Viburnum opulus
| Viburnum opulus | |
|---|---|
| |
| Ilmiy tasniflash | |
| Oʻsimliklar | |
| Yuksak oʻsimliklar | |
| Gulli oʻsimliklar | |
| Ikki urugʻpallalilar | |
| Asterids | |
| Dipsacales | |
| Adoxaceae | |
| Viburnum | |
V. opulus
| |
| Binar nomi | |
| Viburnum opulus | |
Viburnum opulus yoki guldor atirgul (/ˈɡɛldər/)[1] — Yevropa, Shimoliy Afrika va Markaziy Osiyoda oʻsuvchi Adoxaceae (ilgari shilvidoshlar) oilasiga mansub gulli oʻsimlik turi[2].
Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]
Viburnum opulus — 4–5 m (13–16 ft) gacha oʻsadigan bargli buta. Barglari qarama-qarshi, uch boʻlakli, uzunligi 5–10 cm (2–4 in), keng, yuzaki jihatdan baʼzi chinorlarning barglariga oʻxshash. Barg kurtaklari yashil, klapanli.
Bir jinsli gullari oq rangda, diametri 4–11 cm (2–4 in). Gullari yozning boshida hosil boʻladi va hasharotlar tomonidan changlanadi. Mevasi sharsimon yorqin qizil rangli diametri 7-10 mm, bitta urugʻni oʻz ichiga oladi. Urugʻlar qushlar tomonidan tarqaladi.
Nomlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
"Guldor atirgul" umumiy nomi Gollandiyaning Gelderland provinsiyasiga tegishli[3]. Boshqa umumiy nomlar orasida suv oqsoqollari, kramp qobigʻi, qor toʻpi daraxti, qor toʻpi[4] va Yevropa klyukvasi kiradi.
Filogeniya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Viburnum opulus 160 tadan 170 tagacha turni oʻz ichiga olgan Viburnum turkumiga tegishli. Odatda 5 turni oʻz ichiga olgan Opulus kichik boʻlimiga kiradi.
Kultivatsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Viburnum opulus oʻzining gullari va rezavorlari uchun manzarali oʻsimlik sifatida oʻstiriladi, nam, oʻrtacha ishqorli tuproqlarda yaxshi oʻsadi. Bir nechta navlari manzarali oʻsimlik sifatida tanilgan, shu jumladan „Roseum“ navi yirik gullari bilan mashhur.
Buta, shuningdek, oʻzi oʻsuvchi hududlarida toʻsiqlar, qoplamali koʻchatlar hosil qilish uchun oʻstiriladi.
Shimoliy Amerikada tabiiylashtirilgan.
„Notcuttʼs Variety“,[5] „Roseum“[6] va sariq mevali „Ksantokarpum“[7] navlari Qirollik bogʻdorchilik jamiyatining bogʻdagi xizmatlari uchun mukofotiga sazovor boʻlgan[8].
Foydalanadi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Meva juda nordon taʼmga ega, oz miqdorda isteʼmol qilinadi. Undan jele tayyorlash uchun foydalanish mumkin. Ammo mevalar yengil zaharli hisoblanadi va koʻp miqdorda isteʼmol qilinsa, qusish yoki diareyaga olib kelishi mumkin[9].
Madaniy maʼno[tahrir | manbasini tahrirlash]
Viburnum opulus yoki kalyna qadim zamonlardan beri Ukraina madaniyatining ramzi boʻlib kelgan[10].]] Viburnum haqida qoʻshiqlar, bezak sanʼati, ukrain kashtalari va sheʼrlari kabi Ukraina folklorida topish mumkin[11]. Uning ramziy ildizlarini ming yillar oldin slavyan butparastligidan boshlangan. Afsonaga koʻra, kalyna koinotning tugʻilishi bilan bogʻliq boʻlgan, yaʼni olov uchligi : Quyosh, Oy va Yulduz[12]. Uning mevalari oʻz uyi va ona yurti, qon va oila ildizlarini anglatadi[13][14]. Kalyna koʻpincha Ukraina kashtalari: marosim matolari va koʻylaklarda tasvirlangan. Slavyan butparastligida kalyna yosh xonimning goʻzalligini ifodalaydi: ka-ly-na — div-chy-na[15][16][17]. Chervona Kalyna qoʻshigʻi Ukraina Sich Riflemen[18][19] va Ukraina isyonchilar armiyasining madhiyasi edi.
Viburnum opulus (kalyna) ham Rossiyaning milliy ramzlaridan biridir[20]. Rossiyada Viburnum mevasi kalyna (kalina) deb ataladi va milliy ramz hisoblanadi. Kalyna rus tilidagi kalit yoki raskalyat soʻzlaridan olingan boʻlib, „qizil-issiq qilish“ degan maʼnoni anglatadi. Rezavorlarning qizil olovli rangi rus madaniyatidagi goʻzallikni anglatadi va shirin malina bilan birga u goʻzal qizning ehtirosli sevgisini anglatadi, chunki rezavorlar Rossiyada har doim erotik ramz boʻlgan[20]. Qizil mevaning achchiq tomoni ham rus xalq madaniyatida sevgi iztirobini bildiradi[21]. Ruscha " Kalinka " qoʻshigʻining nomi Kalinaning qisqartmasidan olingan.
Sharqiy slavyan madaniyati taʼsirida boʻlgan rumin tilida Viburnum opulus călin deb ataladi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ "guelder rose". Oxford English Dictionary second edition. Oxford University Press. 1989. http://www.oed.com/view/Entry/82228. Qaraldi: 7 December 2018.
- ↑ RHS A-Z encyclopedia of garden plants. United Kingdom: Dorling Kindersley, 2008 — 1136 bet. ISBN 978-1405332965.
- ↑ The Reader's Digest Field Guide to the Trees and Shrubs of Britain p.143.
- ↑ Bock, Klaus; Jensen; Nielson; Norn (1978). „Iridoid allosides from Viburnum opulus“. Phytochemistry. 17-jild, № 4. 753–757-bet. doi:10.1016/S0031-9422 (00)94220-1.
{{cite magazine}}: Check|doi=value (yordam) - ↑ „RHS Plant Selector - Viburnum opulus 'Notcutt's Variety'“. Qaraldi: 17-fevral 2019-yil.
- ↑ „RHS Plant Selector - Viburnum opulus 'Roseum'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.
- ↑ „RHS Plant Selector - Viburnum opulus 'Xanthocarpum'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.
- ↑ „AGM Plants - Ornamental“. Royal Horticultural Society (2017-yil iyul). Qaraldi: 17-fevral 2019-yil.
- ↑ „Plant Database Search“. www.pfaf.org.
- ↑ "Kalyna (guelder-rose) is a symbol that has been a part of Ukrainian culture since ancient times. Its meanings were transferred through the ages in legends and songs. A broken kalyna tree was a sign of trouble and tragedy; abuse of this tree was a shameful act. Ukrainian people carefully protected it because there was a belief that kalyna grew only next to good people. According to our ancestors, kalyna has a power that brings immortality and can unite generations to fight evil." Source : Go_A release „Kalyna“ to raise funds for Ukraine…and to remind the world it must unite to fight evil, William Lee Adams, 18 march 2022.
- ↑ Потебня, Олександр „Про деякі символи в слов'янській народній поезії“,. Естетика і поетика слова. К: Мистецтво, 1985 — 207–210 bet.
- ↑ Lady of Prykarpattia (Wayback Machine saytida 7-mart 2012-yil sanasida arxivlangan) (ukraincha)
- ↑ „Що означають візерунки стародавніх українських вишивок (фото)“ (ukraincha). ВСВІТІ (23-mart 2021-yil). Qaraldi: 16-aprel 2022-yil.
- ↑ Ostrovska, Tetyana. Знаки 155 стародавніх українських вишивок (альбом) (ukraincha). Київ: Бібліотечка журналу "Соняшник", 1992.
- ↑ Doctor Bozhko, Agrarian Sciences. Trees in culture by folk. (ukraincha)
- ↑ Doctor Kuzmenko, Philological Sciences. The symbolics of guilder rose in Ukrainian songs of the 20th century national liberating movements. (English and ukraincha)
- ↑ darpoj. „a kalyna ne verba-live (Natalka Karpa)“ (17-iyul 2007-yil). 2022-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-oktabr 2022-yil.
- ↑ „Стрілецькі піснї і труби.“ (ukraincha). Збруч (2016-yil 16-mart). Qaraldi: 2-aprel 2022-yil.
- ↑ Anatoliy, Ivanytskiy. Хрестоматія з українського музичного фольклору.: Навчальний посібник для ВНЗ I–IV р.а. (ukraincha). Нова Книга, 2008 — 499 bet. ISBN 978-966-382-139-9. 2022-yil 16-aprelda qaraldi.
- ↑ 20,0 20,1 Prokhorov, Vadim. Russian folk songs : musical genres and history. Lanham, Md.: Scarecrow Press, 2002. ISBN 0810841274. OCLC 47208585.
- ↑ MacLaury, Robert E.. Anthropology of color interdisciplinary multilevel modeling. J. Benjamins Pub. Co, 2007 — 418 bet. ISBN 9789027232434. OCLC 928983471.