Xitoy ayollari liboslari
Xitoy ayollari liboslari — Xitoy xalqi ayollarining anʼanaviy, oʻziga xos va boshqa mintaqalardan ajratib turuvchi milliy liboslari sanaladi. Qadim zamonlardan beri Xitoyda ayollar turli xil kiyimlarga ega boʻlishgan. Bu kiyimlar turli sulolalarda turli xil boʻlgan. Misol uchun, 1920-yillarda Cheongsam sotsialitlar va yuqori sinf ayollari orasida moda edi.[1] 1960-yillarda juda qattiq kiyim uslublari keng tarqalgan boʻlib bugungi kunda turli xil modalar kiyiladi. Xitoyning turli viloyatlari va mintaqalari ham oʻziga xos turli xildagi kiyim uslublariga ega.
Qin va Xan sulolalarida ayollar odatda uzun, katta, yengi keng kiyim va liboslar kiyishgan. Uzun yubka ostida, odatda, kashtadoʻzlik uslubida tikilgan bir juft baland poshnali oyoq kiyimlari bor boʻlgan. Odatda, oliy nasabli ayollarning qoʻliga oʻralgan Jinguo (kàn) nomli roʻmol bor boʻlib, oʻrta darajali, oddiy yoki kambagʻal ayollarning qoʻllarida turli bezakli moʻnchoqlar bilan birga bezatilgan. Vaqt oʻtishi bilan palto qisqaroq, yubka esa uzunroq boʻlib qoldi. Oliy nasabli ayollar etaklarini yerga sudralmasligi uchun etaklarni koʻtarishda xizmatkorlarning yordamiga ham muhtoj boʻlganlar.
Suy va Tang sulolalarida ayollar kiyimlari ochiqroq boʻlish tendentsiyasiga ega boʻlganlar. Odatda ipdan tikilgan kichik yengli paltolar, hali ham uzun, keng va mayin sharflar boʻlib, yubkalari keng boʻlgan. koʻpincha kiyiladigan narsalar edi. Ular tanasining koʻkragidan yuqori qismini yalangʻochlashlari mumkin boʻlgan. Bunday mato ayollarning goʻzalligini yaxshiroq koʻrsatishi uchun moʻljallangan. Oʻsha paytda mashhur boʻlgan kiyimlarning yana bir turi katta yengli, kalta koʻkrakli koʻylaklar, uzun va engil yubkalar hisoblangan.
Song sulolasi (960-1279) davridagi ayollar kiyimi erkaklar kiyimidan oʻngga emas, chapga nisbatan kiyilishi bilan ajralib turardi. Ayollar uzun koʻylaklar yoki deyarli toʻpigʻiga tushadigan bluzkalar kiyishgan. Shuningdek, ular kalta yoki uzun yengli yubka va kurtka kiyishgan. Tashqariga chiqishganda va tabiat qoʻynida sayr qilganda, boy ayollar yelkalariga toʻrtburchak binafsha sharflar kiyishni afzal koʻrdilar.[2]
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Banbi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Banbi (半臂 — kán), soʻzi „yarim qoʻl“ maʼnosini bildiradi), shuningdek, Banxiu (kāngči) nomi bilan tanilgan, rukun ustiga kiyiladigan va yarim uzunlikdagi yenglari boʻlgan jilet yoki ustki kiyimning bir turi boʻlgan. Uning yoqasi uslubi har xil edi, lekin uni old tomondan bogʻlash yoki metall tugma bilan mahkamlash mumkin boʻlgan. Xitoy yozuvlariga koʻra, banbi kiyim uslubi xitoyliklar kiyadigan kalta etakli koʻylagidan ixtiro qilingan. U dastlab saroy xizmatkorlari uchun jilet sifatida belgilandi, ammo tez orada oddiy odamlar orasida mashhur boʻlib ketgan.[3] Tang sulolasi davrida yozilgan „Xuo Xiao Yu afsonasi“da (kāngāoyu-崔小玉传), bosh ayol qahramoni Huo Xiaoyu koʻpincha shu uslubda kiyimlar kiygan.[3][4]
Beizi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Beizi (kānì — 褙子) — bu plashga oʻxshash erkaklar va ayollar uchun umumiy boʻlgan anʼanaviy xitoy kiyimidir. (Ming sulolasi davrida eng mashhur boʻlgan beizi Tang sulolasi davrida banbi nomi bilan ham tanilgan) Markaziy Osiyodan Tang sulolasi davrida Ipak yoʻli orqali madaniy almashinuvlar tez-tez boʻlib turgan paytda beizi liboslarini mahaliy zodagonlar marosim va tantanalarda kiyganliklari haqida maʼlumotlar bor.[5][6] Baʼzi manbalarda, u Song sulolasi davrida ham banbidan olingan, deb qaraladi, bu erda beizining yenglari uzun va kiyimi choʻziq shaklida boʻlgan.[7]
Changʻao[tahrir | manbasini tahrirlash]
Chang-ao (xitoycha: 長襖) — ayollar uchun kiyinishning anʼanaviy xitoy uslubi hisoblangan. Bu rasmiy kiyinish shakli boʻlib, koʻpincha ruqunning uzunroq versiyasi sifatida qabul qilingan. Biroq, u aslida Ming sulolasi davrida zhiduodan ishlab chiqilgan va yubka ustidan kiyilgan. U keng yengli, zhiduodan qisqaroq va yon tirqishlarida yon panellari boʻlmagan (shunday qilib, uning ostidagi yubka koʻrsatilgan). Koʻpincha boʻyinbogʻga tikilgan himoya gʻilofi ayollar ixtiyoriga qarab olingan (jánín, 護領, lit. „himoya yoqasi“). Huling oq yoki boshqa har qanday (koʻpincha quyuq) ranglarda boʻlishi mumkin boʻlgan. Yoqa kiyim bilan bir xil rangda tikilgan.
Daxiushan[tahrir | manbasini tahrirlash]
„Katta yengli koʻylak“ deb tarjima qilingan Daxiushan (kāngāngāng — 大袖衫), ayollar uchun anʼanaviy xitoy kiyimi boʻlib, qirollik oilasi orasida Tang sulolasi davrida eng mashhur boʻlgan kiyimlardan biri boʻlgan. Tang sulolasining oltin davri tugagandan soʻng, Hufu (khufu)(胡服), yoki Markaziy va Gʻarbiy Osiyodaning kiyim uslublari asta-sekin zaiflasha boshladi va Tang qirollik ayollar kiyim uslublari ham asta-sekinlik bilan oʻzgartirishni boshlashdi.[8]
Qirollik ayollar kiyimlari va boshqa uslublar oʻrtasidagi tafovut oʻrta va kechki Tan davriga kelib (chàngàngàngíní-中晚唐时期) tobora yaqqol namoyon boʻladi. Kiyim kengligi toʻrt futdan oshdi va uning yenglari koʻpincha 1,3 metrdan kengroq boʻlgan. U tovondan to koʻkrak tepasiga qadar qoplaydigan, beliga oʻralgan tugun, engil va baʼzan koʻzga koʻrinadigan ustki palto, pastki qismida bir-biriga bogʻlab turiladigan va koʻpincha qoʻlga oʻralgan uzun sharf bilan birga ketadigan oʻziga xos libos boʻlgan. Kiyim koʻpincha ayollar koʻkragining yarmini qoplagan va shuning uchun u malika yoki gējī kabi maʼlum bir maqomga ega boʻlgan ayollar uchun moʻljallangan. U Da-Xiu-Shan nomi bilan mashhur boʻlgan, ammo turli vaqtlarda Dian-Chai-Li-Yi (língíngíní-钿钗礼衣) deb ham nomlangan. Kiyimlar, asosan, maxsus tantanali marosimlar uchun kiyilgan boʻlib turli xil oʻzgarishlarga ega boʻlgan. Ular asosan turli xil yoqa shakllanishlari (masalan, parallel yoki koʻndalang yoqalar yoki yoqasizlar) natijasi boʻlishi mumkin.[9][10]
Diyi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Diyi (kíní — 翟衣) — Ming sulolasi davrida imperatorlar va toj malikalari (toj shahzodasining rafiqasi) tomonidan kiyiladigan anʼanaviy xitoy libosi hisoblangan. Bu faqat tantanali maqsadlar uchun moʻljallangan rasmiy kiyim boʻlgan. Bu shenyi shakli boʻlib, uzun dumli qirgʻovullar (ján, Di-翟) va dumaloq gullar (小輪花) bilan kashtalar qilingan. U feniks toji bilan taqilgan (yon tomondan marvaridlarning iplarisiz osilgan). Diyi Chjou sulolasi davridan beri imperatorlar va boshqa qirollik zodagon ayollari (turli sulolalar davrida farqlanadi) tomonidan Chjou va Song sulolalarida huiyi 褘衣) va Xan sulolasida miaofu (褘衣) kabi turli nomlar ostida kiyilgan.[11]
Lotus poyabzali[tahrir | manbasini tahrirlash]
Lotus poyafzallari 蓮履 / 莲履, lianlǚ)—Xitoyda ayollar yoqlari bogʻlangan tomonidan kiyiladigan poyabzal boʻlgan. Poyafzal konus yoki gʻilof shaklida boʻlib, lotus kurtaklariga oʻxshash boʻlishi kerak boʻlgan. Ular paxta yoki ipakdan nozik tarzda tikilgan va kaftga sigʻadigan darajada kichik boʻlgan.[12] Baʼzi dizaynlarda poshnali yoki xanjar shaklidagi tagliklari bor edi. Ular turli xil uslublar va ranglardan qilingan va odatda bezakli bezaklar bilan bezatilgan, poyabzal tagida davom etishi mumkin boʻlgan hayvonlar yoki gullarning rasmli naqshlari bilan bezatilgan.[12] Baʼzi dizaynlar faqat oyoq uchiga toʻgʻri keladigan va uzun yubka ostida kiyganda kichkina bogʻlangan oyoq koʻrinishini bergan.[12] Oyoq kiyimini bogʻlash endi qoʻllanilmasa ham, koʻplab lotus poyabzallari muzeylar yoki shaxsiy kolleksiyalarda artefakt sifatida saqlanib qolgan.[12]
Feniks toji[tahrir | manbasini tahrirlash]
Feniks toji (kao) — ayollar uchun Xitoyning anʼanaviy bosh kiyimi hisoblangan. Uni Ming sulolasining xonimlari vazodagon ayollari marosimlarda yoki rasmiy tantanalarda kiyib yurishgan. Shuningdek bu, kelinlar uchun anʼanaviy bosh kiyim boʻlgan. U tilla rangli ajdarlar, qirollik baliqlarining tangaridan yasalgan fenikslar, munchoqli qirgʻovullar, marvaridlar va qimmatbaho toshlar bilan oʻziga xos uslubda bezatilgan. Ishlatilgan marvaridlar soni 3426 dan 5449 donagacha, ishlatilgan qimmatbaho toshlar soni esa 95 dan 128 donagacha boʻlgan. Bu marvaridlar, qimmatbaho toshlar va qirollik baliqlarining tangalaridan bezakli gullar, barglar, bulutlar va bobinlar (tojning yon-orqa qismidagi „qanotlar“) yasalgan. Butun tojning vazni 2 dan 3 kilogrammgacha boʻlgan.[13]
Ruqun[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ruqun (襦裙) — bu asosan ayollar uchun anʼanaviy xitoy kiyimi hisoblangan (hanfu). U bluzkadan (襦, ru) va oʻralgan yubkadan (裙, qun) iborat boʻlgan. U uzoq tarixga ega va Urush paytidagi davlatlar davridan beri ayollar tomonidan kiyilib kelingan. Umuman olganda, bluzka yubka ichiga tiqilgan. Rukunning mashhurligi Xan sulolasi davrida pasayib ketgan, ammo Janubiy va Shimoliy sulolalar davrida yana ommalashgan. Suy va Tang sulolalari davrida yubkalar beldan yuqori va balandroq bogʻlanib kelingan, vaqt oʻtib, oxir-oqibatda ular koʻkrakdan yuqoriga bogʻlangan va kalta bluzkalar bilan kiyilgan. Oddiy oʻzaro bogʻlangan bluzkalar bilan bir qatorda, bu davrda parallel yoki toʻgʻri yoqali (對襟) bluzkalar ham kiyilgan, shuning uchun koʻkrakning kengligini ochib bergan. Song sulolasi davrida yubkalar oxir-oqibat koʻkrak darajasidan normal bel chizigʻiga tushirilgan.[14]
Ming sulolasi davrida ruqun ayollar uchun eng keng tarqalgan kiyim shakliga aylangan. Bluzkaning yenglari, asosan, tor yengli manjet (pípa yengi) bilan kavisli boʻlgan. Koʻpincha boʻyinbogʻga tikilgan ixtiyoriy olinadigan himoya gʻilofi (jánín, lit. „himoya yoqasi“) mavjud boʻlgan. Huling oq yoki boshqa har qanday quyuq rangda boʻlishi mumkin boʻlib, yoqa kiyim bilan bir xil rangda boʻlgan. Qing sulolasining boshlanish davrlarida yaqin yubka asosan baizhequn (百摺裙 lit. „yuz burmali yubka“) yoki mamianqun (馬面裙, lit. „ot yuzi yubka“) edi.[15]
Yuan lingshan[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yuanlingshan (圓領衫) — Ming sulolasi davrida erkak va ayol amaldorlar va zodagonlar uchun eng keng tarqalgan kiyim shakllaridan biri hisoblangan. Fuqarolar va amaldorlar yuanlingshanlari oʻrtasidagi farq shundaki, amaldorlar va zodagonlar yuanlingshanida mandarin maydoni (補子) boʻlgan. Yuanlingshanning yenglari, asosan, tor yengli manjetli ((琵琶袖, pípa sleeve) bilan kavisli boʻlgan. Uning dumaloq yoqasi va yon tirqishlari ham bor boʻlgan. Amaldorlar va zodagonlarning yuanlingshanlari ham oddiy odamlar uchun toʻy liboslari hisoblangan. Kuyov Wusha shlyapasini (烏紗帽y-ánzēng) va 9-darajali rasmiy libosdagi yuanlingshan kiygan. Kelin feniks tojini va qizil yuanlingshan liboslarini kiygan.
Eng yangi uslublar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Cheongsam[tahrir | manbasini tahrirlash]
Cheongsam — ayollar uchun tanani quchoqlagan shaklidagi (Shanxayda oʻzgartirilgan) bir parcha xitoy libosi; erkak versiyasi esa changshan boʻlib, liboslar orasida oʻziga xos oʻringa ega. Mandarin xitoy tilida qípáo (旗袍) nomi bilan tanilgan ; Wade-Giles ch’i-p’ao) va ingliz tilida mandarin libosi sifatida ham tanilgan. Zamonaviy va koʻpincha mahkam oʻrnashgan cheongsam yoki qipao (chipao) 1920-yillarda Shanxayda yaratilgan va sotsialistlar hamda yuqori sinf ayollari tomonidan moda boʻlib hisoblangan.[16]
1960-yillar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Madaniy inqilob davrida anʼanaviy madaniyat va kiyinish uslublari bilan bogʻliq muammolarning bir qismi sifatida koʻrilgan deyarli hamma narsalar Kommunistik Qizil gvardiya bilan bogʻliq muammolarga olib kelingan. Jamoat joylarida xavfli eʼtiborni tortadigan narsalar qatoriga jinsi shimlar, baland poshnali tuflilar, gʻarb uslubidagi paltolar, galstuklar, zargarlik buyumlari, cheongsamlar va uzun sochlar kabilar kirardi.[17] Bu buyumlar boylikni ifodalovchi burjua turmush tarzining timsoli hisoblangan. Fuqarolar ulardan qochishlari yoki qoʻriqchilar tomonidan qiynoqqa solinishlar, shuningdek kaltaklash kabi ogʻir oqibatlarga duchor boʻlishlari kerak boʻlgan.[17] Fuqarolarni sharmanda qilish uchun koʻchada xalq orasida jazolanishgan.[18]
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xitoyda 70-yillarning oxirida kommunistik kiyim standartlari yumshatilgandan soʻng, xitoyliklarning kiyinish uslubi va mamlakatning moda tendentsiyalarida keskin oʻzgarishlar boʻlib oʻtdi. Zamonaviy shahar kiyimlari brend nomlariga astalik bilan eʼtibor qarata boshladi. Yirik shahar markazlarida, ayniqsa, Shanxayda tobora gʻarbiy koʻrinishga ustunlik berilgan va koʻchalarda kattalar uchun kundalik kiyimlardan koʻra rasmiy kiyinishga urgʻu berildi. Oʻsmirlar brend nomlari va gʻarbiy kiyimlarni afzal koʻrib kiyinishadilar. Bolalar odatda multfilm qahramonlari bilan bezatilgan kiyimlarni kiyishadi. Toʻy va marosimlarda ayollar milliy liboslarni kiyishadi. Shu bilan birga, hanfu harakati tomonidan xanfu kabi anʼanaviy kiyim shakllarini qayta tiklashga harakat ham mavjud boʻlgan. 2001-yilda Shanxayda boʻlib oʻtgan Osiyo-Tinch okeani iqtisodiy hamkorligi sammitida mezbon Xitoyning anʼanaviy milliy libosi sifatida ipak bilan tikilgan tanchjuang kurtkalarini taqdim etildi.
Smartfonlar va planshet kompyuterlar tobora ommalashib borayotganligi sababli, Xitoy xalqi Internet va moda jurnallari bilan bir qatorda elektron moda maʼlumotlariga kirishning eng mashhur usullaridan foydalanadilar. Kiyim-kechak sotib olishga kelsak, kiyim-kechak uchun maxsus doʻkonlar hali ham bozor ulushining yarmidan koʻpini egallagan.
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Hanfu poyabzali
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Qipao (Ch’i-p’ao)“. Encyclopædia Britannica. Retrieved 2008-11-18
- ↑ Gernet 1962.
- ↑ 3,0 3,1 Wang Qiao-ling (2008). „Women Fashion of Tang Dynasty and Foreign Cultural Communication“. 21-jild. Journal of Zhejiang Wanli University. 1–3-bet.
{{cite magazine}}: Cite magazine requires|magazine=(yordam) - ↑ Information on Civilian Clothings 不拘一格说便服[sayt ishlamaydi] oldbeijing.org Retrieved 2010-02-10
- ↑ Yoon, Ji-Won. Research of the Foreign Dancing Costumes: From Han to Sui-Tang Dynasty, The Korean Society of Costume, v. 56, 57-72. 2006
- ↑ Kim, Sohyun. A Study on the Costume of Khotan, The Korean Society of Costume, v. 34, 169-183. 1997.
- ↑ 朱和平 (July 2001). (PDF) (xitoy) (1st-nashr). 中州古籍出版社. 223–224-bet https://www.scribd.com/doc/7136914/. Qaraldi: May 20, 2009.
{{cite magazine}}: Cite magazine requires|magazine=(yordam); Missing or empty|title=(yordam) - ↑ 唐代大袖衫 (Wayback Machine saytida 2011-07-07 sanasida arxivlangan) yonglian.gov.cn retrieved 2010-01-07
- ↑ „唐·服饰“ 慢束罗裙半露胸 „钿钗礼衣“大袖衫——唐代女子服 (Wayback Machine saytida 2011-07-07 sanasida arxivlangan) wenhua.eco.gov.cn retrieved 2010-01-07
- ↑ „Women's Clothing“. Thursday, 20 September 2018
- ↑ 历代皇后最典型的翟衣 (Wayback Machine saytida 2011-07-16 sanasida arxivlangan), XICI.net, Retrieved 2009-12-08
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Nicholson 2006.
- ↑ „文物鉴赏“]. mingtombs.com. 2011-yil 8-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 18-sentyabr.
- ↑ Finnane, Antonia (2007), Changing clothes in China, Columbia University Press, p. 359
- ↑ Finnane, Antonia (2007), Changing clothes in China, Columbia University Press, p. 359
- ↑ "Qipao (Ch'i-p'ao)". Encyclopædia Britannica. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/110067/chi-pao. Qaraldi: 2008-11-18.
- ↑ 17,0 17,1 Law, Kam-yee. [2003] (2003). The Chinese Cultural Revolution Reconsidered: beyond purge and Holocaust. ISBN 0-333-73835-7
- ↑ Wen, Chihua. Madsen, Richard P. [1995] (1995). The Red Mirror: Children of Chinaʼs Cultural Revolution. Westview Press. ISBN 0-8133-2488-2