Xristian dini harbiy ordeni
| Xristian dini harbiy ordeni | ||
|---|---|---|
| ||
| Asl nomi | Real Ordem dos Cavaleiros de Nosso Senhor Jesus Cristo | |
| Turi | Orden | |
| Statistika | ||
| Taʼsis sanasi |
1318-yilda ma'naviy ritsarlik ordeni sifatida 1917-yilda fuqarolik mukofoti sifatida | |
| Navbat | ||
| Toʻngʻich mukofot | Dengiz xizmatlari uchun ordeni | |
| Kenja mukofot | Madaniyat va sanʼatdagi xizmatlari uchun] | |
Masihning ordeni (portugalcha: Ordem de Cristo), Rabbimiz Iso Masihning armiyasi (lotincha: Militia Domini Nostri Jesu Christi), Rabbimiz Iso Masihning harbiy ordeni (portugalcha: Ordem Militar de Nosso Senhor Jesus Cristo), Masihning harbiy ordeni (portugalcha: Ordem Militar de Cristo) — ruhiy va ritsarlik ordeni (harbiy-monastir), Portugaliyadagi Templiyerlarning vorisi hisoblanadi. 1318-yilda Portugaliya qiroli Dinis tomonidan sobiq Templiyerlarni rekonkistada qatnashish uchun jalb qilish uchun tashkil etilgan. Papa Ioann XXII 1347-yilda ordenning Buyuk Ustasining qarorgohiga aylangan Tomar qal’asini oʻz ichiga olgan Portugal Templiyerlarining barcha mulklarini ordenga oʻtkazishga ruxsat berdi. Shuning uchun ordenning ikkinchi nomi — Tomarskiydir.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Portugaliya Gʻarbiy Yevropada Templarlar joylashadigan birinchi davlat edi. 1160-yilda ular 1190-yilda Yoqub al-Mansur boshchiligidagi mavrlar tomonidan qamalga dosh berib boʻlmas Tomar qalʼasini qurishga kirishdilar. 1312-yilda ordenning tugatilishi rekonkistani davom ettirishda ritsarlar yordamiga umid qilgan Portugal monarxiyasi uchun katta zarba boʻldi. 1318-yilda allaqachon qirol Dinis ishsiz qolgan ritsarlarni „Masihning militsiyasi“ tarkibiga kiritdi. Ordenning rasmiy tashkil etilgan sanasi 1318-yil 14-avgustdir[1][2]. Ritsar-monaxlar Calatrava ordeni nizomini qabul qildi[1] Dinis men bir xil istaklarini amalga oshirishda Muqaddas taxtdan oldinda Templar ritsarlarining[2] erigan tartibining mulki bilan Portugaliya qirolligining mulkini oshirishga muvaffaq boʻldi[2]. Masih buyrugʻining ritsar-rohiblari oʻzlarining oq liboslarida qizil xoch tasviri bilan Templarsning vorisligini taʼkidladilar[1].
Granada va Marokashdan kelgan mavrlarning bosimiga qarshilikni kuchaytirish uchun Dinis I Masih ordeni ritsarlariga qirollikning janubidagi Kastro Marindagi Algarvedagi ulkan qal’a-qal’ani topshirdi[2]. Ordenning birinchi Grand Masteri Avis ordeni ritsari Don Gil Martins (D. Gil Martins)[2] edi, uning asosiy qarorgohi Kastro Marindagi qal’a (qal’a-monastir) edi. Masihning buyrugʻining birinchi nizom 1321-yilda Gilles Martins tomonidan tuzilgan, besh yil oʻtgach, ikkinchi usta Don Xuan Lourenço (D.João Lourenço) boshqa nizomni tuzdi, ularning ikkalasi ham monastir abboti tomonidan tasdiqlangan[2]. Ritsarlar qashshoqlik, turmush qurmaslik va monarxga boʻysunish vaʼdalariga rioya qilishlari kerak edi. Rekonkista tugagandan soʻng, ular yana ishsiz qolishdi va davlatga yuk boʻlish bilan tahdid qilishdi.
1356-yilda ordenning toʻrtinchi ustasi Estevan Gonçalves Leitão(Estevão Gonçalves Leitão) shtab-kvartirani Kastro Marindan Masih ordeni monastiriga koʻchirdi[2], Tomar shahri yaqinligi tufayli u Tomar qal’asi deb ham ataladi. Ordenning asosiy qal’asi saltanatning markazida joylasha boshladi. 1420-yilda shahzoda Genrix Navigator uning dunyoviy hukmdori[1] boʻldi va 1443-yilda uni isloh qildi[2]. Ordenning buyuk ustasi sifatida u ritsarlarni Marokash musulmon hukmdorlariga qarshi aylantirib, savdogarlarni buyruq foydasiga barcha Afrika tovarlari uchun soliq toʻlashga majbur qildi. Bu mablagʻlar Tomar monastiri-qal’asini rekonstruksiya qilishga sarflangan.
Tomar ritsarlari, xuddi Avis aka-ukalari singari, portugal navigatorlarining xorijdagi sayohatlarida faol qatnashdilar. Vasko da Gama va Tomarning boshqa sargardon ritsarlari orden emblemasi bilan suzib ketishdi. Dubulgʻa kiygan savdogarlarning tijorat intilishlari oʻrta asrlardagi harbiy ritsarlik hayotining qoldiqlari bilan deyarli mos kelmas edi. Ordenning koʻplab aʼzolari ayollar bilan yashagan, bu Rim papasi Aleksandr Borgenni turmush qurmaslik va qashshoqlik haqidagi vaʼdalarini nikohga sodiqlik bilan almashtirishga va daromadning bir qismini orden xazinasiga oʻtkazishga undadi. 1492-yilda Papa Aleksandr VI orden ritsarlarini monastir vaʼdalaridan ozod qildi[1].
Tomarlarda qirol hokimiyatining ustunlaridan birini koʻrgan qirol Manuel I Masihning ordenini Buyuk Ustoz sifatida dunyoviylashtirdi. Uning hukmronligi davrida orden oʻzining qudrat choʻqqisiga chiqdi va 1521-yilga kelib Portugaliyada va uning xorijiy hududlarida 454 qoʻmondonga ega edi[1]. Uning vorisi João III Portugaliya qirollari orasida grossmeyster lavozimini merosxoʻr deb eʼlon qildi. 1522-yilda orden ikki tarmoqqa boʻlingan: ritsarlik ordeni Portugaliya qiroliga boʻysungan, monastir ordeni esa papaning yurisdiksiyasi ostida edi[1]. 1551-yilda Rim papasi Yuliy III Portugaliya toji egalariga qirollikning barcha ritsarlik ordenlari hukmdori degan irsiy unvonni berdi[1]. Diniy tamoyillardan voz kechish Vatikan uchun tashvishli masala edi. Baʼzi papalar tartibni oʻrnatishda papalikning faol roliga ishora qilib ular 1319-yildan boshlab, juda kamdan-kam hollarda boʻlsa-da, alohida xizmatlari uchun oʻzlarining Masihning papalik ordeni bilan taqdirladilar va 1905-yildan boshlab ular oʻzlarining Masihning Oliy ordenini taqdim eta boshladilar. Portugal monarxiyasi dastlab bunga qarshi edi; Portugaliyada papalik buyrugʻi egalarini hibsga olish holatlari maʼlum boʻldi.
Ispaniya-Portugaliya ittifoqi yillarida tartibning yana bir islohoti amalga oshirildi. Bundan buyon Afrikada ikki yil yoki dengiz flotida uch yil xizmat qilgan har qanday aristokrat unga qoʻshilishi mumkin edi. 1789-yilda tartib nihoyat sekulyarizatsiya qilindi. [1], 1834-yilda uning mulki milliylashtirildi va monastir jamoasi oʻz faoliyatini toʻxtatdi. 1822—1890-yillarda Masihning Braziliya ordeni portugallardan alohida mavjud edi. Portugaliya monarxiyasi qulagandan keyin (1910) barcha qadimiy ordenlar bekor qilindi, ammo 1917-yilda Portugaliya Prezidenti tartibni sof fuqarolik mukofoti sifatida qayta tikladi.
1905-yilda Pius X Masihning Papalik ordenini taʼsis etdi[1].
Darajalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Masihning zamonaviy ordeni 6 darajaga boʻlingan:
Katta zanjir (GCollC), zanjirdagi nishon, elkama lentasidagi orden nishoni, yulduz;
Grand Cross (GCC), elkama lentasidagi orden nishoni, yulduz;
Buyuk ofitser (GOC), boʻyin lentasidagi orden nishoni, yulduz;
Komandir (ComC), boʻyinbogʻdagi orden nishoni;
Ofitser (OC), rozetli koʻkrak lentasidagi orden nishoni;
Cavalier (CavC) yoki Dame (DamC), koʻkrak lentasidagi ordenning nishoni.
Grand Order Chain klassi 2021-yilda taqdim etilgan[3].
Mukammallik belgilari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Orden nishoni — bu qizil emalning yonib turgan uchlari boʻlgan xochga yozilgan oq emalning lotin xochi mavjud.
Ordenning nishoni qizil lentaga taqilgan.
Buyuk Xoch ordeni va Buyuk ofitser ordeni orden yulduzi bilan birga koʻp nurli yulduzlar boʻlib, uning markaziy medalyonida oq emaldan yasalgan orden nishoni joylashgan.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Волковский, Николай Лукьянович. Большая энциклопедия орденов и медалей = Ордена и медали мира. АСТ, 2017 — 80 bet. ISBN 978-5-17-100793-5.
- Zikova N. Katolicheskaya ensiklopediya : v 5 t. / Gl. red. V. L. Zadvorniy. — 1-e. — M. : Nauchnaya kniga. Izdatelstvo fransiskansev, 2007. — T. 3. — Stb. 1087, 1088. — 1910 stb. — ISBN 978-5-91393-016-3.
- Peteira E., Rodriques G. Nosso Senhor Jesus Christo (Ordem militar de) // Portugal : diccionario historico, chorographico, heraldico, biographico, bibliographico, numismatico e artistico : [port.] : in VII vol. / Peteira, Esteves & Rodriques, Guilherme. — Lisboa : J. Romano Torres, 1911. — Vol. V : N—P. — P. 127—130. — 1064 p.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Portugaliya prezidentining veb-saytida Masihning ordeni
- Xizmat uchun[sayt ishlamaydi] (mavjud havola)
- Portugaliyalik Masihning ordeni
- Xrista orden / / Brokxaus va Efronning entsiklopedik lugʻati : 86 tonnada (82 tonna va 4 ta qoʻshimcha). — Sankt-Peterburg., 1890-1907.