Xitoy — Germaniya munosabatlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
(Xitoy-Germaniya munosabatlaridan yoʻnaltirildi)
Xitoy — Germaniya munosabatlari

Xitoy
Germaniya

Xitoy — Germaniya munosabatlari rasmiy ravishda 1861-yilda, Prussiya va Sin sulolasi Eulenburg ekspeditsiyasi Xitoyda Xitoy-Germaniya shartnomasini tuzganida oʻrnatilgan. Oʻn yil oʻtgach, Germaniya imperiyasi tuzildi, yangi davlat Xitoy bilan tuzilgan Prussiya davridagi shartnomalarni meros qilib oldi. XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Xitoy-Germaniya munosabatlari tez-tez keskinlashgan, chunki Germaniya Xitoyda taʼsir doirasini yaratishda boshqa Yevropa mustamlakachi davlatlaridan oʻrnak oldi. 1914-yilga kelib, Germaniya Xitoyda bir nechta imtiyozlarga ega boʻldi, jumladan Yantay va Sindao shartnoma portlari va eng muhimi Jiaozjou koʻrfazi ijaraga olingan hududilar qatoriga kirdi.

Germaniya Sakkiz Millat Alyansining aʼzosi edi va Germaniya Imperator Armiyasi Ixetuan qoʻzgʻolonini bostirishda ishtirok etgan. Birinchi jahon urushidan soʻng, Germaniya Xitoydagi barcha hududlarini yoʻqotdi, Xitoy-Germaniya munosabatlari asta-sekin yaxshilandi, chunki nemis harbiy maslahatchilari Gomindan hukumatining Milliy inqilobiy armiyasiga yordam berishgan, ammo vaziyat 1930-yillarda Adolf Gitler Yaponiya bilan ittifoqchi boʻlganida oʻzgaradi. Ikkinchi jahon urushidan keyin Germaniya ikki davlatga boʻlindi: liberal va demokratik Gʻarbiy Germaniya va kommunistik Sharqiy Germaniya. Sovuq urush davridagi keskinliklar Gʻarbiy Germaniyaning Qoʻshma Shtatlar bilan kommunizmga qarshi ittifoq tuzishiga olib keldi va shu tariqa Xitoy Xalq Respublikasiga (XXR) qarshi birlik yuzaga keldi. Germanyaning sharqiy qismi Sovet Ittifoqi orqali XXR bilan ittifoq tuzgan. Germaniya qayta birlashgandan soʻng, Germaniya va Xitoy oʻrtasidagi munosabatlar asta-sekin va sezilarli darajada yaxshilandi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ilk aloqalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nemis bastakori J.S.Bax umri davomida Xitoyga hech qachon tashrif buyurmagan boʻlsa-da, uning haykali endi Shanxayga shaharning asosiy temir yoʻl vokzalidan kirib kelayotgan mehmonlarni kutib oladi.
Berlindagi Qirollik saroyining Xitoy xonasida Xitoy bezaklari va mebellarini yaratishga katta kuch sarflangan (Eduard Gaertner tomonidan XIX asr tasviri).

Portugaliya yoki Gollandiyadan farqli oʻlaroq, Germaniya davlatlari davlat darajasida Yevropa va Xitoy oʻrtasidagi dastlabki (XVI—XVII asrlar) aloqalarida ishtirok etmagan. Shunga qaramay, oʻsha paytda bir qancha nemislar Xitoyga, xususan, iezuit missionerlari sifatida kelishgan. Ulardan baʼzilari Xitoy tarixida muhim rol oʻynagan, 1644-yilda Manjurlar tomonidan bosib olinganida Pekinda boʻlgan Iogan Adam Shall fon Bell (1619—1666-yillarda Xitoyda) koʻp oʻtmay Sin rahbarlari ishonchli maslahatchisiga aylangan. Shu bilan birga, Rimda yana bir nemis iezuit, Afanasius Kirxer, Xitoyga hech qachon bora olmagan, Xitoydagi boshqa iyezuitlar haqidagi hisobotlardan foydalanib, Xitoy Illustrata asarini yozgan, bu asar XVII asrda Yevropa kitobxonlari orasida Xitoy haqidagi bilimlarni ommalashtirishda muhim rol oʻynagan.

Eng qadimgi Xitoy-Germaniya savdosi Sibir orqali quruqlik bilan amalga oshirilgan va Rossiya hukumati tomonidan tranzit soliqlariga tortilgan. Savdoni yanada foydali qilish uchun nemis savdogarlari dengiz yoʻlini tanladilar va birinchi nemis savdo kemalari 1750-yillarda Xitoyga, soʻngra Sin sulolasi davrida Emden Qirollik Prussiya Osiyo savdo kompaniyasi tarkibiga kirdi.

Ilk diplomatik munosabatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

1859-yilda Ikkinchi afyun urushida Xitoy magʻlubiyatga uchragach, Prussiya Eulenburg ekspeditsiyasini Xitoy, Yaponiya va Siam bilan savdo shartnomalari boʻyicha muzokaralar olib borish uchun yuborgan. 1861-yil 2-sentyabrda Fridrix Albrecht zu Eulenburg va Zongli Yamen vakili Tyanjin shartnomasini imzoladilar, bu esa Xitoy va Germaniya Bojxona ittifoqi vakili boʻlgan Prussiya oʻrtasida rasmiy savdo aloqalarini ochdi. Keyinchalik Prussiya yangi tashkil etilgan Germaniya imperiyasining hukmron va yetakchi qismiga aylanadi. Shartnoma Xitoy-Germaniya munosabatlarini Birinchi Jahon urushigacha, Xitoy Respublikasi bir tomonlama ravishda shartnomani rad etgunga qadar boshqaradi.

XIX asr oxirida Xitoy-tashqi savdo Britaniya imperiyasining hukmronligi ostida edi va Otto fon Bismark Britaniya hukmronligini muvozanatlash uchun Xitoyda nemis tayanchlarini oʻrnatishga tayyor edi. 1885-yilda Bismark Reyxstagga Xitoyga toʻgʻridan-toʻgʻri xizmat koʻrsatishni taklif qiluvchi paroxod subsidiyasi toʻgʻrisidagi qonun loyihasini qabul qildi. Xuddi shu yili Bismark investitsiya imkoniyatlarini baholash uchun birinchi nemis bank va sanoat tadqiqot guruhini yubordi, bu 1890-yilda Deutsch-Asiatische bankining tashkil etilishiga olib keldi. Ushbu saʼy-harakatlar tufayli Germaniya 1896-yilga kelib Xitoyda savdo va yuk tashish boʻyicha Angliyadan keyin ikkinchi oʻrinni egalladi.

1897-yilda Germaniya imperiyasi ikki nemis missionerining oʻldirilishidan foydalanib, Sindaoga bostirib kirdi va Jiaozjou koʻrfazi koloniyasiga asos soldi. Germaniya Shandun yarim orolidagi muhim nuqtalarni nazoratga oldi. 1898-yilda Jiaozhou koʻrfazi va uning Sindao portini kuch bilan tahdid ostida 99 yilga ijaraga oldi. Rivojlanish Berlin uchun ustuvor vazifa edi. Ogʻir mashinalar, temir yoʻl hovlilari va suzuvchi quruq dock kabi jahon darajasidagi port inshootlariga 200 million markadan ortiq sarmoya kiritildi. Xususiy korxonalar butun Shandun provinsiyasi boʻylab ishladi, konlar, banklar, pivo zavodlari, fabrikalar, doʻkonlar va temir yoʻl liniyalarini ochdi[1]. 1900-yilda Germaniya Ixetuan qoʻzgʻoloni paytida Pekindagi xalqaro legionerlarning qamalini yengillashtirish uchun yuborilgan Sakkiz Millat Ittifoqida ishtirok etdi. Xitoy har yili katta miqdorda bu davlatlarga tovon toʻlagan.

Sinxay inqilobi paytida inqilobchilar Xankou shahrida nemis qurol sotuvchisini Singa qurol yetkazib berayotganda oʻldirishdi[2]. Hanyang jangida inqilobchilar 2 nemisni oʻldirgan va yana 2 nemisni, shu jumladan sobiq polkovnikni yarador qildi[3].

Xitoy-Germaniya hamkorligi (1912—1941)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vang Jingvey nemis diplomatlari bilan Yaponiyaning qoʻgʻirchoq Xitoy davlati rahbari sifatida.

Germaniya armiyasi Respublikachi Xitoyda katta rol oʻynagan[4]. Germaniya harbiy-dengiz kuchlarining Sharqiy Osiyo eskadroni Sindaoda Germaniyaning imtiyozlari uchun mas’ul boʻlgan va Osiyo uchun koʻrgazma boʻladigan zamonaviy inshootlarni oʻrnatish uchun katta mablagʻ sarflagan. Yaponiya 1914-yilda keskin janglardan soʻng Germaniya operatsiyalarini qoʻlga kiritdi. Birinchi jahon urushidan keyin Germaniya respublikasi Xitoy Respublikasiga keng koʻlamli maslahat xizmatlarini koʻrsatdi, xususan, Xitoy armiyasini tayyorlashga yordam berdi. Germaniya armiyasining sobiq qoʻmondoni general-polkovnik Xans fon Zekkt 1933—1935-yillarda Xitoyning elita armiyasi boʻlinmalarini tayyorlash va kommunistlarga qarshi kurashni tashkil qildi[5]. Barcha harbiy akademiyalarda nemis ofitserlari ham bor edi. Bundan tashqari, nemis muhandislari taqdim etgan ekspertiza tufayli bankirlar Xitoyning temir yoʻl tizimi uchun kreditlar berdi. Germaniya bilan savdo 1920-yillarda rivojlandi, Germaniya Xitoyning eng yirik kredit yetkazib beruvchisi edi. Oxirgi yirik maslahatchi 1938-yilda, fashistlar Germaniyasi Xitoy Respublikasining buyuk dushmani Yaponiya bilan ittifoq tuzgandan soʻng ketdi. Shunga qaramay, Chiang Kay-Shek oʻzining ustozi Sun Yat-sen tavsiya qilganidek, Germaniyadan oʻz xalqi uchun namuna sifatida foydalanish umidida davom etdi[6][7].

Garchi shiddatli hamkorlik 1933-yilda Germaniyaning fashistlar tomonidan bosib olinishidan 1937-yilda Yaponiya imperatori bilan urush boshlanishiga qadar davom etgan boʻlsa-da va sanoatni isloh qilish boʻyicha aniq chora-tadbirlar faqat 1936-yilda boshlangan. Bu Xitoyning modernizatsiyasiga katta taʼsir koʻrsatdi.

Xitoy moliya vaziri va Gomindan rasmiysi H.H.Kung va yana ikki xitoylik gomindan rasmiysi 1937-yilda Germaniyaga tashrif buyurgan va Adolf Gitler tomonidan qabul qilingan.

Shu bilan birga, surgundagi nemis kommunisti Otto Braun Xitoyda 1934-yilda Xitoy Kommunistik partiyasiga harbiy strategiya boʻyicha maslahat berish va „Uzoq yurish“da xitoy nomi ostida Li De nomi bilan qatnashish uchun yuborilgan Komintern agenti sifatida Xitoyda boʻlgan. Li De (xitoycha: 李德). Koʻp yillar oʻtgach, Otto Braun va „Li De“ bir xil shaxs sifatida tanildi.

Ikkinchi jahon urushi (1941—1945)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xitoy-Germaniya hamkorligi 1939-yilda Yevropada Ikkinchi jahon urushi boshlanishi sababli barbod boʻldi, hukumat nazorati va majburlash kuchayishi tufayli koʻplab xitoylik fuqarolar Germaniyani tark etishga majbur boʻldi. Yaponiyaning Ikkinchi Xitoy-Yaponiya urushida koʻrsatgan namunasi Gitlerni Sharqiy Osiyodagi fashistlarning strategik ittifoqchisi sifatida Xitoyni Yaponiya bilan almashtirishga majbur qildi[8]. 1941-yilda Yaponiyaning Pearl-Harborga hujumidan soʻng, Xitoy Germaniyaga urush eʼlon qildi, buning natijasida Gestapo butun Germaniya boʻylab Xitoy fuqarolarini ommaviy hibsga oldi. Urush oxirida Berlin, Gamburg va Bremen kabi shaharlarda urushdan oldin mavjud boʻlgan xitoy jamoalari yoʻq qilindi. 

Germaniyaning boʻlinishi va sovuq urush (1945—1990)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xitoylik Dong Bivu (oʻngdan ikkinchi) Otto Grotevol (oʻngdan uchinchi) va Valter Ulbricht (oʻngdan toʻrtinchi) bilan Sharqiy Berlinda (1958)

Germaniya Federativ Respublikasi yoki Gʻarbiy Germaniya dastlab Xitoy Xalq Respublikasini birinchi navbatda uning Hallshteyn doktrinasidagi antikommunistik tashqi siyosati tufayli tan olmadi. Gʻarbiy Germaniya Germaniyani qayta birlashtirishda Xitoy tomonidan qoʻllab-quvvatlanishiga umid qilib, „Yagona Xitoy“ siyosatini rasman qoʻllab- quvvatladi. 1972-yil oktyabr oyida Gʻarbiy Germaniya XXR bilan rasmiy ravishda diplomatik aloqalar oʻrnatdi, lekin norasmiy aloqalar 1964-yildan beri mavjud boʻlgan[9][10][11].

Germaniya Demokratik Respublikasi, shuningdek, 1989-yilgi Xitoy-Sovet sammitigacha boʻlgan Sovuq urushning koʻp qismida sodir boʻlgan Xitoy-Sovet boʻlinishiga qaramay, XXR bilan yaxshi munosabatlarga ega edi[12]. 1982-yil mart oyida Bosh kotib Leonid Brejnevning Oʻzbekiston Kommunistik partiyasiga Xitoy-Sovet yaqinlashuvi toʻgʻrisida Toshkentdagi nutqidan soʻng Xitoy-Sharqiy Germaniya munosabatlari izchil yaxshilana boshladi. 1986-yil iyun oyida tashqi ishlar vaziri Vu Xuetsyan 1961-yilgi boʻlinishdan keyin Sharqiy Yevropaga eng yuqori darajadagi Xitoy delegatsiyasi tarkibida Sharqiy Berlinga tashrif buyurdi[13]. Bundan tashqari, rais Erich Xonekker 1986-yil oktyabr oyi boshida Pekinga tashrif buyurdi. Xonekkerni Prezident Li Syannyan Tyananmen maydonida harbiy orkestr va Xalq ozodlik armiyasi faxriy qorovuli bilan kutib oldi. Tashrif Sharqiy blok yetakchisining XXRga birinchi rasmiy tashrifi boʻldi[14][15].

Qayta birlashtirilgan Germaniya (1990-yildan hozirgi kungacha)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yuqori darajadagi tez-tez amalga oshirilayotgan diplomatik tashriflar Xitoy-Germaniya munosabatlarining izchil rivojlanishini kafolatlagan. 1993-yildan 1998-yilgacha Germaniya va Xitoy rahbarlari 52 marta yuzma-yuz uchrashdilar: Germaniyaga tashrif buyurgan Xitoy rahbarlari orasida Xitoy Kommunistik partiyasining sobiq Bosh kotibi Jiang Zemin; Siao Shi, Butunxitoy xalq vakillari kengashi (XDP) Doimiy qoʻmitasining sobiq raisi; va Li Peng, Xitoyning sobiq Bosh vaziri va NPC doimiy kengashi raisi ham bor. Shu bilan birga, Xitoyga tashrif buyurgan Germaniya rahbarlari orasida prezident Roman Gersog, kansler Helmut Kol, tashqi ishlar vaziri Klaus Kinkel va Germaniya Federal Tashqi ishlar vazirligi davlat vaziri Lyudjer Volmer ham bor edi. Bu yetakchilar orasida kansler Kol 1993- va 1995-yillarda Xitoyga ikki marta tashrif buyurgan. 1998-yil oktabr oyida yangi nemis hukumati hokimiyatga kelganidan beri kansler Gerxard Shröder Xitoyga uch marta tashrif buyurgan. Germaniyadan birin-ketin bosh vazir oʻrinbosari va tashqi ishlar vaziri Yoshka Fisher, mudofaa vaziri Rudolf Sharping, iqtisod va texnologiyalar vaziri Verner Myuller keldi. Shu bilan birga, Germaniya Xitoy Bosh vaziri Chju Rongji, tashqi ishlar vaziri Tang Jiaxuan, Davlat maslahatchisi Vu Yi, KKP Markaziy Qoʻmitasi Siyosiy byurosi aʼzosi Vey Tszyansin, shuningdek, KKP Siyosiy byurosi Doimiy qoʻmitasi aʼzosi Xu Szintaoni kutib oldi.

1998-yildan keyin ham munosabatlar yaxshilangan. Jumladan, Pekin ham, Berlin ham 2003-yilda Iroqning ishgʻol qilinishiga qizgʻin qarshilik koʻrsatgan boʻlsa, 2006-yilda Germaniya (Yevropa Ittifoqining eng yirik iqtisodiyoti va aholisi eng koʻp mamlakati) va Xitoy oʻzaro ikki tomonlama siyosiy, iqtisodiy va Xitoy-Yevropa Ittifoqi strategik hamkorliklari, diplomatik aloqalarini 2006-yilda yanada mustahkamladilar. Germaniya ham, Xitoy ham 2011-yilda Liviyadagi fuqarolar urushida toʻgʻridan-toʻgʻri harbiy ishtirok etishga qarshi boʻlgan. 2011-yilda Xitoy Bosh vaziri Ven Jiabaoning tashrifi oldidan Xitoy hukumati Yevropa mamlakatlari uchun birinchi boʻlib „Xitoy-Germaniya hamkorligining yutuqlari va istiqbollari toʻgʻrisida kitob“ni chiqardi. Tashrif, shuningdek, Xitoy-Germaniya aloqalari uchun eksklyuziv mexanizm boʻlgan birinchi Xitoy-Germaniya hukumati maslahatlashuvlari boʻldi.

2019-yil iyul oyida BMTning 22 davlat, jumladan Germaniya elchilari BMT Inson huquqlari boʻyicha komissiyasiga Xitoyning uygʻurlarga nisbatan yomon munosabatda boʻlishini hamda boshqa ozchilik guruhlariga nisbatan yomon munosabatda boʻlishini qoralab, KKP yetakchisi Si Szinpin hukumatini Shinjonni yopishga chaqirgan qoʻshma maktubni imzoladilar. internirlash lagerlari[16][17].

2019-yil sentabr oyida Xitoyning Germaniyadagi elchisi Germaniya tashqi ishlar vaziri va Gonkong faoli Joshua Vong oʻrtasidagi uchrashuv Xitoy bilan munosabatlarga putur yetkazishini aytdi[18].

2020-yil 22-aprelda Germaniya Ichki ishlar vazirligi xitoylik diplomatlar Germaniya hukumati rasmiylari bilan bogʻlanib, ularni Xitoyning koronavirus pandemiyasiga qarshi qanday kurashayotgani haqida ijobiy bayonotlar berishga undagani haqida maktub chiqardi. Germaniya hukumati bu talablarni bajarmadi[19].

2020-yil dekabr oyida Germaniya Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashidagi 2 yillik vakolat muddati tugashi munosabati bilan, Xitoy elchisi Geng Shuang Germaniya elchisi Kristof Xoysgenning ikki nafar fuqaroni ozod qilish haqidagi murojaatiga javoban „Yurakdan: xayrli boʻlsin“ deb javob berdi. Kanadalik Maykl Kovrig va Maykl Spavor Xitoyda hibsga olingan[20].

2021-yil oktabr oyida Global Times gazetasining tvitida „Tayvan masalasiga yakuniy yechim“ chiqarildi, uni nemis siyosatchisi Frank Myuller-Rozenritt Xolokostga olib kelgan „yahudiylar masalasiga yakuniy yechim“ bilan oʻxshashligi uchun qoraladi[21].

2021-yil dekabr oyida Litva va Xitoy oʻrtasida Tayvan hamda inson huquqlari boʻyicha diplomatik kelishmovchilik natijasida Xitoy Continental AG va boshqa nemis kompaniyalariga Litva bilan biznesni toʻxtatishi uchun bosim oʻtkazdi[22][23]. Bundesverband der Deutschen Industrie Litva tovarlarini integratsiyalashgan taʼminot zanjirlari tarkibiy qismlariga import qilish taqiqining kengaytirilishini „halokatli shaxsiy maqsad“ deb taʼrifladi[24].

Savdo aloqalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Germaniya Xitoyning Yevropadagi eng yirik savdo sherigi va texnologiya eksportchisi hisoblanadi[25].

Xitoy Germaniyaning eng yirik savdo sherigi boʻlib, 2017-yildan beri Qoʻshma Shtatlarni ortda qoldirmoqda.

2008-yilda Xitoy va Germaniya oʻrtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 100 milliard AQSh dollaridan oshdi. 2014-yilga kelib Germaniya kansleri Angela Merkel 2005-yilda lavozimga kirishganidan beri Xitoyga savdo missiyalari bilan yetti marta tashrif buyurib, Xitoyning Germaniya iqtisodiyoti uchun ahamiyatini taʼkidladi[26].

2018-yilda Mercedes-Benz kompaniyasi Instagram’da Dalay Lamadan iqtibos keltirgani uchun Xitoydan uzr soʻradi[27].

Xitoyning yirik texnologik kompaniyasi Huawei nemis dizayn kompaniyasi Porsche Design bilan Porsche Design Huawei Smartwatch GT 2[28][29] ni ishlab chiqishda hamkorlik qildi.

Inson huquqlari boʻyicha tanqidlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gonkong milliy xavfsizlik qonuni[tahrir | manbasini tahrirlash]

2020-yil iyun oyida Germaniya Gonkong milliy xavfsizlik qonuniga ochiqchasiga qarshi chiqdi[30].

2020-yil 6-oktabr kuni Germaniyaning BMTdagi elchisi 39 ta davlat, jumladan Germaniya, Buyuk Britaniya va AQSh nomidan Xitoyni etnik ozchiliklarga nisbatan muomalasi va Gonkongdagi erkinliklarni cheklayotgani uchun qoralash haqida bayonot berdi[31].

Doimiy diplomatik vakolatxonalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Berlindagi Xitoy elchixonasi
    Berlindagi Xitoy elchixonasi
  • Xitoyning Myunxendagi Bosh konsulligi
    Xitoyning Myunxendagi Bosh konsulligi
  • Germaniyaning Shanxaydagi Bosh konsulligi
    Germaniyaning Shanxaydagi Bosh konsulligi

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Thomas W. Burkman, Japan and the League of Nations: Empire and world order, 1914-1938 (U of Hawaii Press, 2007). p 4.
  2. ↑ Thomson, John Stuart. China Revolutionized. Bobbs-Merrill Company, 1913 — 59 bet. 
  3. ↑ Thomson, John Stuart. China Revolutionized. Bobbs-Merrill Company, 1913 — 54 bet. 
  4. ↑ William C. Kirby, Germany and Republican China (Stanford UP, 1984).
  5. ↑ Hsi‐Huey Liang, „China, the Sino‐Japanese conflict and the Munich crisis.“ Diplomacy & Statecraft 10.2-3 (1999): 342-369.
  6. ↑ Odd Arne Westad, Restless Empire: China in the world since 1750 (2012) pp. 133-135.
  7. ↑ Robyn L. Rodriguez, „Journey to the East: The German Military Mission in China, 1927-1938“ (PhD Diss. The Ohio State University, 2011) online
  8. ↑ Wheeler-Bennet 1939, p. 8.
  9. ↑ Kooperation im Wandel: 30 Jahre diplomatische Beziehungen Bundesrepublik Deutschland — Volksrepublik China
  10. ↑ Alexander Troche: Berlin wird am Mekong verteidigt. Die Ostasienpolitik der Bundesrepublik in China, Taiwan und Süd-Vietnam 1954-1966. Düsseldorf 2001, S. 86.
  11. ↑ Gunter Schubert: Gunter Schubert — The European Dimension of German-Taiwanese Relations. Vortrag auf der Konferenz „The Role of France and Germany in Sino-European Relations“ in Hongkong Juli / August 2001 PDF
  12. ↑ „Beyond Moscow: East German-Chinese Relations during the Cold War | Wilson Center“.
  13. ↑ Markham, James M.. „East Germany Steps up Contacts with China“. The New York Times (3-sentabr 1986-yil).
  14. ↑ „Honecker visits China“.
  15. ↑ „East German leader can expect a warm welcome in Peking. Visit could show where Sino-Soviet ties headed - CSMonitor.com“. The Christian Science Monitor.
  16. ↑ „Which Countries Are For or Against China's Xinjiang Policies?“. The Diplomat (15-iyul 2019-yil).
  17. ↑ „More than 20 ambassadors condemn China's treatment of Uighurs in Xinjiang | Xinjiang | The Guardian“. The Guardian (11-iyul 2019-yil).
  18. ↑ „China envoy raps Germany over meeting with Hong Kong activist“ (inglizcha). Reuters (11-sentabr 2019-yil). Qaraldi: 12-sentabr 2019-yil.
  19. ↑ „Germany says China sought to encourage positive COVID-19 comments“ (inglizcha). Reuters (27-aprel 2020-yil). Qaraldi: 23-dekabr 2020-yil.
  20. ↑ Nichols, Michelle. „'Good riddance,' China says as Germany leaves U.N. Security Council“. Reuters (23-dekabr 2020-yil).
  21. ↑ Haime. „Chinese state-run site proposes 'final solution to the Taiwan question'“. www.jpost.com. The Jerusalem Post. Qaraldi: 21-oktabr 2021-yil.
  22. ↑ Sytas, Andrius; O'Donnell, John. „China pressures Germany's Continental to cut out Lithuania - sources“. reuters.com. Reuters (17-dekabr 2021-yil). Qaraldi: 18-dekabr 2021-yil.
  23. ↑ FUKAO. „China said to arm-twist Continental on Lithuania business“. asia.nikkei.com. Nikkei. Qaraldi: 18-dekabr 2021-yil.
  24. ↑ Miller, Joe; Chazan, Guy; Bounds, Andy. „German business hits out at China after Lithuania trade row snares exports“. Financial Times. The Financial Times (17-dekabr 2021-yil). Qaraldi: 18-dekabr 2021-yil.
  25. ↑ Geitner, Paul. „China, Amid Uncertainty at Home and in Europe, Looks to Germany“. The New York Times (22-aprel 2012-yil).
  26. ↑ „Angela Merkel sets off for China to forge new economic ties“. Herald Globe. 14-iyul 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-iyul 2014-yil.
  27. ↑ „Mercedes apologises to China after quoting Dalai Lama“. The Daily Telegraph (7-fevral 2018-yil).
  28. ↑ „Porsche Design Huawei Smartwatch GT 2“. Porsche Shop. 28-yanvar 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-oktabr 2022-yil.
  29. ↑ „Porsche Design Huawei Smartwatch GT 2“. Porsche Design.
  30. ↑ Lawler. „The 53 countries supporting China's crackdown on Hong Kong“ (inglizcha). Axios (2-iyul 2020-yil). Qaraldi: 3-iyul 2020-yil.
  31. ↑ Wainer, David. „Western Allies Rebuke China at UN Over Xinjiang, Hong Kong“. Bloomberg.com (6-oktabr 2020-yil). 7-oktabr 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-oktabr 2020-yil.
  32. ↑ Embassy of China in Berlin
  33. ↑ Embassy of Germany in Beijing

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Albers, Martin. „Business with Beijing, détente with Moscow: West Germany’s China policy in a global context, 1969-1982.“ Cold War History 14.2 (2014): 237-257.
  • Bernier, Lucie. „Christianity and the Other: Friedrich Schlegel’s and F.W.J. Schellingʻs Interpretation of China.“ International Journal of Asian Studies 2.2 (2005): 265-273.
  • Chen, Zhong Zhong. „Defying Moscow: East German-Chinese relations during the Andropov-Chernenko interregnum, 1982-1985.“ Cold War History 14.2 (2014): 259-280.
  • Cho, Joanne Miyang, and David M. Crowe, eds. Germany and China: Transnational Encounters since the Eighteenth Century (2014) online review
  • Depner, Heiner, and Harald Bathelt. „Exporting the German model: the establishment of a new automobile industry cluster in Shanghai.“ Economic Geography 81.1 (2005): 53-81 online.
  • Dijk, Kees van. Pacific Strife: The Great Powers and their Political and Economic Rivalries in Asia and the Western Pacific 1870-1914 (2015)
  • Eberspaecher, Cord. „Arming the Beiyang Navy. Sino-German Naval Cooperation.“ International Journal of Naval History (2009) online.
  • Fox, John P. „Max Bauer: Chiang Kai-shek’s first German military adviser.“ Journal of Contemporary History 5.4 (1970): 21-44.
  • Fox, John P. Germany and the Far Eastern Crisis, 1931-1938 (Clarendon Press, 1982)
  • Gareis, Sven Bernhard. „Germany and China — A Close Partnership with Contradictions.“ in Germany’s New Partners: Bilateral Relations of Europeʼs Reluctant Leader, edited by Sven Bernhard Gareis and Matthew Rhodes, 1st ed. (Berlin: Verlag Barbara Budrich, 2019), pp. 87-108 online
  • Garver, John W. „China, German Reunification, and the Five Principles of Peaceful Coexistence.“ Journal of East Asian Affairs 8.1 (1994): 135-172. online
  • Groeneveld, Sabina. „Far away at Home in Qingdao (1897—1914).“ German Studies Review 39.1 (2016): 65-79 online.
  • Hall, Luella J. „The Abortive German-American-Chinese Entente of 1907-8.“ Journal of Modern History1#2 1929, pp. 219-235. online
  • Heiduk, Felix. „Conflicting images? Germany and the rise of China.“ German Politics 23.1-2 (2014): 118-133 online.
  • Jenkins, Jennifer L., et al. „Asia, Germany and the Transnational Turn.“ German History 28#4 (2010): 515-536.
  • Jones, Francis I. W. „The German challenge to British shipping 1885-1914: its magnitude, nature and impact in China.“ Mariner’s Mirror 76.2 (1990): 151-167.
  • Klein, Thoralf. „Biography and the making of transnational imperialism: Karl Gützlaff on the China coast, 1831-1851.“ Journal of Imperial and Commonwealth History 47.3 (2019): 415-445 online.
  • Kranzler, David. „Restrictions against German-Jewish Refugee Immigration to Shanghai in 1939.“ Jewish Social Studies 36.1 (1974): 40-60. online
  • Kirby, William C. Germany and Republican China (Stanford UP, 1984).
  • Kundnani, Hans, and Jonas Parello-Plesner. „China and Germany: why the emerging special relationship matters for Europe.“ European Council on Foreign Relations (2012) online.
  • Lach, Donald F. „Leibniz and China.“ Journal of the History of Ideas 6#4 (1945), pp. 436-455. online
  • Lü, Yixu. „German Colonial Fiction on China: The Boxer Uprising of 1900.“ German Life and Letters 59.1 (2006): 78-100.
  • Lü, Yixu. „Germany’s war in China: media coverage and political myth.“ German Life and Letters 61.2 (2008): 202-214. On Boxer uprising.
  • Mak, Ricardo K, S. et al. eds/ Sino-German Relations since 1800: Multidisciplinary Explorations (Frankfurt: Peter Lang, 2000)
  • Martin, Bernd. Japan and Germany in the modern world (Berghahn books, 2006).
  • Martin, Bernd. „The Prussian expedition to the Far East (1860—1862).“ Journal of the Siam Society 78.1 (1990): 35-42. online
  • Möller, Kay. „Germany and China: a continental temptation.“ China Quarterly 147 (1996): 706-725, covers 1960 to 1995.
  • Port, Andrew I. „Courting China, Condemning China: East and West German Cold War Diplomacy in the Shadow of the Cambodian Genocide.“ German History 33.4 (2015): 588-608 online[sayt ishlamaydi].
  • Rodriguez, Robyn L. „Journey to the East: The German Military Mission in China, 1927-1938“ (PhD Diss. The Ohio State University, 2011) online.
  • Schäfer, Bernd. „Weathering the Sino-Soviet Conflict: The GDR and North Korea, 1949-1989.“ Cold War International History Project Bulletin 14.15 (2003): 2004.
  • Schrecker, John E. Imperialism and Chinese Nationalism: Germany in Shantung (Harvard UP, 1971). online review
  • Shen, Qinna. „Tiananmen Square, Leipzig, and the“ Chinese Solution": Revisiting the Wende from an Asian-German Perspective." German Studies Review 42.1 (2019): 37-56 online.
  • Skřivan, Aleš, and Aleš Skřivan. „Financial Battle for Beijing: The Great Powers and Loans to China, 1895-1898.“ Historian 79.3 (2017): 476-503.
  • Slobodian, Quinn. „The Maoist Enemy: Chinaʼs Challenge in 1960s East Germany.“ Journal of Contemporary History 51.3 (2016): 635-659 online[sayt ishlamaydi].
  • Smith, Julianne, and Torrey Taussig. „The Old World and the Middle Kingdom: Europe Wakes up to Chinaʼs Rise.“ Foreign Affairs. 98 (2019): 112+ How Angela Merkel et al. looked at China. online
  • Sutton, Donald S. "German Advice and Residual Warlordism in the Nanking Decade: Influences on Nationalist Military Training and Strategy, " China Quarterly, No. 91. (September, 1982) 386-420.
  • Walsh, Billie K. „The German military mission in China, 1928-38.“ Journal of Modern History 46.3 (1974): 502-513 online.
  • Weinberg, Gerhard L. „German Recognition Of Manchoukuo“ World Affairs Quarterly (1957) 28#2 pp 149-164.
  • China Germany Investment Guide
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xitoy_—_Germaniya_munosabatlari&oldid=3571228" dan olindi