Vengriya-Xorvatiya kelishuvi

1868-yildagi Xorvatiya-Vengriya kelishuvi — dualistik Avstriya-Vengriya monarxiyasining bir qismi sifatida Xorvatiya va Slavoniyaning Vengriya Qirolligidagi mavqeini belgilagan akt. Xorvatiya-Vengriya bitimi 1868-yil 12-noyabrda imperator Frans Iosif tomonidan tasdiqlangan.

Parlament shakllari bilan qoplangan Xorvatiya va Slavoniya ustidan Vengriya hukmronligi rejimini oʻrnatgan.

Shartnoma Vengriya qirolligining boʻlinmasligi tamoyilidan kelib chiqqan. Xorvatiya va Slavoniya Avstriya-Vengriyaning Vengriya qismi parlamenti quyi palatasiga oʻz yerlariga oid ishlarni koʻrishda ishtirok etish uchun Sabor aʼzolari orasidan deputatlarni, magnatlar palatasiga esa 2 kishini yuborgan. Davriy ravishda butun imperiya muammolarini koʻrib chiqish uchun, ushbu shaxslardan parlament Vengriya delegatsiyasiga 5 kishini kiritgan. Xorvatiya va Slavoniya ichki boshqaruv, adliya (shu jumladan Oliy sud), shuningdek, taʼlim va cherkov masalalarida avtonomlikni saqlab qolgan.

Moliyaviy va iqtisodiy masalalar Vengriya Qirolligi hukumatining vakolati boʻlgan. Saborlar tomonidan qabul qilingan qonunlar imperator tomonidan tasdiqlangandan keyin kuchga kirgan. Xorvat tili Xorvatiya va Slavoniyada rasmiy til sifatida tan olingan, avtonom hokimiyat Saborlarga tegishli boʻlib, saylovda katta yoshli erkaklarning taxminan 6-7 % ishtirok etishi mumkin boʻlgan va mahalliy hukumat (Zemaljska vlada) ban boshchiligida, Vengriya Qirolligi hukumati boshligʻining taklifiga binoan imperator tomonidan tayinlangan va qirollik hukmron doiralari irodasini amalda bajaruvchisi boʻlgan.

Vengriya qirolligi hukumatida Xorvatiya ishlarini maxsus vazir boshqargan. Kengashni chaqirish va tarqatib yuborish huquqi imperatorga tegishli boʻlgan. Xorvatiya va Slavoniyaning mahalliy xarajatlari uchun 2,2 mln forint ajratilgan (1873-yildan — bu yerlarda yigʻilgan soliq mablagʻlarining 45 %). Xorvatiya-Vengriya kelishuvi xorvat xalqining noroziliklariga sabab boʻlgan (1871-yilda Rakovitsadagi chegarachilar qoʻzgʻoloni, 1883-yilda ommaviy xalq namoyishlari va boshqalar). Shartnoma boʻyicha Xorvatiya va Slavoniyaga berilgan huquqlar cheklangan boʻlishiga qaramay, Gabsburg maʼmurlari kelishuv davrida (1868-1918) uni bir necha bor buzgan.

1918-yil 29-oktabrda Xorvatiya Sabori Xorvatiyaning Avstriya-Vengriyadan chiqishi va Slovenlar, Xorvatlar va Serblar davlatiga qoʻshilishi munosabati bilan shartnomani bekor qilganligini eʼlon qilgan.

Yana qarang

• Xorvatiya Gabsburglar imperiyasida
• Xorvatiya va Slavoniya Qirolligi
• Avstriya-Vengriya shartnomasi

Havolalar

• Nashr: 1868-yildagi Vengriya-Xorvatiya kelishuvi, Sankt-Peterburg, 1910;
• Nagodba. Nagodbi haqida Svi zakoni, Zagreb, 1906-yil.
• Lit.: Krestix V., Xrvatsko-Ugarskaya nagodba 1868, Beograd, 1969-yil.