Ubaydullaxoʻja Asadullaxoʻjayev

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
(Xo'jayev Ubaydulladan yoʻnaltirildi)
Ubaydulla Xo'jayev
Ubaydullaxo'ja Asadullaxo'jayev
Fayl:Turkiston Muxtoriyati
 Harbiy ishlar vaziri
Mansab davri
1917 yil noyabr – 1918 yil fevral
Muvaqqat Turkiston muxtoriyati
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi 1878 yoki 1886
Toshkent
Vafoti 1942 yil
Kotlas (Arxangelsk viloyati) Rossiya
Fuqaroligi Chor Rossiyasi-O'ZSSR
Millati o'zbek
Siyosiy partiyasi "Sho"royi Islomiya"
Qarindoshlari Shukrullo Yusupov (jiyani)
Kasbi Jurnalist, muharrir, davlat va jamoat arbobi

Ubaydullaxoʻja Asadullaxoʻjayev (ayrim manbalarda Xoʻjayev Ubaydulla) (1878, Toshkent – 1942) – jamoat arbobi, jadidchilik harakatining yirik vakili, oʻzbek matbuotining ilk tashkilotchilaridan biri. Turkiston muxtoriyatining hukumat boshliqlaridan biri (1917-1918).

Tarjimai holi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Toshkent shahrida hunarmand oilasida tugʻilgan. Millati oʻzbek. Toshkentdagi rus-tuzem maktabini bitirgach, mahkamalardan birida tilmoch boʻlib ishladi (1897). Rossiyaning Saratov shahridagi huquqshunoslik institutida oʻqidi (1908-12). Talabalik yillaridayoq davr muammolarini yechishni oʻyladi, rus yozuvchisi L. N. Tolstoy bilan yozishmalar qildi (1909). [1]

Faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻqishni tugatgach, dastlab Saratov, 1913-yilda Toshkent okrug sudida xususiy advokat boʻlib ishladi. Chor hukumati maʼmurlarining poraxoʻrligi va zolimligini fosh etib, ayrimlarini davlat ishidan chetlatishga erishdi. Jadidchilik harakatiga qoʻshilib, tez orada uning yirik vakillaridan biriga aylandi."Umid" deb ataluvchi ilgʻor musulmon guruhiga yetakchilik qildi (1913). „Turon“ jamiyatining asoschilaridan biri (1913). U mustaqil firqa tashkil qilish niyatida Toshkentda "Sadoi Turkiston" gaz.ini tashkil etib (1914.4.4), unga muharrirlik qildi. Gaz. ishiga oʻsha davr maʼrifat dargʻalari – Abdulla Avloniy, Munavvarqori Abdurashidxonov, Abdurauf Muzaffarov singarilarni jalb etdi. U gaz.da turli mavzularda dolzarb maqolalar bilan chiqib, chorizmning mustamlakachilik siyosatini fosh qildi. Turkistonga tarqalib, umummilliy matbuot nashriga aylanayotgan „Sadoi Turkiston“ 1915-yil aprelda yopib qoʻyilgan boʻlsada, u oʻlka ziyolilarining „Taraqqiyparvarlar“ firqasiga zamin tayyorladi. A. Toshkentda tuzilib, mardikorlikka olish ishi bilan shugʻullangan „Turkiston mardikorlikka olish qoʻmitasi“ning raisi (1916). Qoʻmita chor amaldorlarining oʻzboshimchaliklarini ochib tashladi. Mardikorlikka joʻnatish haqidagi oq podsho farmoni (1916-yil 25-iyun)ni bekor qildirish uchun A. mahalliy millatparvar boy Mirkomil Mirmoʻminboyev bilan birga Peterburgga bordi. Davlat dumasining 1916-yil dekabrdagi majlisida farmon Rossiya imperiyasining qonunchiligida koʻrsatilgan hollarga zid ravishda qabul qilingani isbotlab berildi. A. 1917-yil Turkistondagi siyosiy jarayonlarda faol qatnashdi. "Shoʻroi islomiya" jamiyati raisi. Butun Turkiston musulmonlari I-s’ezdida tashkil qilingan Turkiston oʻlka musulmonlari markaziy kengashi kotibi va aʼzolaridan biri (1917-yil aprel). Butun Rossiya musulmonlar kengashi MK aʼzosi (1917). Muxtoriyatchilik harakati tashabbuskorlaridan. Turkiston muxtoriyati hukumatining harbiy ishlar vaziri (1917-yil noyabr- 1918-yil fevral). Hukumat topshirigʻi bilan Kavkazga bordi va Turkistonga gʻalla keltirish masalasini hal qildi. Turkiston Muxtoriyati hukumati tugatilgach, u Ashxobod-Samarqand yoʻlida boʻlsheviklar qoʻliga tushib qolgan.[2] Biroq, tez orada Orenburgga boradi va 1918 yil noyabrda Boshqirdiston Muxtoriyati hukumatini tuzishda ishtirok etadi. Istiqlolchilik harakatiga xayrixohlik bilan qaragani, mustamlakachilikka qarshi kurashgani uchun „millatchilik“da ayblanib qatagʻonga uchragan.

Oilasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Katta singlisi, uning oʻgʻli oʻzbek yozuvchi va shoiri Shukrullo Yusupov.

Kichik singlisi.

Vafoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

1929 yilda „oʻz xizmat vazifalariga sovuqqonlik bilan qaraganligi uchun“ 1 yil majburiy ishlarga jalb etilgan. 1931 yilda aksilinqilobiy faoliyat uchun Shimolga 10 yilga surgun qilingan. 1936 yoki 1937  yilda shartli ravishda ozod etilgan. Ozodlikdan soʻng toshkentda yashayotgan Ubaydullani qaytadan 1938 yil 20 fevralda sotqinlik va islomiy tashkilotlarga mansublikda ayblanib, Toshkentda qamoqqa olinadi. SSSR NKVD maxsus kengashining qarori bilan 1939 yil 14 mayda 8 yilga mehnat tuzatish lageriga hukm qilinadi. 1942 yilda Ubaydullaxoja Asadullaxoʻjayev Kotlasda vafot etgan. [3]  Oʻlimidan soʻng sovet hokimiyati tomonidan oqlangan.

Oʻzbekiston xalq yozuvchisi Shukrullo "Tirik ruhlar" (1999) romanida Ubaydulla Xoʻjayev faoliyatini yoritgan.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
  • Mustafo Choʻqay oʻgʻli. Istiqlol jallodlari, T., 1992;
  • Turkiston mustaqilligi va birligi uchun kurash sahifalaridan, T., 1996;
  • Oʻzbekiston tarixi: yangi nigoh. Jadidlar harakatidan milliy mustaqillikka qadar, T., 1998;
  • Pidayev T., Matbuot-millat chirogʻi, T., 1999.




Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent,, 2000-yil. 
  2. Mustafo Choʻqay oʻgʻli.. Istiqlol jallodlari, T.,, 1992;. 
  3. Qahramon Rajabov. [www.shosh.uz „Tarix. Ubaydulla Xo'jayev, Hidoyatbek Yurg'uli va boshqalar.“] (2020-yil 24-dekabr). Qaraldi: 2023-yil 14-noyabr.