Xitoyda turizm

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Shanxayning silueti Bunddan tomosha qilish uchun xorijiy va mahalliy sayyohlarni oʻziga jalb qiladi
1920-yillardagi Kuling plakati, Kuling shahri, Lu togʻi, Jiujiang (Xitoy)

Xitoyda turizm Xitoy iqtisodiyotining muhim qismiga aylanib borayotgan rivojlanayotgan sanoatdir. Soʻnggi bir necha oʻn yilliklar davomida Xitoyda islohot va ochiqlik boshlanganidan beri turizm tezligi oshdi. Yangi boy oʻrta sinfning paydo boʻlishi va Xitoy hukumati tomonidan harakatlanishga qoʻyilgan cheklovlarning yumshatilishi ham ushbu sayohat oqimini kuchaytirmoqda. Xitoy dunyodagi eng yirik sayyohlik bozorlaridan biriga aylandi. Euromonitor International maʼlumotlariga koʻra, yaqin atrofdagi Osiyo mamlakatlaridagi iqtisodiy oʻsish va yuqori daromadlar Xitoyga 2030-yilga borib dunyoning birinchi raqamli sayyohlik yoʻnalishi boʻlishiga yordam beradi[1].

Xitoy 2022-yilda sayohat va turizmning YaIMga qo‘shgan hissasi bo‘yicha dunyoda ikkinchi (814,1 milliard dollar), sayohat va turizmning bandlikka qo‘shgan hissasi bo‘yicha dunyoda birinchi o‘rinni egalladi (2014-yilda 66 million 86 ming ish o‘rni)[2]. Toʻgʻridan-toʻgʻri, bilvosita va qoʻzgʻatilgan taʼsirga asoslangan turizm 2013-yilda Xitoy yalpi ichki mahsulotining 9,3 foizini tashkil qildi[3]. 2017-yilda Xitoyning sayohat va turizm sektorining umumiy hissasi YaIMning 11 foizini tashkil etdi[4]. 2018-yilda ichki turizm sektori mamlakat yalpi ichki mahsulotiga qariyb 1,47 trillion dollar hissa qo‘shdi[5].

2012-yildan beri Xitoydan kelgan sayyohlar xalqaro sayyohlik boʻyicha dunyoda eng koʻp mablagʻ sarflab, dunyo boʻylab sayohat qilish boʻyicha yetakchilik qilmoqda. 2016-yilda jahon xalqaro turizm xarajatlarining 21 foizi yoki 261 milliard dollari shu davlat hissasiga to‘g‘ri keldi[6]. (Eʼtibor bering, statistikada Gonkong va Makao, shuningdek, Tayvanning maxsus maʼmuriy hududlaridan qilingan sayohatlar kiradi; 2017-yilda bular „chet elga“ sayohatlarning 69,5 millionini tashkil etdi). 2018-yil holatiga koʻra, xitoyliklarning atigi 7 foizi pasportga ega edi, shuning uchun Buyuk Britaniya xabarlariga koʻra, „keyingi oʻsish potentsiali hayratlanarli“ kechgan[7].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Taqiqlangan shahar ichidagi sayyohlar, Pekin

1949—1974-yillarda Xalq Respublikasi hamma uchun yopiq edi. 1970-yillarning oxirida, Den Syaopin chet el valyutasidan daromad olish vositasi sifatida turizmni faol ravishda rivojlantirishga qaror qilganida, Xitoy turizm sanoatini rivojlantira boshladi. 2018-yilda Xitoy mehmonxona sanoatida 2500 ta yangi mehmonxona loyihasidan iborat katta quvur liniyasi mavjud edi[4].

Puhuitang daryosi ustida Nanxi koʻchasidagi koʻprik
Nankindagi chiroqlar festivali

Mahalliy hamda xalqaro aviatashuvlar va boshqa turistik transport vositalarining koʻpayishi sayohatni yanada qulaylashtirdi. 1980-yillarning oʻrtalariga kelib xorijlik mehmonlar uchun 250 dan ortiq shahar va mamlakatlar ochildi. Sayohatchilarga 100 ta joyga tashrif buyurish uchun faqat amaldagi vizalar yoki yashash ruxsatnomalari kerak edi, qolgan joylar jamoat xavfsizligi boʻlimlaridan sayohat ruxsatnomalarini talab qilgan. 1985-yilda Xitoyga 1,4 millionga yaqin xorijlik tashrif buyurdi va mamlakat turizmdan 1,3 milliard dollarga yaqin daromad oldi[8].

2015-yilda Xitoy yiliga 56,9 million xalqaro sayyoh bilan Fransiya, AQSh va Ispaniyadan keyin dunyoda eng koʻp tashrif buyuradigan toʻrtinchi mamlakatga aylandi[9]. 2017-yilda turizm yalpi ichki mahsulotga 11,04 foizini tashkil etuvchi 8,77 trillion yuan (1,45 trillion AQSh dollari)ga yaqin hissa qo‘shdi va 28,25 million kishini to‘g‘ridan-to‘g‘ri hamda bilvosita ish bilan taʼminladi. 139,48 million kiruvchi sayohat va besh milliard ichki sayohatlar amalga oshirildi[10][11].

Kiruvchi sayohatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sayyohlik qayiqlari Shanxay daryosi boʻylab sayyohlikdan keladigan daromadning atigi bir qismini taʼminlaydi

Xitoy 1970-yillarning oxirida Deng Syaopin tashabbusi bilan amalga oshirilgan islohoti va dunyoga ochilishi ortidan asosiy sayyohlik maskaniga aylandi. 1978-yilda mamlakat 230 000 nafarga yaqin xalqaro chet ellik sayyohlarni qabul qildi, buning asosiy sababi hukumatning mamlakatga kim tashrif buyurishi va kimga sayohat uchun ruxsat berilmasligini qattiq cheklovlar bilan belgilab qoʻyganligi edi[12].

2016-yildagi maʼlumotlar shuni koʻrsatdiki, chet ellik mehmonlarning aksariyati Osiyo davlatlaridan kelgan, Janubiy Koreya aholisi esa Xitoyga tashrif buyurish soni boʻyicha asosiy manba hisoblanadi. Kelgan sayyohlar sonining 81,06 millioni Gonkongdan, 23,5 millioni Makaodan va 5,73 millioni Tayvandan kelgan sayyohlar hisoblanadi. Xuddi shu yili Xitoyga tashrif buyurgan xorijliklar soni 28,15 million nafarni tashkil etdi[13].

Xuddi shu yili mamlakatda tunda tunab qolish uchun tashrif buyuruvchilar 2015-yilning shu davriga nisbatan 4,2 foizga oshib, 59,27 million kishini tashkil etdi (shundan 60 foizdan ortigʻi Gonkong, Makao va Tayvandan kelgan)[3].

Mehmonlar statistikasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xitoyga tashrif buyuruvchilarning aksariyati quyidagi yashash joylari yoki millatiga mansub mamlakatlardan edi[14][15][16][17]:

Mamlakat/Hudud 2018 2017 2016 2015 2014 2013
 Gonkong Decrease 79,370,000 Decrease 79,800,000 81,060,000 79,448,100 Decrease 76,131,700 Decrease 76,884,600
 Makao 25,150,000 24,650,000 23,500,000 22,888,200 Decrease 20,639,900 Decrease 20,740,300
 Tayvan 6,140,000 5,870,000 5,730,000 5,498,600 5,365,900 Decrease 5,162,500
 Janubiy Koreya 4,193,000 Decrease 3,863,800 4,775,300 4,444,400 4,181,700 Decrease 3,969,000
 Yaponiya 2,691,000 2,683,000 2,588,990 Decrease 2,497,700 Decrease 2,717,600 Decrease 2,877,500
 AQSh 2,485,000 2,312,900 2,249,600 Decrease 2,085,800 2,093,200 Decrease 2,085,300
 Rossiya 2,415,000 2,356,800 1,976,600 Decrease 1,582,300 Decrease 2,045,800 Decrease 2,186,300
 Vyetnam — — — 2,160,800 1,709,400 1,365,400
 Mongoliya 1,916,000 1,864,500 1,581,200 Decrease 1,014,100 1,082,700 1,050,000
 Malayziya 1,291,000 1,233,200 1,165,400 Decrease 1,075,500 Decrease 1,129,400 Decrease 1,206,500
 Filippin 1,205,000 1,168,500 1,135,100 1,004,000 Decrease 967,900 996,700
 Pokiston — — Decrease 949,000 1,141,500 Decrease 1,113,100 1,151,700
 Singapur 978,000 941,200 924,600 Decrease 905,300 971,400 Decrease 966,600
 Hindiston 864,000 822,000 799,700 730,500 710,000 677,000
 Kanada 850,000 806,000 741,300 679,800 Decrease 667,100 Decrease 684,200
 Tailand 833,000 776,700 753,500 641,500 Decrease 613,000 651,700
 Avstraliya 752,000 734,300 675,100 Decrease 637,300 Decrease 672,000 Decrease 723,000
Jami (Gonkong, Makao va Tayvan bundan mustasno) 30,543,000 29,165,300 28,150,120 Decrease 25,985,400 26,361,000 Decrease 26,290,000

Tili[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xitoychaning baʼzi bir turlari Xitoyda deyarli universal boʻlib, standart shakl sifatida mandarin va boshqa koʻplab turlar ham qoʻllaniladi; Kanton va Shanxay kabi baʼzi turlarida oʻn millionlab so‘zlashuvchilar bor.

The Daily Telegraph tomonidan 2017-yilda yakunlangan tadqiqotga koʻra, Xitoyda odamlarning 1 foizdan kamrogʻi (taxminan 10 million) ingliz tilida gaplashadi[18].

Turistik diqqatga sazovor joylar reytingi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turistik diqqatga sazovor joylar reytingi (xitoycha: 旅游景区质量等级) — Xitoy rasmiylari tomonidan attraksionlarning xavfsizligi, sanitariya va transport sifatini aniqlash uchun foydalaniladigan reyting tizimi. U besh toifaga boʻlinadi, bularA (yoki 1A, eng past daraja), AA (2A), AAA (3A), AAAA (4A) va AAAAA (5A, eng yuqori daraja)dir.

Toifalar, boshqa omillar qatorida, saytning ahamiyati, transport, sayohatlar, shuningdek, xavfsizlik va sanitariya bilan bogʻliq masalalar asosida beriladi. Tizim 1999-yilda tashkil etilgan va 2004-yilda kengaytirilgan (AAAA toifasi kiritilganda). Reytinglar Xitoy milliy turizm maʼmuriyati (CNTA) tomonidan boshqariladi va „Turistik diqqatga sazovor joylarning toifalari va reyting standarti“ kodiga asoslangan[19].

Reytinglar muqobil Daraja Miqdori
A 1A eng past 130
AA 2A 927
AAA 3A 521
AAAA 4A 785 (2006-yil)[19]
AAAAA 5A eng yuqori 279 (2020-yil)[20]

Diqqatga sazovor joylar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mashhur qadimiy poytaxtlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mashhur tarixiy shaharlar va eski shaharlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Grand Canal anʼanaviy uslubdagi sayohat kemasi
Pingyao, Shansi
Lijiang, Yunnan shahridagi Nakhi dongjing musiqachilari
Shanxaydagi Old City God ibodatxonasi
„Sharqning Venetsiyasi“ Suzhou shahridagi sayyohlik qayiqlari

Mashhur diqqatga sazovor joylari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koʻplab sayyohlar Buyuk Xitoy devorining ayrim qismlariga, jumladan, Juyongguandagi boʻlimga tashrif buyurishadi
Siandagi Terrakota armiyasi
Taqiqlangan shahardagi Supreme Harmony zali
Yozgi saroydagi xayrixohlik va uzoq umr koʻrish zalidagi haykallar
Bund qorongʻuda, Shanxay
  • Lu togʻi, Jiujiang, Szyansi (togʻli Lu milliy bogʻi deb ham ataladi)
  • Changbay togʻlari — noyob Sibir yoʻlbarslari yashaydigan muhim qoʻriqxona
  • Xitoyning Buyuk kanali
  • Buyuk Xitoy devori
  • Ipak yoʻli, mashhur qadimiy savdo yoʻli boʻylab joylashgan tashlandiq shaharlar
  • Xuanshan, Anxoy
  • Jiuxua togʻi, Anxoy
  • Tyanchju togʻi, Anxoy
  • Taqiqlangan shahar, Pekin — bir vaqtlar „Xitoy imperator olami“ning markazi boʻlgan va omma uchun taqiqlangan — endi hamma uchun ochiq
  • Yozgi saroy, Pekin
  • Osmon ibodatxonasi, Pekin
  • Dazu tosh oʻymakorligi, Chunsin
  • Uch daralar, Chunsin va Xubey
  • Gulangyu oroli, Fujian
  • Mogao gʻorlari, Dunxuan, Gansu eski Ipak yoʻlidagi 1000 yillik sunʼiy gʻorlar Xitoyning buddist merosini oʻz ichiga oladi
  • Kuling shahri, Jiujiang, Xitoyning janubidagi yevropalik koʻchmanchilar uchun sobiq yozgi kurort boʻlgan Lu togʻining tepasida joylashgan
  • Li daryosi, Guangsi, u yerga Xitoy oʻrami rasmlarida chizilgan qiyshaygan choʻqqilarni koʻrish uchun qayiqda sayohat qilinadi
  • Caohai koʻli, Guychjou, bu yerda Xitoyning turli xil qushlar dunyosini koʻrish uchun sayoz koʻl boʻylab sayr qilish imkoni bor
  • Xarbin xalqaro muz va qor haykallari festivali, Xarbin, Xeylunszyan, bu yerda kamalak yoritgichi bilan haqiqiy oʻlchamdagi muz qal’alaridan ajoyib qorli stolgacha boʻlgan ekstravagant va gʻalati haykallarni koʻrish mumkin
  • Yabuli togʻ-changʻi kurorti, Xeylunszyan, mamlakatdagi eng yirik changʻi kurorti boʻlib, u yerda koʻplab xitoyliklar changʻi uchub, dam olishadi
  • Xenan, Loyan yaqinida joylashgan Longmen Grottoes — buddist haykalchalari va relyeflarining paradi
  • Vudang togʻlari, Xubey
  • Eski Yalu koʻprigi, Dandong, Lyaonin — Shimoliy Koreyaga olib boradigan yarim vayron qilingan koʻprik, Koreya urushining muhim yodgorligi
  • Terrakota armiyasi, Sian, Shensi, sobiq qadimiy poytaxt, bu yerda 2200 yoshli haqiqiy askarlar Xitoyning birinchi imperatori qabrini qoʻriqlaydi
  • Konfutsiy saroyi, Qufu, Shandun — buyuk donishmand urugʻining saksonga yaqin avlodlari yashaydigan joy
  • Tay togʻi (yoki Tay Shan), Shandun — ibodatxonalar va pavilyonlar joylashgan muqaddas choʻqqi
  • Bund, Shanxay — Shanxay osmonoʻpar binolari bilan yonma-yon joylashgan mustamlaka meʼmorchiligining Huangpu daryosi boʻylab joylashgan manzili
  • Shansidagi Xen togʻidagi ibodatxona
  • Yungang Grottoes, Datong yaqinida, Shansi — mashhur buddist manzili
  • Jiuzhaigou vodiysi, Sichuan
  • Leshan Gigant Budda, Sichuan — dunyodagi eng katta oʻyilgan Budda
  • Emei togʻi, Sichuan
  • Qingcheng togʻi, Sichuan
  • Potala saroyi, Lxasa, Tibet — dastlab qirol Songtsän Gampo tomonidan 637-yilda kelini Tan sulolasi malikasi Venchengni kutib olish uchun qurilgan saroy
  • Xishuangbanna Dai avtonom prefekturasi, Yunnan — Xitoyning eng noyob, kam xalqi — Day xalqi yashaydigan manzil
  • Sihu koʻli, Xanchjou, Chjetszyan
Sanya Bayda quyosh botishi, Hainan

Turistik resurslar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xitoydagi turistik resurslarni uchta asosiy guruhga boʻlish mumkin: tabiati chiroyli joylar, tarixiy hamda madaniy joylar va xalq urf-odatlari saqlanib qolgan joylar. Xitoyda 55 ta Jahon merosi obyektlari mavjud boʻlib, Xitoy bu boʻyicha 58 ta obyekti boʻlgan Italiyadan keyin dunyoda ikkinchi oʻrinda turadi[21].

  • Yunnan, Yuanyang okrugining guruch maydonlari
    Yunnan, Yuanyang okrugining guruch maydonlari
  • Emei tog'i, Sichuan
    Emei tog'i, Sichuan
  • Chjan jia jie
    Chjan jia jie
  • Beauties Wearing Flowers, Zhou Fang rasmi, VIII asr
    Beauties Wearing Flowers, Zhou Fang rasmi, VIII asr
  • Lugu ko‘li, Yunnan
    Lugu ko‘li, Yunnan

Turistik xizmatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

At right, an Asian woman holding a Norwegian flag with some writing on the bottom leads a group of casually dressed younger men and women, many wearing aviator sunglasses
A guide leads a group of Norwegian tourists to the Temple of Heaven in Beijing

Xitoyning transport infratuzilmasining jadal rivojlanishi mahalliy va xorijlik sayyohlar uchun keng koʻlamli sayohatlarni taʼminlaydi. Xitoy boʻylab koʻplab mehmonxonalar va restoranlar barcha darajadagi talablarni qondirish uchun qurilgan, taʼmirlangan yoki kengaytirilgan, jumladan, ular besh yoki olti yulduzli reytingga ham ega.

Xitoy xalqaro sayyohlik agentliklarini tartibga soldi. 2003-yil 12-iyunda Xitoy Milliy turizm boshqarmasi va Savdo vazirligi birgalikda chet eldan moliyalashtiriladigan yoki toʻliq chet elga tegishli sayyohlik agentliklarini tashkil etish toʻgʻrisida vaqtinchalik nizomni chiqargan.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „China will be the world's most visited country by 2030“ (en). the Guardian (2018-yil 6-noyabr). Qaraldi: 2021-yil 5-oktyabr.
  2. ↑ „News Article | World Travel & Tourism Council (WTTC)“ (en-GB). wttc.org. Qaraldi: 2022-yil 18-oktyabr.
  3. ↑ 3,0 3,1 „Is China attracting foreign visitors?“.
  4. ↑ 4,0 4,1 „The Tourism & Hotel Industry in China - Growth, Trends and Forecasts (2018-2023) - ResearchAndMarkets.com“ (en). www.businesswire.com (2018-yil 27-sentyabr). Qaraldi: 2021-yil 5-oktyabr.
  5. ↑ ltd. „Hospitality Industry in China - Growth, Trends, and Forecast (2020 - 2025)“ (english). www.researchandmarkets.com. Qaraldi: 2021-yil 5-oktyabr.
  6. ↑ „China accounts for 21% of international tourism spending - UNWTO“ (en). thepienews.com.
  7. ↑ Smith, Oliver. „The unstoppable rise of the Chinese traveller – where are they going and what does it mean for overtourism?“. The Telegraph (2018-yil 11-aprel).
  8. ↑ Milošević. „The Splendour of Orient: The High-tech touch“. Diplomacy&Commerce (2017-yil 20-avgust). Qaraldi: 2021-yil 1-oktyabr.
  9. ↑ CEO, Dr Amarendra Bhushan Dhiraj. „World's Top 10 Most Visited Countries By International Tourists In 2015“. CEOWORLD magazine (2016-yil 26-aprel).
  10. ↑ „2017 China Tourism Facts & Figures“. China Travel Guide (2018-yil 21-oktyabr).
  11. ↑ „China Inbound Tourism in 2016“. China Travel News (2018-yil 1-sentyabr).
  12. ↑ Lew, Alan A. 1987. The History, Policies and Social Impact of International Tourism in the Peopleʼs Republic of China. Asian Profile 15(2)April:117 28.
  13. ↑ „China Inbound Tourism in 2016“. www.travelchinaguide.com.
  14. ↑ „China Tourism: Statistics and Data“.
  15. ↑ Most important countries of origin of foreign tourists in China in 2016
  16. ↑ „National Data“.
  17. ↑ „National Statistics“. National Bureau of Statistics of China. Qaraldi: 2019-yil 16-iyul.
  18. ↑ Oliver Smith. „Mapped: Where to go if you can't be bothered to learn the language“. Telegraph (2017-yil 9-fevral). Qaraldi: 2018-yil 3-dekabr. „Around 10 million people - in a total population of 1.3 billion - speak English. That's fewer than one in 100.“.
  19. ↑ 19,0 19,1 Chris Ryan, Gu Huimin and Fang Meng „Destination planning in China“,. Tourism in China: Destination, Cultures and Communities, 1 Chris Ryan and Gu Huimin: , 2009 — 11–37 bet. ISBN 9780203886366. 
  20. ↑ „国家5A级景区查询“. Central People's Government of the People's Republic of China. 2018-yil 7-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-dekabr.
  21. ↑ „Which countries have the most UNESCO World Heritage sites?“ (en). World Economic Forum. Qaraldi: 2022-yil 18-oktyabr.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xitoyda_turizm&oldid=3725795" dan olindi