Xitoy — Norvegiya munosabatlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Xitoy va Norvegiya davlatlarining xaritada joylashuvi. Yashil rangda Xitoy, sariq rangda Norvegiya koʻrsatilgan.
Xitoyning Oslodagi elchixonasi, Norvegiya

Xitoy Xalq Respublikasi — Norvegiya munosabatlari rasman 1950-yil 7-oktabrda boshlangan va ko‘p o‘tmay 1954-yil 5-oktabrda diplomatik vakolatxonalar tashkil etilganidan[1][2].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Birinchi Norvegiya diplomatik missiyasi 1851-yilda Shvetsiya va Norvegiya ittifoqi davrida tashkil etilgan. Bu missiya Guanchjouda tashkil etilgan[3]. 1853-yilda Shanxayda yangi vitse-konsullik tashkil etildi. 1863-yilga kelib, Shanxaydagi vitse konsullik Bosh konsullikka aylandi va Guanchjoudagi filiali esa vitse-konsullikka aylantirildi[3].

Faqat 1905-yilda Norvegiya Shvetsiya bilan ittifoqdan ajralib chiqqach, Xitoyda oʻzining diplomatik vakolatxonasiga ega bo‘ldi Bir yil oʻtgach, Sin imperiyasidan birinchi rasmiy tashrif Imperator sudining Madaniyat boʻlimi raisi Dai Xongci bilan boʻldi.

Soʻnggi ikki tomonlama munosabatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ikki davlat oʻrtasida 60 yil avval boshlangan diplomatik aloqalar madaniy va siyosiy almashinuvlardan iqtisod, sanoat va texnologiya kabi savdo aloqalarigacha koʻtarilgan .

2003-yilda Xitoy va Norvegiya oʻrtasidagi oʻzaro savdo hajmi 1,76 milliard AQSh dollarini tashkil etdi. O‘zaro tovar ayirboshlash yillar davomida barqaror o‘sib bormoqda.

2008-yilda Norvegiyadan Xitoyga eksport qiymati 1,93 milliard dollarni tashkil etdi  va Xitoydan Norvegiyaga eksport 5,43 milliard dollargacha boʻlgan. 2009-yilda Norvegiyaning Xitoyga eksporti 39 foizga oshib, 2,28 milliard dollarni tashkil qildi Uskunalar, kimyoviy moddalar, optik va tibbiy asboblardan iborat eksport hajmi oshdi. Xitoyning Norvegiyaga eksporti 5,25 milliard dollarni tashkil qiladi, bu o‘tgan yilga nisbatan 4,5 foizga oshgan.

Xitoyning Norvegiyaga eng yirik eksporti kemalar, toʻqimachilik va tikuvchilik mahsulotlari, mexanik va elektron mahsulotlar edi.

Norvegiyaning Xitoyga eng yirik eksporti xom neft, mexanik va elektrotexnika mahsulotlari, oʻgʻitlar, qurilish, togʻ-kon asbob-uskunalari, zavod uskunalari, qizil ikra, shuningdek, metallar edi[4][5].

2010: Tinchlik uchun Nobel mukofoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xitoy — Norvegiya munosabatlari 2010-yilda katta tanazzulga yuz tutdi, chunki Norvegiya parlamenti tomonidan tayinlangan Norvegiya Nobel qoʻmitasi ushbu mukofotni qamoqdagi xitoylik inson huquqlari faoli Lyu Syaoboga topshirdi. Xitoy bunga keskin munosabat bildirdi va ikki davlat oʻrtasidagi munosabatlar buzilganligini eʼlon qildi[6][7][8][9]. Pekinda Norvegiya baliqchilik vaziri Lisbet Berg-Xansen va Xitoy oziq-ovqat nazorati organlari oʻrtasida rejalashtirilgan uchrashuv, goʻyoki ularning hamkasblarida „boshqa majburiyatlar“ paydo boʻlganligi sababli soʻnggi daqiqada bekor qilindi; Norvegiya rasmiylari, Berg-Xansen va Xitoy baliqchilik vaziri oʻrinbosari oʻrtasida oʻsha kuni boʻlib oʻtishi kerak boʻlgan uchrashuv mukofotga javoban bekor qilinganini xabar berdi. Muzikl bastakorining soʻzlariga koʻra, boshqa joylarda, Yevrovidenie 2009 qoʻshiq tanlovi gʻolibi Aleksandr Rybak ishtirokidagi keyingi oyga moʻljallangan Norvegiya musiqali konsertlari ham diplomatik inqiroz qurboni boʻldi[10]. Dekabr oyi boshida Norvegiya Xitoy bilan ikki tomonlama savdo muzokaralari nomaʼlum muddatga toʻxtatilganini eʼlon qildi. Norvegiya muzokarachisi Xaakon Xjelde, kechiktirish mukofot bilan bevosita bogʻliq emasligini daʼvo qildi, ammo BI Norvegiya menejment maktabining xalqaro aloqalar boʻyicha direktori Henning Kristofferson bu javob chorasi ekanligiga shama qildi. Uning so‘zlariga ko‘ra, Pekin „mukofot katta xato ekanligini va bu munosabatlarga putur yetkazishini juda aniq aytgan“[11].

2011-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

Norvegiya tashqi ishlar vazirligi matbuot kotibi (Hilde Steinfeld) 2011-yilning noyabrida soʻnggi 12 oy davomida ikki tomonlama muzokaralar boʻlmaganini tasdiqladi[12].

Norvegiya parlamentining moliya qoʻmitasi Xitoyning yetakchi hukumat vakillari bilan uchrashuvga erisha olmagani uchun 2012-yilning bahorida Xitoyga rejalashtirilgan safarini bekor qildi[13].

Klassekampen gazetasining yozishicha, Norvegiyaning harbiy kemalari Shimoliy hududlarga (nordområdene) yoʻnaltirilmoqda, chunki Rossiya va Xitoy kabi davlatlar Shimolning tabiiy resurslariga qiziqishi ortib bormoqda. "Bu resurslar uchun muhim mintaqa va bir qator davlatlar u yerda oʻz qiziqishlarini bildirmoqda, ammo hech qanday tahdid yoʻq, deydi Mudofaa vaziri Espen Bart Eyde[14].

2013-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qarama-qarshilik 2013-yilda Norvegiya lososlari va vizalariga nisbatan Xitoyning norasmiy cheklovlari bilan davom etmoqda va Xitoy Norvegiyaning harakatini yoʻlbarsning boʻynidagi ilmoq bilan taqqoslaydi[15].

2016-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

Norvegiya va Xitoy 2010-yilda Liu Syaobo Tinchlik uchun Nobel mukofotini olganidan beri muzlatib qo‘yilgan diplomatik va siyosiy ikki tomonlama munosabatlarni normallashtirdi[16].

2019-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

2019-yil iyul oyida BMTning 22 davlat, jumladan Norvegiya elchilari Xitoyning uyg‘urlarga va boshqa ozchilik guruhlariga nisbatan yomon munosabatda bo‘lishini qoralab, Xitoy hukumatini Shinjondagi qayta tarbiyalash lagerlarini yopishga chaqirgan holda BMT Inson huquqlari bo‘yicha komissiyasiga qo‘shma xat imzoladilar[17][18].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „China and Norway“. Mfa.gov.cn (2011-yil 22-avgust). Qaraldi: 2011-yil 29-sentyabr.
  2. ↑ „Norway – China 55-year friendship“. Norway.cn (2009-yil 30-oktyabr). 2011-yil 2-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 29-sentyabr.
  3. ↑ 3,0 3,1 „A Brief History of Sino-Norwegian Diplomatic Relations“. Norway.cn. 2011-yil 2-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 29-sentyabr.
  4. ↑ „The Norwegian Minister of Trade and Industry Mr. Trond Giske Visits China“. Norway.cn (2010-yil 13-yanvar). 2011-yil 7-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 29-sentyabr.
  5. ↑ „Norwegian Minister of Trade and Industry visits Guangdong“. Norway.cn (2010-yil 14-iyun). 2011-yil 5-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 29-sentyabr.
  6. ↑ MacKinnon, Mark (9 October 2010). „Jailed dissidentʼs Nobel Peace Prize infuriates China“. The Globe and Mail. Retrieved 9 October 2010.
  7. ↑ Branigan, Tania (8 October 2010). „Liu Xiaobo Nobel win prompts Chinese fury“. The Guardian. Retrieved 8 October 2010.
  8. ↑ Jiang, Steven (8 October 2010). „China blanks Nobel Peace prize searches“. CNN. Retrieved 8 October 2010.
  9. ↑ Bagchi, Indrani (9 October 2010). „Nobel to Liu caps horrible year for China“. The Times of India. Retrieved 9 October 2010.
  10. ↑ Deshayes, Pierre-Henry (12 October 2010). „China cancels Norwegian meetings, musical over Liu’s Nobel“ (Wayback Machine saytida 2016-03-05 sanasida arxivlangan). The Times of Earth. Agence France-Presse. Retrieved 10 June 2011.
  11. ↑ Fouche, Gwladys; Gibbs, Walter (30 November 2010). „China postpones Norway talks as Nobel tensions rise“. Reuters. Retrieved 10 June 2011.
  12. ↑ http://www.vg.no/nyheter/utenriks/kina/artikkel.php?artid=10024175"En del samarbeidsområder fortsetter, men det har ikke vært bilaterale samtaler det siste året, forteller kommunikasjonsrådgiver Hilde Steinfeld."
  13. ↑ http://www.vg.no/nyheter/utenriks/kina/artikkel.php?artid=10024175"Ingen ledere vil møte norske politikere … Vi har lenge ønsket dette, men de har sagt at vi ikke kommer til å få til så mange møter. Da er det heller ikke noen vits å reise, sier Gunvor Eldegard (Ap). Hun er leder av finanskomiteens reisekomité. — Jørund Rytman (Frp) sier at komiteen valgte å skyve på studiereisen fra høsten 2011 til mars 2012 i håp om at forholdene skal normalisere seg, men så langt er det ingenting som tyder på at kineserne vil ta Norge inn igjen i varmen. Nå kan de ikke vente lenger. — Dette er jo veldig beklagelig. Kina spiller en dominerende rolle i verdensøkonomien. Derfor var det et ønske fra hele finanskomiteen å reise dit, sier Rytman, som også er medlem av reisekomiteen. — Høyres finanspolitiske talsmann Jan Tore Sanner tar kinesernes beslutning til etterretning. — Vi hadde en ambisjon om å reise dit, men tar til etterretning at det ikke lar seg gjøre. Ansvaret ligger på kinesiske myndigheter. Vi har ingenting å beklage."
  14. ↑ Forsvaret vil beskytte nord (no). Klassekampen (2011-yil 3-dekabr), s. 16. „Forsvaret sender flere krigsskip til nordområdene fordi land som Russland og Kina viser økt interesse for naturressursene i nord. – Dette er jo en viktig ressursregion og en rekke land viser interesse for dette området, men det er ingen akutt trussel, sier forsvarsminister Espen Barth Eide.“.
  15. ↑ Beam. „Why Is China Snubbing Norway?“. www.realclearworld.com. THE ASSOCIATED PRESS (2013-yil 28-oktyabr). Qaraldi: 2013-yil 29-oktyabr.
  16. ↑ „Norway, China normalize ties after Nobel Peace Prize row“. Reuters (2016-yil 19-dekabr).
  17. ↑ „Which Countries Are For or Against China's Xinjiang Policies?“. The Diplomat (2019-yil 15-iyul).
  18. ↑ „More than 20 ambassadors condemn China's treatment of Uighurs in Xinjiang | Xinjiang“. The Guardian (2019-yil 11-iyul).

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xitoy_—_Norvegiya_munosabatlari&oldid=3541856" dan olindi