Xalqaro fonetik alifbo

Xalqaro fonetik alifbo

Xalqaro fonetik alifbo (ingl. International Phonetic Alphabet, IPA; frans. Alphabet phonétique international, API) seslerin kâğıt üzerinde gösterilebilmesi için oluşturulmuş standart alfabe. Tüm dillerdeki konuşma seslerini bir örnek biçimde kodlayabilmek için oluşturulmuş işaretler ve simgeler sistemi. Bu sistemden en çok dilbilimde ve sözlüklerin hazırlanmasında yararlanılır.

Dillerin doğru telaffuz edilmesini sağlamak, tutarsız ve keyfi yazımlarla çok sayıda transkripsiyon (yazı çevirimi) sisteminin doğurduğu karışıklıkları önlemek amacıyla geliştirilmiş alfabedir. Uluslararası Sesbilgisi Alfabesi olarak da bilinir. IPA'nın bir amacı da bir sözcüğü diğerlerinden ayırmaya yarayan her ses için ayrı bir sembol geliştirmektir.

IPA'da temel olarak Latin harfleri kullanılır. Bunun dışında başka alfabelerden harf alınmış, bunlar Latin harflerine uyacak biçimde değiştirilmiştir. İnce ses ayırımları ve genizsilleşen ünlülerle sesin uzunluk, vurgu ve titreşimi, harflerin üstüne veya altına konan çeşitli işaretlerle belirtilir.

IPA dar ve geniş yazı çevrimlerinde kullanılabilir. Mesela anadili İngilizce olanlar tek bir t sesi ayırt ederler. Bu sebeple geniş yazı çevriminde bu sese karşılık tek bir sembol yeterlidir. Ama t'nin tap, pat ve stem gibi sözcüklerdeki söylenişlerinin birbirinden biraz farklı olduğunu belirtmek için dar yazıçevrimi yani t'nin altına veya üstüne belli işaretler koymak gerekir.

Uluslararası Sesbilgisi Alfabesi umulduğu kadar başarılı olamamıştır. ABD'de Avrupa'ya nazaran daha az kullanılmıştır. Latin alfabesinin yanı sıra çok sayıda özel işarete yer verdiği için basım ve daktilo etme güçlüğü vardır. Yer kazanmak ve kolaylık sağlamak gayesiyle IPA işaretleri ekseriyetle değiştirilerek veya birbirlerinin yerine kullanılır.

Alifbo

Unsizlar
Eklemleme noktası →	Dudaksıl		Taçsıl				Damaksıl				Gırtlaksıl				Yutaksıl
	Çift dudaksıl	Diş dudaksıl	Dişsil	Dişyuvasıl	Diş damaksıl	Enön damaksıl	Ön damaksıl	Ara damaksıl	Art damaksıl		Ön gırtlaksıl		Gırtlaksıl
Eklemleme biçimi ↓
Genizsil	m	ɱ	n			ɳ	ɲ	ŋ	ɴ
Patlamalı	p b	p̪ b̪	t d			ʈ ɖ	c ɟ	k ɡ	q ɢ				ʡ		ʔ
Sürtünmeli	ɸ β	f v	θ ð	s z	ʃ ʒ	ʂ ʐ	ç ʝ	x ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	ʜ	ʢ	h ɦ
Yarı-ünsüz	β̞	ʋ	ɹ			ɻ	j	ɰ
Yuvarlanmalı	ʙ		r						ʀ				я*
Çarpmalı	ʋ̟†	ⱱ†	ɾ			ɽ			ɢ̆				ʡ̯
Yanal sürtünmeli			ɬ ɮ			*	*	*
Yanal			l			ɭ	ʎ	ʟ
Yanal çarpmalı			ɺ			ɺ̢*	ʎ̯	ʟ̆

Izohlar;

• Çift olarak yazılan sembollerden sağdaki ([ɦ] hariç) tonlu ünsüzleri gösterir.
• * ile işaretlenen harfler resmî değildir.
• ^† ile işaretlenen harfer yeni eklenmiştir.

---

Akciğersiz ünsüzler Klikler Patlamalar Vurgulular ʘ Dudaksıl ɓ Dudaksıl ʼ Örneğin: ǀ Dişsil ɗ Dişyuvasıl pʼ Dudaksıl ǃ Enöndamaksıl ʄ Öndamaksıl tʼ Dişyuvasıl ǂ Öndamaksıl ɠ Aradamaksıl kʼ Aradamaksıl ǁ Yanal taçsıl ʛ Artdamaksıl sʼ Dişyuvasıl sürtünmeli

Çift eklemli ünsüzler ʍ Tonsuz dudaksıllaşmış aradamaksıl yarı-ünsüz w Tonlu dudaksıllaşmış aradamaksıl yarı-ünsüz ɥ Tonlu dudaksıllaşmış öndamaksıl yarı-ünsüz ɫ Aradamaksıllaşmış dişyuvasıl yanal yarı-ünsüz ɕ Tonsuz peltekleşmiş öndamak-dişyuvasıl sürtünmeli ʑ Tonlu peltekleşmiş öndamak-dişyuvasıl sürtünmeli ɧ Tonsuz ön-aradamaksıl sürtünmeli [ɧ] sesi [x] ve [ʃ] seslerinin arası olarak gösterilse de tartışmalıdır.

---

Birleşim ünsüzler Bağlı Tek harf Tanım t͡s ʦ tonsuz dişyuvasıl birleşim d͡z ʣ tonlu dişyuvasıl birleşim t͡ʃ ʧ tonsuz öndamak-dişyuvasıl birleşim d͡ʒ ʤ tonlu öndamak-dişyuvasıl birleşim t͡ɕ ʨ tonsuz dişyuvası-öndamaksıl birleşim d͡ʑ ʥ tonlu dişyuvası-öndamaksıl birleşim t͡ɬ  – tonsuz dişyuvasıl lateral birleşim k͡p  – tonsuz dudak-aradamaksıl patlamalı ɡ͡b  – tonlu dudak-aradamaksıl patlamalı ŋ͡m  – dudak-aradamaksıl genizsil durma

X-ışınları ile çekilmiş bir görüntü, çeşitli ünlü seslerin söylenimi sırasında ağzın hareketleri. Unlilar Unli tovushlar Shuningdek qarang: IPA, Unsiz tovushlar   Ingichka Yarim ingichka Markaziy Yarim qalin Qalin Yopiq [[Xalqaro fonetik alifbo|i ·y]] [[Xalqaro fonetik alifbo|ɨ ·ʉ]] [[Xalqaro fonetik alifbo|ɯ ·u]] [[Xalqaro fonetik alifbo|ɪ ·ʏ]] [[Xalqaro fonetik alifbo|ɪ̈ ·ʊ̈]] [[Xalqaro fonetik alifbo|ʊ]] [[Xalqaro fonetik alifbo|e ·ø]] [[Xalqaro fonetik alifbo|ɘ ·ɵ]] [[Xalqaro fonetik alifbo|ɤ ·o]] [[Xalqaro fonetik alifbo|ə]] [[Xalqaro fonetik alifbo|ɛ ·œ]] [[Xalqaro fonetik alifbo|ɜ ·ɞ]] [[Xalqaro fonetik alifbo|ʌ ·ɔ]] [[Xalqaro fonetik alifbo|æ]] [[Xalqaro fonetik alifbo|ɐ]] [[Xalqaro fonetik alifbo|a ·ɶ]] [[Xalqaro fonetik alifbo|ɑ ·ɒ]]   Yarim yopiq Oʻrta yopiq Oʻrta Yaqrim ochiq Oʻrta ochiq Ochiq Bölümler arasında bazı bölümlerde iki adet ünlü vardır. Bu ikili grupta sağdaki ünlü yuvarlaktır, soldaki ise düzdür. Ayrıca uzun ünlüler IPA sembolü [[Ünlü uzunluğu#IPA|ː]] ile belirtlir. Shuningdek qarang Vikipedi:XFA Havolalar Xalqaro Fonetik Alifbo (Inglizcha) Xalqaro Fonetik Alifbo (PDF) Ovozli fayllar Peter Ladefoged's Fonetik Kursu (ovozli fayl) (Inglizcha) UFA tablosu (Inglizcha) Til tovushlari haqida ma'lumot (Inglizcha) UFA tablosu (Inglizcha) UFA tablolarının ses örnekli Flash sürümü (Inglizcha) Bir diğer UFA ses örnek dizini (Inglizcha)