Viktoriya davlat kutubxonasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Viktoriya davlat kutubxonasi — Avstraliyaning Viktoriya shtatining davlat kutubxonasidir. Melburnda joylashgan boʻlib, u 1854-yilda Melburn jamoat kutubxonasi sifatida tashkil etilgan boʻlib, uni Avstraliyaning eng qadimgi jamoat kutubxonasi va dunyodagi birinchi bepul kutubxonalardan biriga aylantiradi. Kutubxonaning keng kolleksiyasi toʻrt milliondan ortiq narsalarni oʻz ichiga oladi, jumladan kitoblar, fotosuratlar, qoʻlyozmalar, xaritalar va gazetalar, ayniqsa Viktoriya materiallariga, jumladan Melburn asoschilari Jon Batman va Jon Pasko Foknerning kundaliklariga, kapitan Jeymsning varaqlari, Kuk va Ned Kellining zirhi mavjud.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

19-asr[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kutubxona asoschisi Redmond Barrining haykali old hovlida joylashgan.

1853-yilda Viktoriya gubernatori Charlz La Trobe va Redmond Barri tashabbusi bilan birlashtirilgan kutubxona, muzey va galereya qurish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi. Yaqinda kelgan meʼmor Jozef Rid tomonidan gʻolib boʻlgan tanlov boʻlib oʻtdi, uning firmasi va uning vorislari keyingi kengaytmalarning koʻpchiligini, loyihalashda davom etishdi. Bino Viktoriya meʼmorchilik sanʼati uslubiy qoidalari boʻyicha qurilib va bezatilgan. Xizmat shaklidan kelib chiqib koʻp yillar saqlanib qolinishi uchun qurilish materiali sifatida marmar toshlar va granitlar tanlangan.

Melburn jamoat kutubxonasi.
Kutubxona hovlisi, taxminan. 1864-1870-yillar.
Kutubxona hovlisi, taxminan. 1875, yaqinda qurilgan portiko va quyma temir panjaralar bilan

1854-yil 3-iyul kuni yaqinda inauguratsiya qilingan gubernator ser Charlz Xotem yangi kutubxona majmuasi va Melburn universitetiga tamal toshini qoʻydi. Kutubxonaning birinchi bosqichi 1856-yil 11-fevralda vasiylar prezidenti janob Adliya Barri tomonidan tanlangan 3800 kitobdan iborat toʻplam bilan ochildi. Melburn jamoat kutubxonasi oʻsha paytdagi maʼlum boʻlganidek, dunyodagi birinchi bepul jamoat kutubxonalaridan biri boʻlib, 14 yoshdan oshgan har bir kishi uchun ochiq boʻlgan[1].

Hozir kutubxona joylashgan binolar majmuasi koʻp bosqichlarda qurilgan boʻlib, unda turli kutubxonalar, sanʼat galereyalari va muzey ekspozitsiyalari joylashgan boʻlib, nihoyat 1992-yilda butun blokni toʻldirdi[2]. 1860-yilda Jozef Rid butun blok uchun ulkan majmuani loyihalashtirdi. Loyiha juda mukkamal boʻlib kishini oʻziga tortuvchi dabdabali tashqi ifodaga ega edi.

Keyingi bosqich 1859-yilda ochilgan oldingi qanotning janubiy qismi, shu jumladan, birinchi qavatdagi Qirolicha oʻqish zali. Shimoliy qismi 1864-yilda Abraham Linacre[3] tomonidan toʻliq qoʻshilgan, ammo klassik portiko 1870-yilgacha qurilgan.

1866-yilda Avstraliyaning mustamlakalararo koʻrgazmasi uchun oldingi qanot orqasida bir qator vaqtinchalik zallar qurilgan. 1870-yildan boshlab ularning baʼzilarida Viktoriya sanoat va texnologiya muzeyi joylashgan[4].

1892-yilda saytda keng koʻlamli kengayish kuzatildi. Oʻsha yili hozirgi Kouen galereyasi va Viktoriya galereyasi NGV foydalanish uchun ochildi. Kredit kutubxonasi ochildi. Va hozir Redmond Barry oʻquv zali IT muzeyini joylashtirish uchun qurilgan. 1899-yilda bu Milliy muzey tomonidan qabul qilindi va uni birinchi direktori Frederik Makkoyning sharafiga McCoy Hall deb oʻzgartirdi[5].

20-asr[tahrir | manbasini tahrirlash]

1909-yilda koloniyalararo koʻrgazma binolarining aksariyati yopildi va Katta zal buzib tashlandi. Ular egallagan erning bir qismida Bolduin Spenser Xoll qurildi va kutubxonaning mashhur Gumbazli oʻquv zali ustida ish boshlandi. 1913-yilda ochilgan u Jozef Rid firmasining vorisi, hozirda Bates Smart nomi bilan tanilgan Bates, Peebles va Smart tomonidan ishlab chiqilgan[6].

Swanston koʻchasi tepasidan havo koʻrinishi.

1971-yilda Kredit kutubxonasi yopildi. Melburndagi 2004-yilda shahar kutubxonasi ochilgunga qadar davlat kutubxonasisiz boʻlishi kerak edi[7].

Kutubxonaning sharqiy qismida joylashgan Redmond Barry oʻquv zali kutubxonaning zamonaviy kitoblar, jurnallar va davriy nashrlar toʻplamiga ega boʻlib, folio oʻlchamdagi kitoblar va qoʻshimcha mustaqil oʻquv stollari bilan taʼminlangan. U 1893-yilda Sanoat va texnologiya muzeyi uchun uy sifatida qurilgan. 1899-yildan 1997-yilgacha u Viktoriya milliy muzeyiga (hozirgi Melburn muzeyi) aylandi va shu vaqt ichida MakKoy Xoll nomi bilan tanilgan[8].

21-asr[tahrir | manbasini tahrirlash]

2015-yilda kutubxona jamiyatning oʻzgaruvchan ehtiyojlarini yaxshiroq qondirish uchun jamoat joylari, dasturlari va inshootlarini oʻzgartirish uchun A$88.1 qiymatidagi besh yillik qayta qurish loyihasini, „Vision 2020“ni[9] boshladi. 2015-yil 29-aprelda Ijodiy sanoat vaziri Martin Foli 2015-16-yilgi Davlat byudjetidan Viktoriya davlat kutubxonasini qayta qurish, jumladan, Qirolicha zalini qayta tiklash haqida, tom tepasida bogʻ-terrasa yaratish, binoga bagʻishlangan teras yaratish uchun 55.4 million dollar ajratishini eʼlon qildi[10][11]. 2018-yil sentabr oyida Suonston koʻchasining asosiy kirish eshigi vaqtincha yopildi va uning oʻrniga yangi taʼmirlangan Rassel koʻchasi va La Trobe koʻchasi kirishlari almashtirildi[12].

2019-yil dekabr oyida kutubxona oʻzining Vision 2020 rekonstruksiya loyihasini rasman yakunladi[13]. Hamda bino qayta yana xizmat koʻrsatishni boshladi.

Old maydon[tahrir | manbasini tahrirlash]

Old hovlining koʻrinishi.

Suonston koʻchasidagi kutubxonaning katta kirish eshigi dastlab piket panjarasi bilan oʻralgan, keyin esa 1870-yillarda temir panjara va darvozalar bilan oʻralgan boʻlsa, 1939-yilda panjara olib tashlanishi va diagonal yoʻllarning yaratilishi bilan boʻsh joy ochildi[14].

Old hovlida bir qancha haykallar mavjud. Bir juft bronza sherlar 1860-yillardan boshlab 1937-yilda yomonlashgani sababli olib tashlanganiga qadar kirish joyini yonma-yon qoʻydi. Janob Adliya Ser Redmond Barrining yodgorlik haykali, QC, Jeyms Gilbert[15] tomonidan va Persival Ball tomonidan qurilgan asosiy zinapoyaning markaziy maydonchasiga 1887-yilda oʻrnatildi. Kirish maydonchasi yonida 1889-yilda ingliz haykaltaroshi Ser Jozef Edgar Boem tomonidan oʻrnatilgan Avliyo Jorj va Ajdaho va 1907-yilda oʻrnatilgan fransuz haykaltarosh Emmanuel Fremiet haykalining nusxasi Janna d’Ark joylashgan[16]. Avstraliyalik haykaltarosh Piter Korlett tomonidan Charlz La Trobe haykali 2006-yilda maysazorning shimoli-sharqiy burchagiga oʻrnatilgan[17].

Oʻqish xonalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gumbaz[tahrir | manbasini tahrirlash]

La Trobe oʻqish zali.

Gumbazli oʻquv zali 1913-yilda ochilgan boʻlib, u Norman G. Peebles tomonidan Bates Smart arxitektor tomonidan ishlab chiqilgan. Uning sakkiz burchakli maydoni milliondan ortiq kitob va 600 ga yaqin kitobxonni oʻziga sigʻdira oladi. Qubba shaklida qurib bitkazilganidan keyin dunyodagi eng katta gumbazli bino boʻldi[18][19].

2003-yilda gumbaz ostidagi maydon rasman La Trobe oʻqish zali deb oʻzgartirildi va hozirda kutubxonaning 1965-yilda La Trobe binosida boʻlgan Avstraliyana kolleksiyasi joylashgan[20].

Redmond Barry oʻqish zali.

Toʻplamlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kutubxonada bushranger va qonunbuzar Ned Kelli bilan bogʻliq katta miqdordagi materiallar, xususan, politsiya bilan soʻnggi otishma paytida kiygan zirhlari mavjud.

La Trobe jurnali[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ushbu nashr 1968-yilda Viktoriya Davlat kutubxonasining doʻstlari tomonidan kutubxonaning Avstraliya kolleksiyasiga (oʻsha paytda „La Trobe kutubxonasi“ da joylashgan) qiziqishni oshirish uchun asos solingan. 1998-yilda Viktoriya Davlat kutubxonasi fondi jurnalning homiysi boʻlib, nashrni sezilarli darajada kengaytirish imkonini berdi[21].

Binodagi shaxmat toʻplami[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kutubxonada shaxmat tarixi, oʻrganish va amaliyotiga bagʻishlangan keng turdagi materiallar mavjud boʻlib unda dunyodagi eng yirik uchta shaxmat kollektsiyasidan biri boʻlgan Anderson shaxmat kolleksiyasi buyumlari toʻplami ham mavjud. Shaxmat zali 2017-yil fevral oyida yopildi, toʻplamlar vaqtincha LaTrobe oʻqish zaliga koʻchirildi. 2019-yilda shaxmat kolleksiyasi va oʻyin toʻplamlari yangilangan Ian Potter malikasi zaliga koʻchirildi.

Kutubxonaning koʻpgina elektron maʼlumotlar bazalari Davlat kutubxonasi aʼzosi sifatida roʻyxatdan oʻtgan har qanday Viktoriya fuqarosi uchun uydan mavjud. Maʼlumotlar bazalariga koʻp mavzuli jurnal va jurnal maqolalari maʼlumotlar bazalari kiradi.

Milliy omonat (NED)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Avstraliya Milliy va Davlat kutubxonalari kutubxonasi aʼzosi kutubxonasi sifatida tashkilot 1968-yildagi Mualliflik huquqi toʻgʻrisidagi qonunga 2016-yilda kiritilgan oʻzgartirishga muvofiq Avstraliyaning barcha noshirlariga elektron nashrlarni yuklash imkonini beruvchi Milliy edeposit tizimini yaratishda hamkorlik qildi. va qonuniy depozitga oid boshqa mintaqaviy qonunlar[22] va bu nashrlarni Trove orqali istalgan joydan onlayn (kirish shartlariga qarab) ochiq qiladi[23]. Viktoriya davlat kutubxonasining bosh direktori va NSLA raisi sifatida Keyt Torni loyihaning ikki yillik qurilish bosqichida 100 marta yigʻilgan boshqaruv qoʻmitasida muhim rol oʻynadi[24].

Boshqa xizmatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Viktoriya davlat kutubxonasi jamoat va maktablar uchun taʼlim dasturlari, „Oʻqish masalalari“ kabi konferentsiyalar va kutubxona tadqiqoti stipendiyalarini taqdim etadi. Kutubxonada „Yoshlar adabiyoti markazi“ yoshlari fantastika jamiyati joylashgan[25][26]. 1994—2014-yillarda u Vicnet hamjamiyatining internet xizmatini boshqargan[27].

Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Davlat kutubxonasi tunda yoritilgan
    Davlat kutubxonasi tunda yoritilgan
  • Viktoriya davlat kutubxonasi (Cowen galereyasi - Stawell xonasi)
    Viktoriya davlat kutubxonasi (Cowen galereyasi - Stawell xonasi)
  • Viktoriya davlat kutubxonasi (Kuen galereyasi - MakArtur xonasi)
    Viktoriya davlat kutubxonasi (Kuen galereyasi - MakArtur xonasi)
  • Viktoriya davlat kutubxonasi (Cowen galereyasi)
    Viktoriya davlat kutubxonasi (Cowen galereyasi)
  • Viktoriya davlat kutubxonasi (vitraylar ko'rgazmasi - Gumbaz galereyasida Uilyam Shekspir)
    Viktoriya davlat kutubxonasi (vitraylar ko'rgazmasi - Gumbaz galereyasida Uilyam Shekspir)
  • 2014-yil fevral - Suonston ko'chasidagi kutubxona hovlisi, ser Redmond Barri haykali va jamoat a'zolari maysazorda to'planishdi)
    2014-yil fevral - Suonston ko'chasidagi kutubxona hovlisi, ser Redmond Barri haykali va jamoat a'zolari maysazorda to'planishdi)
  • LaTrobe o'qish zali 2019-yil iyul oyida
    LaTrobe o'qish zali 2019-yil iyul oyida

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „The history of the State Library of Victoria: The Basics“. State Library Victoria. 7-noyabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-noyabr 2017-yil.
  2. ↑ „The history of the State Library of Victoria: Timeline“. State Library Victoria. 4-aprel 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-noyabr 2017-yil.
  3. ↑ „12-may 1859-yil - THE PUBLIC LIBRARY. - Trove“. trove.nla.gov.au. 24-iyul 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-iyul 2018-yil.
  4. ↑ „Opening of the Industrial & Technological Museum, Melbourne, 9-sentabr 1870-yil“. Museums Victoria Collections. 5-fevral 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-fevral 2021-yil.
  5. ↑ Jones. „The library, the museum, and me“ (en). Context Junky (2015-yil 11-fevral). 13-may 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 27-aprel.
  6. ↑ „State Library of Victoria“. Victorian Heritage Database. 7-noyabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-noyabr 2017-yil.
  7. ↑ Lucas, Clay. „City Library on borrowed time as council plans new CBD facility by 2020“ (en). The Age (28-avgust 2016-yil). 10-avgust 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-avgust 2019-yil.
  8. ↑ „Redmond Barry Reading Room“. State Library Victoria. 16-iyul 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-iyul 2020-yil.
  9. ↑ „Vision 2020“. 21-mart 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-mart 2018-yil.
  10. ↑ „State Library of Victoria to receive $83 million facelift“. ABC news (29-aprel 2015-yil). 20-oktabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-noyabr 2017-yil.
  11. ↑ „Read-y or not, State Library of Victoria transformation to start“. The Age (4-sentabr 2017-yil). 7-noyabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-noyabr 2017-yil.
  12. ↑ „Our magnificent spaces“. 20-sentabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-sentabr 2018-yil.
  13. ↑ „Vision 2020 redevelopment“. State Library Victoria. 5-avgust 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-iyul 2020-yil.
  14. ↑ „Forecourt“. The history of the State Library of Victoria. State Library of Victoria. 8-iyul 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-avgust 2017-yil.
  15. ↑ „The Mysterious James Gilbert, The Forgotten Sculptor 1854–85“. The La Trobe Journal. No 54, March 1995. State Library Victoria. 15-aprel 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-mart 2019-yil.
  16. ↑ „Driver & Wipers Memorial“. Monument Australia. 30-avgust 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-avgust 2017-yil.
  17. ↑ „The history of the State Library of Victoria“. Statues and Murals. State Library of Victoria. 8-iyul 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-avgust 2017-yil.
  18. ↑ Lewis, Miles (Spring 2003). „The Dome“. The Latrobe Journal. 72-jild. 58-bet. 2015-03-24da asl nusxadan arxivlandi.
  19. ↑ It was superseded within months by the far larger, 69m diameter, Centennial Hall in what was then Breslau, Germany, now Wroclaw, Poland
  20. ↑ „The Dome“. The history of the State Library of Victoria. State Library of Victoria. 4-sentabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-avgust 2017-yil.
  21. ↑ „About - The La Trobe Journal“. State Library Victoria Foundation. 20-oktabr 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-oktabr 2013-yil.
  22. ↑ „What is legal deposit?“. National Library of Australia (17-fevral 2016-yil). 5-mart 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-may 2020-yil.
  23. ↑ „What is National edeposit (NED)?“. NED. 7-mart 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-may 2020-yil.
  24. ↑ Torney. „Australian libraries join forces to build national digital collection“. Australian Book Review (16-avgust 2019-yil). 5-may 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-may 2020-yil.
  25. ↑ „Literature, Art and culture, Melbourne, Victoria, Australia“ (en). Victoria. State Government of Victoria. Department of Innovation, Industry and Regional Development. 3-mart 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 15-iyul.
  26. ↑ Shuttleworth, Mike (2007). „Inside a dog“. Connections. № 60. 30–mart 2018–yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 13–may 2022–yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  27. ↑ „Winners » ANZIA - Australia & New Zealand Internet Awards“. anzia.org.au. 21-sentabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 15-iyul.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Viktoriya_davlat_kutubxonasi&oldid=3881442" dan olindi