentukki Derbisining dastlabki bosqichi sifatida belgilangan.

  • Noyabr: Cattleya Sho (1600m tuproq)
  • Dekabr: Zen-Nippon Nisai Yushun (1600m tuproq)
  • Fevral: Sümbül qoziqlari (1600m tuproq)
  • Mart: Fukuryu qoziqlari (1800m tuproq)

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Bajutsu
  • Sunday Silence — Yaponiyada 1995-2007-yillardagi yetakchi ot.
  • Deep Impact — 2005 yilda magʻlub boʻlmagan yapon Triple Crown oti va 2012-2020-yillarda yetakchi ot.
  • Orfevre — 2012-2013-yillarda ,,Prix de l’Arc de Triomphe musobaqalarida ikki marta ikkinchi oʻrinni egallagan, har safar yengil vaznga ega boʻlgan raqibga yutqazgan.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Light, Richard L.. Routledge Companion to Sports History Pope: . Abingdon, Oxfordshire: Routledge, 2010 — 476 bet. ISBN 978-0-415-77339-3. 
  2. ↑ Williams, Harold. Foreigners in Mikadoland. Tokyo: Tuttle, 1972 — 141 bet. ISBN 9780804810494. 
  3. ↑ McManus, Phil. The Global Horse racing Industry, First, Abington, Oxfordshire: Routledge, 2013 — 56 bet. ISBN 978-0-415-67731-8. 
  4. ↑ The Encyclopedia of World Sport: From Ancient Times to the Present Levinson: . Oxford: Oxford University Press — 175 bet. ISBN 0-19-513195-9. 
  5. ↑ „Race Result for three-year olds.“. JBIS. Qaraldi: 2016-yil 21-sentyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yaponiyada_ot_poygasi&oldid=3772106" dan olindi