Kontent qismiga oʻtish

Vasiliy Kandinskiy

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Vasiliy Kandinskiy

Adolf Elnain tomonidan olingan Vasiliy Kandinskiy sur'ati1 1925-yil.
Tavalludi 16-dekabr 1866-yil
Moskva, Rossiya imperiyasi[1]
Vafoti 13-dekabr 1944-yil(1944-12-13)
(77 yoshda)
Neuilly-sur-Seine, Fransiya
Millati rus, fransuz
Sohasi Grafika
Oqim Ekspressionizm, Abstraksionizm
Mashhur suratlari On White II, Der Blaue Reiter

Vasiliy Vasilyevich Kandinskiy (1866-yil, 16-dekabr – 1944-yil 13-dekabr) – rus rassomi va sanʼat nazariyotchisi. Kandinskiy odatda gʻarb sanʼatida abstraksiyaning kashshoflaridan biri sifatida tanilgan. Moskvada tugʻilgan, bolaligini Odessada oʻtkazgan, u yerda Odessa sanʼat maktabini tamomlagan. U Moskva davlat universitetining huquq va iqtisod fakultetiga oʻqishga kiradi. Oʻz kasbida muvaffaqiyat qozonib, unga Dorpat universitetida (hozirgi Tartu, Estoniya) professorllikka (Rim huquqi kafedrasi) taklif qilinadi. Kandinskiy 30 yoshida rassomchilik (eskiz va anatomiya) bilan shugʻullana boshladi.

1896-yilda Kandinskiy Myunxenga boradi va avval Anton Ajbening xususiy maktabida, keyin esa Tasviriy sanʼat akademiyasida tahsil oldi. U 1914-yili Birinchi jahon urushi boshlanganidan keyin Moskvaga qaytib keldi. Rossiyada boʻlib oʻtgan inqiloblardan soʻng, Kandinskiy Anatoliy Lunacharskiy madaniyat boshqarmasining insayderiga aylandi va Rassomchilik madaniyat muzeyini tashkil etishga yordam berdi[2]. Biroq oʻsha paytga kelib „uning maʼnaviy dunyoqarashi… sovet jamiyatining argumentativ materializmiga begona“ deb qaraladi[3][4]. U Germaniyaga ketishga majbur boʻladi. Kandinskiy 1920-yil Germaniyaga ketadi. U yerda u Bauhaus sanʼat maktabida arxitekturadan dars berdi. U fashistlar tomonidan 1922-yildan 1933-yilga qadar davlatdan qoʻyib yuborilmaydi. Keyin u Fransiyaga koʻchib oʻtdi va u yerda umrining oxirigacha yashadi. Kandinskiy 1939-yilda Fransiya fuqaroligini oldi. Fransiyada eng mashhur asarlarini yaratdi. U 1944-yilda Neuilly-sur-Seine shahrida, 77 yoshida vafot etdi.

Hayotining dastlabki davri

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kandinskiy 1866-yil 16-dekabrda Moskvada Lidiya Ticheyeva va choy savdosi bilan shugʻullanuvchi Vasiliy Silvestrovich Kandinskiyning oilasida tugʻilgan[5][6]. Uning katta buvilaridan biri malika Gantimurova edi[7]. Kandinskiy Moskvada boʻlganida buvisi haqida turli manbalardan maʼlumotlar yigʻgan. U maktabda oʻqib yurganida koʻplab sohalarni, jumladan, huquq va iqtisodni ham oʻrgangan. Keyinchalik u bolaligida ranglarga boʻlgan qiziqishlari boshqacha boʻlganini eslaydi. Uning rang ramziyligi va psixologiyasiga boʻlgan qiziqishi oʻsib ulgʻaygan sari davom etdi.

1889-yilda 23 yoshida u Moskva shimolidagi Vologda viloyatiga sayohat qilgan etnografik tadqiqot guruhining tarkibida boʻlgan edi. Looks on the Past (tarjimasi „O‘tmishga qarash“) asarida u uylar va cherkovlarni shu qadar yorqin ranglar bilan bezatilgani haqida hikoya qiladi. Binolarga kirganida u rasmdan rasmga oʻtib borayotganini his qiladi. Bu tajriba va uning mintaqa xalq amaliy sanʼatini oʻrganishi (ayniqsa, qorongʻu fonda yorqin ranglardan foydalanish) uning dastlabki asarlarida aks etgan.

Bir necha yil oʻtgach, u birinchi marta rasm chizishni oʻzi eʼtiborga loyiq boʻladigan musiqa yaratishga oʻxshatib, shunday deb yozdi: „Rang — klaviatura, koʻzlar — uygʻunlik, ruh — koʻp torli pianino. Rassom — bu qoʻl. Ruh tebranishlarni keltirib chiqarish uchun u yoki bu tugmachani bosib oʻynaydi[8].

Kandinskiy, shuningdek, rus-fransuz faylasufi Aleksandr Kojevning (1902—1968) amakisi edi.

Ijodiy faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kandinskiyning abstrakt asarlar yaratishi uning badiiy kechinmalari haqida fikrlashi va uzoq vaqt davom etgan kamolot davrini bildiradi. U asarlarini ichki goʻzallikka, ruhning joʻshqinligiga va ruhiy istakni ichki zaruratga bagʻishlagan[9]. Bu uning sanʼatining markaziy jihati edi. Baʼzi sanʼatshunoslarning fikriga koʻra, Kandinskiyning mavhum sanʼatga boʻlgan ishtiyoqi bir kuni uyiga qaytib, oʻz ustaxonasida teskari osilgan oʻzining rasmlaridan birini koʻrganida boshlangan va bu oʻzining asosiy yoʻnalishi ekanligini anglab yetgan[10].

1896-yilda 30 yoshida Kandinskiy huquq va iqtisod boʻyicha oʻqituvchilik kasbidan voz kechdi va Myunxen akademiyasiga oʻqishga kirdi. U yerdagi oʻqituvchilari orasida Franz von Stuck ham bor edi[11]. U Myunxen akademiyasiga darhol qabul qilinmaydi va mustaqil ravishda sanʼatni oʻrganishni boshlaydi. Oʻsha yili, Moskvadan ketishdan oldin, u Claude Monetning rasmlari koʻrgazmasida qatnashadi. Unga koʻrgazmada ayniqsa, Haystacks (pichan uyimi) impressionistik uslubi juda yoqqan. Bu, uning uchun, ob’ektlarning oʻzidan deyarli mustaqil boʻlgan kuchli rang tuygʻusini kashf qilgan. Keyinchalik u bu tajriba haqida yozadi:

Katalogdan angladimki bu pichan uyimi edi. Dastlab men buni taniy olmadim. Men rassomning noaniq rasm chizishga haqqi yoʻq deb oʻyladim. Men rasmning ob’ekti yoʻqligini his qildim. Va hayrat va sarosimada bu surat nafaqat meni qamrab olganini, balki xotiramga ajralmas taassurot qoldirganini payqadim. Rassomlik ertakdagi kabi kuch va ulugʻvorlikka oʻxshaydi[12].

Bu davrda Kandinskiyning ijodi ham xuddi shunday taʼsir qilgan Richard Wagnerning Lohengrin asari musiqa va ohang chegaralarini standart lirikadan tashqariga olib chiqdi[13]. Unga teosofiyaning eng mashhur vakili Madame Blavatsky (1831—1891) ham ruhiy taʼsir koʻrsatdi. Teosofik nazariya yaratilish bir nuqtadan boshlanadigan geometrik progressiya ekanligini taʼkidlaydi. Shaklning ijodiy tomoni aylanalar, uchburchaklar va kvadratlarning kamayib borayotgan qatori bilan ifodalanadi. Kandinskiyning Concerning the Spiritual in Art (tarjimasi „Sanʼatdagi maʼnaviyat toʻgʻrisida“) (1910) va “Point and Line to Plane" (tarjimasi „Nuqta va chiziqdan tekislikka“) (1926) kitoblari ana shu teosofik qarashlarni aks ettirdi. John Varleyning "Thought-Forms" (tarjimasi „Fikr shakllari“) (1901) asaridagi rasmlari unga vizual taʼsir koʻrsatdi[14].

Metamorfoz

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Colourful abstract painting with buildings and a church in the background
Myunxen-Shvabing, Avliyo Ursula cherkovi (1908)

1902-yilning yozida Kandinskiy Gabriele Münterni Myunxenning janubidagi Alp togʻlarida boʻladigan yozgi rasm chizish darslariga taklif qildi. Gabriele Münter bu taklifni qabul qildi va ularning munosabatlari professionalizmdan koʻra shaxsiyroq boʻldi. Odatda qiyin hisoblangan sanʼat maktabi Kandinskiy uchun oson edi. Aynan shu davrda u rassomlik bilan bir qatorda sanʼat nazariyotchisi sifatida ham shakllana boshladi. Uning mavjud rasmlari soni XX asr boshlarida koʻpaydi. Ranglarning keng doiralari va taniqli shakllardan foydalangan holda u landshaftlar va shaharlarning eski joylarini chizgan. Biroq, aksariyat hollarda Kandinskiyning rasmlarida hech qanday odam tasviri yoʻq edi. Bu holatda mustasno boʻlgan rasm bu Sunday, Old Russia (tarjimasi „Yakshanba, Qadimgi Rossiya“) (1904) sur’ati edi. Unda Kandinskiy shahar devorlari oldida dehqonlar hamda zodagonlarning juda rang-barang va xayoliy koʻrinishini qayta tiklaydi. Couple on Horseback (tarjimasi „Ot ustidagi juftlik“) (1907) asarida moviy daryo boʻylab devorlari yorugʻ boʻlgan rus shaharchasi yonidan oʻtayotgan chavandoz ayolni oldida tutgan holda tasvirlangan. Daraxtlardagi barglar, shaharcha va daryodagi akslar rang va yorqin dogʻlar bilan yaltirab turadi. Bu asar maydon chuqurligining tekis, lyuminestsent yuzaga tushishiga puantilizm taʼsirini koʻrsatadi. Shu kabi dastlabki asarlarda fovizm ham yaqqol namoyon boʻladi. Ranglar ob’ektiv tabiatni tasvirlash uchun emas, balki Kandinskiyning mavzu boʻyicha tajribasini ifodalash uchun ishlatiladi.

Painting of white horse and blue rider galloping across a green meadow from right to left
The Blue Rider, (tarjimasi „Moviy chavandoz“) (1903)

Uning 1900-yillarning birinchi oʻn yilligidagi rasmlari ichida eng mashhuri The Blue Rider, (tarjimasi „Moviy chavandoz“) (1903) rasmi boʻlib, unda toshli oʻtloq boʻylab yugurib kelayotgan ot hamda chavandoz tasvirlangan. Chavandozning plashi oʻrtacha koʻk rangda boʻlib, u quyuqroq koʻk soyani keltirib chiqaradi. Oldinda koʻproq amorf koʻk soyalar, orqa fonda kuzgi daraxtlar bor. Rasmdagi koʻk chavandoz aniq koʻzga tashlanadi. Kandinskiy tomonidan tomoshabinlarga sanʼat asarini yaratishda ishtirok etish imkonini berilgan. 1911—1914-yillardagi abstrakt asarlar koʻproq yaratiladi. The Blue Rider, (tarjimasi „Moviy chavandoz“) sur’atida Kandinskiy chavandozni aniq tafsilotlardan koʻra koʻproq ranglar uygʻunligi sifatida yaratgan. Bu rasm zamonaviy rassomlar bilan solishtirganda alohida ajralib turmaydi, lekin u Kandinskiyning bir necha yil oʻtgach qanday yoʻnalishga ega boʻlishini koʻrsatadi.

1906-yildan 1908-yilgacha Kandinskiy koʻp vaqtini Yevropa boʻylab sayohat qildi (u Moskvadagi „Moviy atirgul“ ramziy guruhining aʼzosi edi), u Bavariyaning kichik Murnau shahriga borib joylashadi. 1908-yilda u Annie Besant va Charles Webster Leadbeaterning Thought-Forms (tarjimasi „Fikr shakllari“) kitobini sotib oldi. 1909-yilda Teosofiya jamiyatiga aʼzo boʻldi. The Blue Mountain (tarjimasi „Moviy togʻ“, 1908—1909) rasmi oʻsha paytda chizilgan boʻlib, uning mavhumlikka boʻlgan tendensiyasini namoyish etadi. The Blue Mountain (tarjimasi „Moviy togʻ“)ning yon tomonida ikkita keng daraxt bor, biri sariq va biri qizil. Pastki tomondan uchta chavandoz va yana bir nechta odamlar bilan kortej oʻtadi. Chavandozlarning yuzlari, kiyim-kechaklari va egarlari har biri bitta rangda boʻlib, ular ham, yurish figuralari ham haqiqiy tafsilotlarni koʻrsatmaydi. Yassi tekisliklar va konturlar ham fovistik taʼsirdan dalolat beradi. The Blue Mountain (tarjimasi „Moviy togʻ“)da rangning keng qoʻllanilishi Kandinskiyning rang shakldan mustaqil ravishda taqdim etiladigan va har bir rangga teng eʼtibor qaratiladigan sanʼatga moyilligini koʻrsatadi. Tarkibi yanada tekisroq, rasm toʻrt qismga boʻlingan: osmon, qizil daraxt, sariq daraxt va uchta chavandoz bilan koʻk togʻ.

  • Akhtyrka, 1901-yil, Lenbachhaus, Kunstarealm, Myunxen
    Akhtyrka, 1901-yil, Lenbachhaus, Kunstarealm, Myunxen
  • Sunday, Old Russia (tarjimasi „Yakshanba, Qadimgi Rossiya“), 1904-yil, Boijmans Van Beuningen muzeyi, Rotterdam
    Sunday, Old Russia (tarjimasi „Yakshanba, Qadimgi Rossiya“), 1904-yil, Boijmans Van Beuningen muzeyi, Rotterdam
  • Lied (tarjimasi „Yolgʻon gapirish“) (Chanson), 1906-yil
    Lied (tarjimasi „Yolgʻon gapirish“) (Chanson), 1906-yil
  • Couple on Horseback (tarjimasi „Ot ustidagi juftlik“), 1906—1907, Lenbachhaus, Myunxen
    Couple on Horseback (tarjimasi „Ot ustidagi juftlik“), 1906—1907, Lenbachhaus, Myunxen
  • The Blue Mountain (tarjimasi „Moviy togʻ“), 1908—1909, Nyu-York
    The Blue Mountain (tarjimasi „Moviy togʻ“), 1908—1909, Nyu-York
  • Houses in Munich (tarjimasi „Myunxendagi uylar“), 1908-yil, Wuppertal
    Houses in Munich (tarjimasi „Myunxendagi uylar“), 1908-yil, Wuppertal
  • Murnau, train and castle (tarjimasi „Murnau, poezd va qalʼa“), 1909-yil, Lenbachhaus, Myunxen
    Murnau, train and castle (tarjimasi „Murnau, poezd va qalʼa“), 1909-yil, Lenbachhaus, Myunxen

Moviy chavandozlar davri (1911—1914-yillar)

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vasiliy Kandinskiy, 1910-yil, Landscape with Factory Chimney (tarjimasi „Zavod mo'risi bilan“), tuval, 66.2 cm × 82 cm (26.1 in × 32.3 in), Solomon R.Guggenheim muzeyi

Kandinskiyning bu davrdagi rasmlari shakl va chiziqlardan mustaqil ravishda baholangan katta, ifodali rangli massalardan iborat edi. Bular endi chegaralash uchun xizmat qilmaydi, balki gʻayrioddiy kuchga ega boʻlgan rasmlarni yaratish uchun bir-birining ustiga chiqadi. Musiqa mavhum sanʼatning paydo boʻlishi uchun muhim ahamiyatga ega edi, chunki musiqa tabiatan mavhum — u tashqi dunyoni ifodalashga intilmaydi, balki qalbning ichki tuygʻularini ifodalaydi. Kandinskiy baʼzan oʻz asarlarini nomlash uchun musiqiy atamalardan foydalangan. U oʻzining eng stixiyali rasmlarini „improvizatsiya“ deb atagan va yanada murakkab ishlarni „kompozitsiya“ deb taʼriflagan.

Rassomlikdan tashqari Kandinskiy sanʼat nazariyotchisi edi. Uning Gʻarb sanʼati tarixiga taʼsiri uning rasmlaridan koʻra koʻproq nazariy asarlaridan kelib chiqadi. U 1909-yilda Neue Künstlervereinigung Myunchen (Myunxenning yangi rassomlar uyushmasi) prezidenti boʻldi. Biroq, guruh Kandinskiy (va boshqalar)ning radikal yondashuvini oddiy badiiy tushunchalar bilan birlashtira olmadi va 1911-yil oxirida tarqatib yuborildi. Kandinskiy keyinchalik August Macke, Franz Marc, Albert Bloch, and Gabriele Münter kabi fikrli sanʼatkorlar bilan yangi „Blue Rider“ (Der Blaue Reiter) guruhini tuzdi. Guruh almanax (The Blue Rider Almanax) chiqardi va ikkita koʻrgazma oʻtkazdi. Har biri bir-biridan koʻproq boʻlishi rejalashtirilgan edi, lekin 1914-yilda Birinchi jahon urushining boshlanishi bu rejalarni tugatdi. Kandinskiy Shveysariya va Shvetsiya orqali Rossiyaga qaytadi.

Improvizatsiya 27, 1912-yil, tuvalga, Metropoliten muzeyi, Nyu-York.

Uning The Blue Rider Almanac (tarjimasi „Moviy chavandoz almanaxi“) va On the Spiritual in Art (tarjimasi „Sanʼatdagi ruhiyat toʻgʻrisida“) risolasi (1910-yilda nashr etilgan) abstrakt sanʼatning himoyasi va targʻiboti boʻlib, sanʼatning barcha turlari ruhiyat darajasiga teng darajaga erisha olishini tasdiqlaydi. U rangni rasmda ob’ekt yoki boshqa shaklning vizual tavsifidan tashqari, avtonom narsa sifatida ishlatish mumkinligiga ishonadi.

Bu gʻoyalar, ayniqsa, ingliz tilida soʻzlashadigan dunyoda deyarli darhol xalqaro taʼsir koʻrsatdi[15]. 1912-yildayoq Londonda joylashgan Art News nashrida Michael Sadleir tomonidan On the Spiritual in Art (tarjimasi „Sanʼatdagi ruhiyat toʻgʻrisida“) kitobi koʻrib chiqilgan[16]. Kandinskiyga boʻlgan qiziqish tufayli Michael Sadleir 1914-yilda On the Spiritual in Art (tarjimasi „Sanʼatdagi ruhiyat toʻgʻrisida“) asarining ingliz tilidagi tarjimasini nashr etadi. Kitobdan parchalar oʻsha yili Percy Wyndham Lewisning „Blast“ davriy jurnalida va Alfred Oragening „The New“ haftalik madaniy gazetasida chop etilgan. Bu borada Kandinskiy ilgari Britaniyadan baʼzi xabarlarni olgan edi. 1910-yilda u Londonning Royal Albert Halldagi Ittifoqchi rassomlar koʻrgazmasida (Frank Rutter tomonidan tashkil etilgan) ishtirok etdi. Bu esa rassom Spencer Frederick Gore tomonidan olib boriladigan The Art News nashrida maqtovga sazovor boʻldi[17].

Michael Sadleirning Kandinskiyga boʻlgan qiziqishi, Kandinskiyning birinchi asarlarining Britaniya sanʼat kolleksiyasiga kirishiga olib keldi. Michael Sadleir otasi Sadleir bilan 1913-yilda Myunxenga Kandinskiy bilan uchrashish uchun boradi va bir nechta yogʻoch bosma va abstrakt rasm VII kompozitsiyani sotib oladi. Bu asarlar 1913—1923-yillarda Lids universitetda hamda Lids Arts Club binosida namoyish etilgan[18].

  • Untitled First Abstract Watercolor (tarjimasi „Nomsiz birinchi abstrakt akvarel“), 1910—1913-yillar, Centre Pompidou, Parij[19]
    Untitled First Abstract Watercolor (tarjimasi „Nomsiz birinchi abstrakt akvarel“), 1910—1913-yillar, Centre Pompidou, Parij[19]
  • The Cow (tarjimasi „Sigir“), 1910-yil, Lenbachhaus, Myunxen
    The Cow (tarjimasi „Sigir“), 1910-yil, Lenbachhaus, Myunxen
  • Study for Improvisation V (tarjimasi „Improvizatsiya uchun tadqiqot V“), 1910-yil
    Study for Improvisation V (tarjimasi „Improvizatsiya uchun tadqiqot V“), 1910-yil
  • Lirik, 1911-yil
    Lirik, 1911-yil
  • Landscape With Two Poplars (tarjimasi „Ikki terak bilan manzara“), 1912-yil
    Landscape With Two Poplars (tarjimasi „Ikki terak bilan manzara“), 1912-yil
  • Mit Dem Schwarzen Boden, 1912-yil, Centre Pompidou, Parij[20]
    Mit Dem Schwarzen Boden, 1912-yil, Centre Pompidou, Parij[20]
  • Landscape with Red Spots, No 2 (tarjimasi „Qizil dog'lar bilan landshaft, № 2“), 1913-yil
    Landscape with Red Spots, No 2 (tarjimasi „Qizil dog'lar bilan landshaft, № 2“), 1913-yil
  • Squares with Concentric Circles (tarjimasi „Konsentrik doiralar bilan kvadratlar“), 1913-yil
    Squares with Concentric Circles (tarjimasi „Konsentrik doiralar bilan kvadratlar“), 1913-yil
  • Kompozitsiya 6, 1913-yil
    Kompozitsiya 6, 1913-yil
  • Painting with a Red Stain (tarjimasi „Qizil dogʻ bilan rasm“), 1914-yil
    Painting with a Red Stain (tarjimasi „Qizil dogʻ bilan rasm“), 1914-yil

Rossiyaga qaytish (1914—1921-yillar)

[tahrir | manbasini tahrirlash]
In Grey (tarjimasi „Kulrangda“) (1919-yil) kartinasi, Moskva, 1920-yil

Quyosh butun Moskvani bir nuqtada eritib yuboradi. Xuddi aqldan ozgan tuba kabi, butun yurakni va butun qalbni titrata boshlaydi. Lekin yoʻq, qizilning bu bir xilligi eng chiroyli vaqt emas. Har qanday rangni hayot choʻqqisiga olib chiqadigan simfoniyaning soʻnggi akkordi, xuddi buyuk orkestrning fortissimosi kabi, Moskva tomonidan jiringlashga majbur qiladi va ruxsat beradi[21].

  • Vasiliy Kandinskiy

1918-yildan 1921-yilgacha Kandinskiy Rossiyaning madaniy siyosatida ishtirok etdi va badiiy taʼlim hamda muzey islohotida hamkorlik qildi. Bu davrda u kam rasm chizdi, oʻz vaqtini asosan shakl va rang tahliliga asoslangan dastur bilan badiiy oʻqitishga bagʻishladi. U oʻzi birinchi direktori boʻlgan Moskva Badiiy madaniyat institutini tashkil etishga yordam berdi. Uning sanʼatga boʻlgan ruhiy, ekspressionistik nuqtai nazari institutning radikal aʼzolari tomonidan nihoyatda individualistik va burjuaziya sifatida rad etildi. 1921-yilda Kandinskiy Veymarning Bauhaus maktabi asoschisi, meʼmor Walter Gropius tomonidan dars berish maqsadida Germaniyaga taklif qilinadi.

Germaniya va Bauhausga qaytish (1922-1933-yillar)

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yellow-Red-Blue (tarjimasi „Sariq-qizil-koʻk“), 1925-yil, National d’Art Moderne muzeyi, Parij

1922-yil may oyida u taraqqiyparvar rassomlarning xalqaro kongressida qatnashdi va „Progressiv xalqaro rassomlar ittifoqining taʼsis deklaratsiyasi“ni imzoladi[22].

Kandinskiy yangi boshlanuvchilar uchun asosiy dizayn darsini va Bauhausda ilgʻor nazariya kursini oʻrgatgan. Shuningdek, u rasm darslari va mahorat darslarini oʻtkazdi, unda u rang nazariyasini shakl psixologiyasining yangi elementlari bilan kengaytirdi. Shakllarni, xususan, nuqtalar va chiziq shakllarini oʻrganish boʻyicha asarlarining rivojlanishi 1926-yilda ikkinchi nazariy kitobining nashr etilishiga olib keldi (Point and Line to Plane (tarjimasi „Nuqta va chiziqdan tekislikka“). Egri va burchakli chiziqlarning shakllari Gestalt psixologlarining tadqiqotlariga toʻgʻri keldi, ularning ishlari Bauhausda ham muhokama qilindi[23]. Geometrik elementlar uning taʼlimotida ham, rasm chizishida ham, xususan aylana, yarim doira, burchak, toʻgʻri chiziqlar va egri chiziqlarning ahamiyati ortib bordi. Bu davr juda samarali boʻldi. Bu erkinlik uning asarlarida ranglar va gradatsiyalarga boy tekisliklarga ishlov berish bilan tavsiflanadi. Jumladan Yellow-Red-Blue (tarjimasi „Sariq-qizil-koʻk“) asarida Kandinskiy oʻzining oʻsha paytda taʼsir koʻrsatgan konstruktivizm va suprematizm harakatlaridan uzoqligini koʻrsatadi.

Dessaudagi Paul Klee and Vasiliy Kandinskiy uyi

Ikki metr kenglikdagi (6 fut 7 dyuym) Yellow-Red-Blue (tarjimasi „Sariq-qizil-koʻk“) rasmi (1925) bir nechta asosiy shakllar: vertikal sariq toʻrtburchaklar, egilgan qizil xoch va katta toʻq koʻk doira bilan tasvirlangan. Koʻp sonli tekis (yoki qiyshiq) qora chiziqlar, dumaloq yoylar, monoxromatik doiralar tarqoq, rangli shashka taxtalari uning nozik murakkabligiga hissa qoʻshadi. Tuvalda mavjud boʻlgan shakllar va asosiy rangli massalarning oddiy vizual identifikatsiyasi asarning ichki voqeligiga birinchi yondashuv boʻlib, uni baholash chuqurroq kuzatishni talab qiladi. Baholash nafaqat rasmdagi shakllar va ranglarni, balki ularning oʻzaro bogʻliqligini, ularning mutlaqligini va tuvaldagi nisbiy pozitsiyalar uygʻunligiga eʼtiborni talab qiladi.

Kandinskiy 1923-yilda Paul Klee, Lyonel Feininger va Alexej von Jawlensky bilan Die Blaue Vier (Moviy toʻrtlik) guruhini tuzadi. Ular 1924-yilda Amerika Qo'shma Shtatlarida maʼruzalar oʻqigan va namoyish qilgan. Shuningdek 1925-yilda Dessauda ham koʻrgazmalar qilgan. Natsistlarning taʼqibidan soʻng Bauhaus maktabi aʼzolari 1932-yilda Dessaudan Berlinga joʻnab ketdi. 1933-yilning iyulida maktab tarqatib yuborildi. Kandinskiy Germaniyani tark etib, Parijga joylashdi.

  • Small worlds I (tarjimasi „Kichik dunyolar I“), 1922-yil, Daniya Milliy galereyasi, Kopengagen[24]
    Small worlds I (tarjimasi „Kichik dunyolar I“), 1922-yil, Daniya Milliy galereyasi, Kopengagen[24]
  • On White II (tarjimasi „Oqda II“), 1923-yil, Centre Pompidou, Parij
    On White II (tarjimasi „Oqda II“), 1923-yil, Centre Pompidou, Parij
  • Circles in a Circle (tarjimasi „Doiradagi doiralar“), 1923-yil, Filadelfiya sanʼat muzeyi, Filadelfiya
    Circles in a Circle (tarjimasi „Doiradagi doiralar“), 1923-yil, Filadelfiya sanʼat muzeyi, Filadelfiya
  • Several Circles (tarjimasi „Bir nechta doiralar“), 1926-yil, Solomon R.Guggenheim muzeyi, Nyu-York
    Several Circles (tarjimasi „Bir nechta doiralar“), 1926-yil, Solomon R.Guggenheim muzeyi, Nyu-York
  • Soft Hard (tarjimasi „Yumshoq qattiq“), 1927-yil
    Soft Hard (tarjimasi „Yumshoq qattiq“), 1927-yil
  • Inner Alliance (tarjimasi „Ichki ittifoq“), 1929-yil, Albertina, Vena
    Inner Alliance (tarjimasi „Ichki ittifoq“), 1929-yil, Albertina, Vena

Katta sintez (1934—1944-yilllar)

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Parijdagi kvartirada yashab, Kandinskiy oʻz ishini yashash xonasida qildi va u yerda oʻz studiyasini yaratdi. Uning rasmlarida egiluvchan, geometrik boʻlmagan konturlarga ega biomorfik shakllar paydo boʻladi. Ular rassomning ichki hayotini ifodalaydi. Kandinskiy slavyan sanʼatini ilhomlanib, original rangli kompozitsiyalardan foydalangan. Shuningdek, u rasmlariga donador, rustik tuzilish berish uchun vaqti-vaqti bilan qumni boʻyoq bilan aralashtirib yuboradi.

Bu davr Kandinskiyning oldingi ishining sinteziga toʻgʻri keladi, unda u barcha elementlardan foydalangan, ularni boyitgan. 1936 va 1939-yillarda u oʻzining soʻnggi ikkita asosiy kompozitsiyasini chizdi, bu koʻp yillar davomida ishlab chiqargan murakkab rasmlar turi edi. IX kompozitsiya yuqori kontrastli, kuchli diagonallarga ega, ularning markaziy shakli bachadondagi embrion taassurotini beradi. Kichkina kvadratchalar va rangli chiziqlar X kompozitsiyasining qora fonida yulduz parchalari (yoki filamentlar) sifatida ajralib turadi. Pastel ranglari va sirli iyerogliflar esa tuvalning yuqori chap burchagida suzayotgandek katta toʻq qizil rangli massani qoplaydi. Kandinskiy asarida baʼzi xususiyatlar yaqqol koʻzga tashlanadi, baʼzi teginishlar esa ehtiyotkorlik bilan yashirilgan. Ular uning ijodi bilan aloqalarini chuqurlashtirganlarga faqat bosqichma-bosqich namoyon boʻladi[25]. U oʻzining shakllarini (ularni nozik uygʻunlashtirgan va joylashtirgan) kuzatuvchining ruhi bilan rezonanslashishni maqsad qilgan.

  • Brown with supplement (tarjimasi „Jigarrang bilan toʻldirmoq“), 1935-yil, Rotterdam
    Brown with supplement (tarjimasi „Jigarrang bilan toʻldirmoq“), 1935-yil, Rotterdam
  • IX kompozitsiya, 1936-yil, Parij
    IX kompozitsiya, 1936-yil, Parij
  • X kompozitsiya, 1939-yil, Dusseldorf
    X kompozitsiya, 1939-yil, Dusseldorf
  • Various Actions (tarjimasi „Turli harakatlar“), 1941-yil, Nyu-York
    Various Actions (tarjimasi „Turli harakatlar“), 1941-yil, Nyu-York
  • Circle and Square (tarjimasi „Doira va maydon“), 1943-yil, Parij
    Circle and Square (tarjimasi „Doira va maydon“), 1943-yil, Parij

Kandinskiyning sanʼat tushunchasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bashoratchi rassom sifatida

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Large, colourful abstract painting
VII kompozitsiya, Tretyakov galereyasi.

„Musiqa eng oliy ustozdir“ deb yozgan Kandinskiy oʻnta turkum asarlarining dastlabki yettitasini yaratishga kirishadi[26]. Birinchi uchtasi faqat rassom va doʻst Gabriele Myunter tomonidan olingan oq-qora fotosuratlarda saqlanib qolgan. I kompozitsiya (1910) 1944-yil 14-oktabrga oʻtar kechasi Quyi Saksoniyaning Braunshveg shahriga Britaniya havo hujumi natijasida yoʻq qilingan[27].

Tadqiqotlar, eskizlar va improvizatsiyalar mavjud boʻlsa-da (ayniqsa, II kompozitsiya), 1930-yillarda fashistlarning Bauhausga bostirib borishi Kandinskiyning dastlabki uchta asari musodara qilinishiga olib keldi. Ular davlat tomonidan homiylik qilingan „Degeneratsiya sanʼati“ koʻrgazmasida namoyish etildi va keyin yoʻq qilindi (Paul Klee, Franz Marc va boshqa zamonaviy rassomlarning asarlari bilan birga).

Xristianlik esxatologiyasi va yaqinlashib kelayotgan Yangi asrni idrok etishdan hayratda qolgan Kandinskiy dastlabki yettita asari orasida umumiy mavzu apokalipsisdir (biz bilganimizdek, dunyoning oxiri)[28]. Concerning the Spiritual in Art (tarjimasi „Sanʼatdagi maʼnaviyat toʻgʻrisida“) kitobida „Rassomni paygʻambar“ deb yozgan Kandinskiy Birinchi jahon urushidan oldingi yillarda shaxsiy va ijtimoiy voqelikni oʻzgartiradigan yaqinlashib kelayotgan kataklizmni koʻrsatadigan rasmlarni yaratdi[29]. Pravoslav nasroniylikka sodiq eʼtiqodga ega boʻlgan Kandinskiy Injildagi Nuh kemasi, Yunus va kit, Masihning tirilishi, Vahiy kitobidagi Apokalipsisning toʻrt chavandozi, rus xalq ertaklari va oʻlimning umumiy mifologik tajribalaridan foydalangan. Hech qachon bu hikoyalardan birini rasm sifatida tasvirlashga urinmagan, u ularning yashirin tasvirlarini Birinchi jahon urushidan oldingi dunyoda yaqinlashib kelayotgan oʻlim va qayta tugʻilish arxetiplarining timsoli sifatida ishlatgan.

Concerning the Spiritual in Art (tarjimasi „Sanʼatdagi maʼnaviyat toʻgʻrisida“) kitobida taʼkidlaganidek, Kandinskiy „ichki zarurat“ asosida sanʼat yaratadigan haqiqiy rassom yuqoriga qarab harakatlanuvchi piramidaning uchida yashaydi, deb hisobladi. Ushbu ilgʻor piramida kelajakka kirib bormoqda. Kecha gʻalati yoki aql bovar qilmaydigan narsa bugungi kunda odatiy holdir. Bugun avangard nimadir narsa ertaga hammaga maʼlum. Zamonaviy rassom piramida choʻqqisida yolgʻiz turib, yangi kashfiyotlar qiladi va ertangi haqiqatni anglay boshlaydi. Kandinskiy soʻnggi ilmiy ishlanmalar va dunyoni koʻrish hamda his qilishning tubdan yangi usullariga hissa qoʻshgan zamonaviy rassomlarning yutuqlaridan xabardor edi.

IV kompozitsiya va undan keyingi rasmlar, birinchi navbatda, tomoshabin va rassomda maʼnaviy rezonans uygʻotish bilan bogʻliq. Kandinskiy oʻzining suv boʻylab apokalipsis rasmida boʻlgani kabi (VI kompozitsiya) bu epik afsonalarni zamonaviy atamalarga koʻchirish orqali tomoshabinni turli hissiyotlarni boshdan kechirishga undaydi (noilojsizlik, chayqalish, shoshilish va chalkashlik kabi hislar).

Badiiy va ruhiy nazariyotchi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rectangular, multicoloured abstract painting
VI kompozitsiya (1913)

Der Blaue Reiter almanaxi insholari va bastakor Arnold Schoenberg nazariyasida taʼkidlaganidek, Kandinskiy rassom va tomoshabin oʻrtasidagi hamjihatlikni ham hislar, ham aql (sinesteziya) sifatida ifodalagan. Kandinskiy rasm chizayotganda ohanglar va akkordlarni eshitib, (masalan, guruch karnayidagi oʻrta C rangi) sariq rang ekanligini nazariya qildai. Shuningdek, qora — yopilishning rangi va narsalarning oxiri. Bundan tashqari, ranglarning kombinatsiyasi pianinoda ijro etilgan akkordlarga oʻxshash tebranish chastotalarini hosil qiladi. 1871-yilda yosh Kandinskiy pianino va violonchel chalishni oʻrgangan[30][31].

Kandinskiy, shuningdek, geometrik figuralar va ularning munosabatlari nazariyasini ishlab chiqdi. Masalan, aylana eng tinch shakl va inson qalbini ifodalaydi, deb daʼvo qildi. Bu nazariyalar (Point and Line to Plane (tarjimasi „Nuqta va chiziqdan tekislikka“) asarida oʻz ifodasini topgan.

Kandinskiyning Mussorgskiyning Pictures at an Exhibition (tarjimasi „Ko'rgazmadagi rasmlar“) spektakli afsonaviy sahna dizayni uning shakllar, ranglar va musiqiy tovushlarning universal muvofiqligi haqidagi sinestetik kontsepsiyasini aks ettiradi deb hisoblagan[32]. 1928-yilda Dessau teatrida Vasiliy Kandinskiy Pictures at an Exhibition (tarjimasi „Ko'rgazmadagi rasmlar“) sahna asarini namoyish qiladi. 2015-yilda sahna elementlarining original dizaynlari Kandinskiyning tayyorgarlik notalari va Felix Kleening rejissyorlik ssenariysi boʻyicha zamonaviy videotexnologiyalar yordamida jonlantirildi va musiqa bilan sinxronlashtirildi.

Bavariyada abstrakt ekspressionistik yillarida Munter bilan boshqa epizodda Kandinskiy oʻzining VI kompozitsiyasi ustida ishlagan. Taxminan olti oylik oʻqish va tayyorgarlikdan keyin, u bir vaqtning oʻzida suv toshqini, suvga choʻmish, halokat va qayta tugʻilishni tasvirlashni maqsad qilgan. Devor oʻlchamidagi yogʻoch paneldagi ishni tasvirlab bergandan soʻng, u toʻxtab qoldi va davom eta olmadi. Munter unga intellekt tuzogʻiga tushib qolganini va rasmning asl mavzusiga yetib bormasligini aytdi. U unga shunchaki uberflut („toʻfon“ yoki „toʻfon“) soʻzini takrorlashni va uning maʼnosiga emas, balki ovoziga eʼtibor qaratishni taklif qildi. Bu soʻzni mantra kabi takrorlab, Kandinskiy monumental ishni uch kun ichida chizdi va tugatdi[33].

Imzo uslubi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Fotograf Hugo Erfurth tomonidan olingan Kandinskiy portreti, 1925-yil.

Vasiliy Kandinskiy sanʼati musiqa va ruhiyat uygʻunligiga ega hisoblanadi[34]. Oʻz davri musiqasini qadrlashi va kinestetik tabiati bilan Kandinskiyning badiiy asarlarida oʻzining dastlabki yillarida ekspressionizmning sezilarli uslubi mavjud[35]. Ammo u oʻz davrining barcha badiiy uslublarini va oʻzidan oldingi ijodkorlarni, yaʼni Art Nouveau (qoʻzgʻaluvchan organik shakllar), Fovizm va Blaue Reiter (qoʻrqinchli ranglar), syurrealizm (sir) va Bauhausni (konstruktivizm) faqat ruhiyatini oʻrganayotganda abstraktsionizmga oʻtish uchun ularni qabul qilgan[36]. Uning ob’ektsiz rasmlari hissiyotlar birligi orqali tovushlar va his-tuygʻular tomonidan anglashiladigan ruhiy mavhumlikni aks ettiradi[37]. Xristianlik eʼtiqodi va rassomning ichki zarurati taʼsirida uning rasmlari turli xil ranglarda berilgan shaklning noaniqligi hamda sanʼat olamining anʼanaviy estetik qadriyatlariga qarshilik koʻrsatadi[38].

Uning imzosi yoki individual uslubi yanada chuqurroq oʻrganilishi lozim. Uning badiiy faoliyatini uchta toifaga boʻlinishi mumkin: Taassurotlar (vakillik elementi), Improvizatsiyalar (spontan hissiy reaktsiya), Kompozitsiyalar (yakuniy sanʼat asarlari).

Kandinskiy impressionizmdan dastlabki ilhomlanishdan uzoqlasha boshlaganligi sababli, uning rasmlari yanada jonli, piktografik va ifodali boʻlib, yanada aniq shakllar va aniq chiziqli koʻrinishga ega boʻldi.

Oxir-oqibat Kandinskiy ranglar va shakllarning koʻproq sinestetik shaklangan tasvirini rad etish, anʼanaviy murojaatlarni yoʻq qilish, yalangʻoch va mavhum koʻrinishlarni joylashtirishga toʻxtaladi.

Emotsional uygʻunlik Kandinskiyning keyingi asarlaridagi yana bir yorqin xususiyatdir[39]. Turli oʻlchamlar va yorqin ranglar bilan mutanosiblik va ranglarning sinchkovlik bilan uygʻunlashuvi orqali u oʻz sanʼat asarlaridagi shakllarning universalligini asoslab berdi va shu bilan keyingi abstraksiyaga yoʻl ochdi.

Kandinskiy oʻz rasmlarida yorqin rangli shakllarning taʼsirini kuchaytirish uchun koʻpincha qora rangdan foydalangan, uning shakllari koʻpincha oʻz sanʼatiga surrealizmni olib kelish uchun biomorfik yondashuvlar edi[40].

Sanʼat boʻyicha nazariy asarlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kandinskiyning shakllar va ranglar haqidagi tahlillari oddiylik, oʻzboshimchalik bilan gʻoyalar assotsiatsiyasidan emas, balki rassomning ichki tajribasidan kelib chiqadi[41]. U yillar davomida mavhum, hissiy jihatdan boy rasmlar yaratish, shakl va ranglar bilan ishlash, oʻzining va boshqa rassomlarning rasmlarini tinimsiz kuzatib, ularning rang tuygʻusiga taʼsirini qayd etgan. Bu sub’ektiv tajriba har kim qila oladigan narsadir[42].

1911-yilda Myunxenda nashr etilgan Kandinskiyning „Über das Geistige in der Kunst“ (Sanʼatdagi ruhiyat haqida) matni rasmning uch turini belgilaydi. Ular taassurotlar, improvizatsiya va kompozitsiyalardir. Taassurotlar boshlangʻich nuqta boʻlib xizmat qiladigan tashqi voqelikka asoslangan boʻlsa-da, improvizatsiya va kompozitsiyalar ong ostidan paydo boʻlgan tasvirlarni tasvirlaydi, ammo kompozitsiya yanada rasmiy nuqtai nazardan ishlab chiqilgan[43] .

Points (Ballar), 1920-yil, Ohara sanʼat muzeyi.

Shaxsiy hayot

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1892-yilda oʻqishni tugatgandan soʻng, Kandinskiy amakivachchasi Anya Chimiakinga uylandi va Moskva universitetida huquqshunoslik boʻyicha oʻqituvchi boʻldi.

1902-yilning yozida Kandinskiy Gabriele Münterni Myunxenning janubidagi Alp togʻlarida boʻladigan yozgi rasm chizish darslariga taklif qildi. Gabriele Münter bu taklifni qabul qildi va ularning munosabatlari professionalizmdan koʻra shaxsiyroq boʻldi. Nemis ekspressionist rassomi Gabriele Münter 1911-yilda Birinchi jahon urushi boshlanishi bilan faoliyati yakunlangan Blue Rider (Der Blaue Reiter) guruhiga qoʻshilgan bir nechta rassomlardan biri edi.

Hali Anya bilan nikohi boʻla turib Kandinskiy va Munter 1903-yilning yozida oila quradi va 1908-yilgacha Yevropa, Rossiya va Shimoliy Afrika boʻylab sayohat qilgan. Kandinskiy va Anya 1911-yilda ajrashadi[44].

1906-yildan 1908-yilgacha Kandinskiy Bavariyaning Murnau shahrida joylashgan kichik shaharchaga joylashgunga qadar Yevropa boʻylab sayohat qildi.

Birinchi jahon urushi boshlanganda 1914-yilda u Moskvaga qaytib keldi. Kandinskiy va Munter oʻrtasidagi munosabatlar oʻzaro taranglik va sadoqatsizlik sababli yomonlashdi[45]. Ularning munosabatlari rasman 1916-yilda Stokgolmda tugadi.

1916-yilda u Nina Nikolayevna Andrevskaya (1899—1980) bilan uchrashdi, ular 1917-yil 11-fevralda oila qurdi. U 17 yoki 18 yoshda edi, Kandinskiy esa 50 yoshda edi. 1917-yil oxirida Nina Nikolayevna Andrevskaya oʻgil tugʻadi unga ular Vsevolod (Lodya) ismini qoʻyadi. Lodya 1920-yil iyun oyida vafot etdi. Ularning Lodyadan boshqa bolalari yoʻq edi.

Nemis fotografi Hugo Erfurth tomonidan olingan Nina Kandinskiy portreti, 1927-yil

Rossiya inqilobidan soʻng u Germaniyada yashash imkoniyatiga ega boʻldi va u 1920-yilda Germaniyaga qaytib keldi. U yerda u 1922-yildan 1933-yilga qadar fashistlar nazorat ostida Bauhaus sanʼat va arxitektura maktabida dars berdi.

Keyin u rafiqasi bilan Fransiyaga koʻchib oʻtdi va u yerda umrining oxirigacha yashadi. 1939-yilda Fransiya fuqaroligini oldi va oʻzining eng koʻzga koʻringan sanʼat asarlarini yaratdi.

U 1944-yil 13-dekabrda, 78 yoshga toʻlishiga uch kun qolganda Neuilly-sur-Seine shahrida vafot etdi.

Uning nabirasi musiqashunoslik professori va yozuvchi Aleksey Ivanovich Kandinskiy (1918—2000) boʻlgan[46][47].

Asarlarining sotilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2012-yilda Christieʼs kimoshdi savdosi orqali Kandinskiyning „Improvizatsiya 8“ (Improvizatsiya uchun tadqiqoti 8) asarini 23 million dollarga sotdi. Rasm 1960-yildan beri Shveysariyadagi Vintertur Kunstmuseumga ijaraga olingan va Shveysariyaning Volkart Brothers tovar savdo firmasining xayriya boʻlimi boʻlgan Volkart fondi tomonidan yevropalik kolleksiyachiga sotilgan. Ushbu sotuvdan oldin rassomning soʻnggi rekordi 1990-yilda sotilgan „Fugue“ (1914) asari hisoblanadi[48]. Asar 20,9 million dollarga sotilgan. 2016-yil 16-noyabrda Christieʼs Kandinskiyning 1935-yilda yaratilgan „Rigide et courbé“ abstrakt rasmini 23,3 million dollarga auksionda sotdi, bu Kandinskiy uchun yangi rekorddir[49][50].

Natsistlar tomonidan talon-taroj qilingan sanʼat asarlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2001-yil iyul oyida rassom El Lissitzkiyning o'g'li Jen Lissitzkiy Kandinskiyning "Improvizatsiya № 10" asari uchun Shveysariyaning Bazel shahridagi Beyeler jamg'armasiga tovon to'lash da'vosi bilan murojaat qildi[51]. 2002-yilda kelishuvga erishildi[52].

2017-yilda Robert Colin Lewenstein, Francesca Manuela Davis va Elsa Hannchen Guidotti Kandinskiyning „Das Bunte Lebeni“ asarini qaytarib berish uchun Bayerische Landesbankga ("BLB") qarshi da'vo arizasi bilan murojaat qilishdi[53][54].

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kandinskiy kitoblari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Wassily Kandinsky, M. T. Sadler (Translator), Adrian Glew (Editor). Concerning the Spiritual in Art. (New York: MFA Publications and London: Tate Publishing, 2001). 192pp. ISBN 0-87846-702-5
  • Wassily Kandinsky, M. T. Sadler (Translator). Concerning the Spiritual in Art. Dover Publ. (Paperback). 80 pp. ISBN 0-486-23411-8. or: Lightning Source Inc Publ. (Paperback). ISBN 1-4191-1377-1
  • Wassily Kandinsky. Klänge. Verlag R. Piper & Co., Munich
  • Wassily Kandinsky. Point and Line to Plane. Dover Publications, New York. ISBN 0-486-23808-3
  • Wassily Kandinsky. Kandinsky, Complete Writings on Art. Da Capo Press. ISBN 0-306-80570-7

Ingliz tilidagi kitoblar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Ulrike Becks-Malorny. Wassily Kandinsky 1866–1944: The Journey to Abstraction (Taschen, 2007). ISBN 978-3-8228-3564-7
  • John E. Bowlt and Rose-Carol Washton Long, eds. The Life of Vasilii Kandinsky in Russian Art: A Study of "On the Spiritual in Art" by Wassily Kandinsky. (Newtonville, MA.: Oriental Research Partners, 1984). ISBN 0-89250-131-6
  • Magdalena Dabrowski. Kandinsky Compositions. (New York: Museum of Modern Art, 2002). ISBN 0-87070-405-2
  • Esther da Costa Meyer, Fred Wasserman, eds. Schoenberg, Kandinsky, and the Blue Rider (New York: The Jewish Museum, and London: Scala Publishers Ltd, 2003). ISBN 1-85759-312-X
  • Hajo Düchting. Wassily Kandinsky 1866–1944: A Revolution in Painting. (Taschen, 2000). ISBN 3-8228-5982-6
  • Hajo Düchting. Wassily Kandinsky. (Prestel, 2008).
  • Sabine Flach. "Through the Looking Glass", in Intellectual Birdhouse (London: Koenig Books, 2012). ISBN 978-3-86335-118-2
  • Will Grohmann. Wassily Kandinsky: Life and Work. (New York: Harry N. Abrams, Inc., 1958).
  • Michel Henry. Seeing the Invisible: On Kandinsky (Continuum, 2009). ISBN 1-84706-447-7
  • Thomas M. Messer. Vasily Kandinsky. (New York: Harry N Abrams Inc, 1997). (Illustrated). ISBN 0-8109-1228-7.
  • Margarita Tupitsyn. Against Kandinsky (Munich: Museum Villa Stuck, 2006).
  • Annette and Luc Vezin. Kandinsky and the Blue Rider (Paris: Pierre Terrail, 1992). ISBN 2-87939-043-5
  • Julian Lloyd Webber. "Seeing red, looking blue, feeling green", The Daily Telegraph 6 July 2006.
  • Peg Weiss. Kandinsky in Munich: The Formative Jugendstil Years (Princeton: Princeton University Press, 1979). ISBN 0-691-03934-8

Fransuz tilidagi kitoblar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Wassily Kandinsky“. www.hec.edu.vn. Qaraldi: 26-aprel 2024-yil.
  2. ↑ Lindsay, Kenneth; Vergo, Peter. Kandinsky: Complete Writings on Art. New York: Da Capo Press, 1994. ISBN 9780306805707. 
  3. ↑ Lindsay, Kenneth; Vergo, Peter (1994). Kandinsky: Complete Writings on Art. New York: Da Capo Press.
  4. ↑ Lindsay, Kenneth and Peter Vergo. „Introduction“. Kandinsky: Complete Writings on Art. New York: Da Capo Press, 1994.
  5. ↑ Liukkonen, Petri „Wassily Kandinsky“. Books and Writers (kirjasto.sci.fi). Finland: Kuusankoski Public Library. 2015-yil 26-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  6. ↑ Düchting, Hajo; Kandinsky, Wassily. Wassily Kandinsky 1866–1944: a Revolution in Painting. Taschen, 2000. ISBN 978-3-8228-5982-7. Qaraldi: 2013-yil 4-iyun. 
  7. ↑ McMullen, Roy Donald „Wassily Kandinsky“. Britannica (2024-yil 20-yanvar).
  8. ↑ Kandinsky, Wassily. Concerning the Spiritual in Art, translated by Michael T. H. Sadler (2004), Kessinger Publishing, 1911 — 32-bet. ISBN 978-1-4191-1377-2. 
  9. ↑ Ashmore, Jerome (1962). "The Theoretical Side of Kandinsky". Criticism 4 (3): 175–185. ISSN 0011-1589. 
  10. ↑ „What drove Kandinsky to abstraction?“ (en-EN). The Guardian (2006-yil 25-iyun).
  11. ↑ Düchting, Hajo. Wassily Kandinsky, 1866–1944: A Revolution in Painting. Taschen, 2000 — 94-bet. ISBN 978-3-8365-3146-7. 
  12. ↑ Lindsay, Kenneth C.. Kandinsky: Complete Writings on Art. G.K. Hall & Co., 1982 — 363-bet. 
  13. ↑ Kandinsky, Wassily. Ruckblick. Baden-Baden: Woldemar Klein Verlag, 1955 — 12-bet. 
  14. ↑ Sixten Ringbom, The sounding cosmos; a study in the spiritualism of Kandinsky and the genesis of abstract painting, (Abo [Finland]: Abo Akademi, 1970), pgs 89 & 148a.
  15. ↑ See Michael Paraskos, "English Expressionism," MRes Thesis, University of Leeds, Leeds 1997, p103f
  16. ↑ Michael Sadleir, Review of Uber da Geistige an der Kunst by Wassily Kandinsky, in "The Art News," 9 March 1912, p.45.
  17. ↑ Spencer Frederick Gore, "The Allied Artists' Exhibition at the Royal Albert Hall (London)", in "The Art News," 4 August 1910, p.254.
  18. ↑ Tom Steele, "Alfred Orage and the Leeds Arts Club 1893–1923" (Mitcham, Orage Press, 2009) 218f
  19. ↑ First Abstract Watercolor, Centre Pompidou, Paris
  20. ↑ Mit Dem Schwarzen Boden, Centre Pompidou, Paris
  21. ↑ Duchting, Hajo. Kandinsky. Taschen, 2007 — 7-bet. ISBN 978-3836531467. 
  22. ↑ van Doesburg, Theo „De Stijl, "A Short Review of the Proceedings [of the Congress of International Progressive Artists, Followed by the Statements Made by the Artists' Groups" (1922)“]. modernistarchitecture.wordpress.com. Ross Lawrence Wolfe. Qaraldi: 2018-yil 30-noyabr.
  23. ↑ Düchting, Hajo. Kandinsky. Taschen, 2013 — 68-bet. ISBN 978-3-8365-3146-7. 
  24. ↑ „Kleine Welten, 1922“.
  25. ↑ Michel Henry, Seeing the invisible, on Kandinsky, Continuum, 2009, p. 38–45 (The disclosure of pictoriality).
  26. ↑ „Wassily Kandinsky – Quotes“. www.wassilykandinsky.net. Qaraldi: 2016-yil 17-sentyabr.
  27. ↑ „Lost Art: Wassily Kandinsky“. Tate.
  28. ↑ Rabinovich, Yakov „Kandinsky: Master of the Mystic Arts“. 2017-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2025-yil 4-aprel.
  29. ↑ „The Bauhaus Group: Six Masters of Modernism“. Columbia College Today. 2016-yil 10-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2025-yil 4-aprel.
  30. ↑ François Le Targat, Kandinsky, Twentieth Century masters series, Random House Incorporated, 1987, p. 7, ISBN 0847808106
  31. ↑ Susan B. Hirschfeld, Solomon R. Guggenheim Museum, Hilla von Rebay Foundation, Watercolours by Kandinsky at the Guggenheim Museum: a selection from the Solomon R. Guggenheim Museum and the Hilla von Rebay Foundation, 1991.
  32. ↑ Fiedler, Jeannine. Bauhaus. Germany: h.f.ullmann publishing GmbH, 2013 — 262-bet. ISBN 978-3-8480-0275-7. 
  33. ↑ „Kandinsky: The Path to Abstraction, room guide, room 6“ (en-GB). Tate (2012-yil 13-iyun). — „Kandinsky made more studies for this composition than for any other – over thirty drawings, watercolours and sketches. However, according to Gabriele Münter, the final version was painted in just three days.“. 2013-yil 26-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 10-avgust.
  34. ↑ Arn, Jackson „How Music Motivated Artists from Matisse to Kandinsky to Reinvent Painting“ (en). Artsy (2019-yil 30-may). Qaraldi: 2021-yil 27-oktyabr.
  35. ↑ „Discover the Famous Works of Wassily Kandinsky, the Artist Who Painted Music“ (en). My Modern Met (2020-yil 13-dekabr). Qaraldi: 2021-yil 27-oktyabr.
  36. ↑ „Vasily Kandinsky Replaces the Object“ (en). Lapham's Quarterly. Qaraldi: 2021-yil 27-oktyabr.
  37. ↑ „Art As Sensation: Four Painters As Philosophers Of Art | Issue 57 | Philosophy Now“. philosophynow.org. Qaraldi: 2021-yil 27-oktyabr.
  38. ↑ Ashmore, Jerome (1962). "The Theoretical Side of Kandinsky". Criticism 4 (3): 175–85. http://www.jstor.org/stable/23091068. 
  39. ↑ Kandinsky, W.. The Art of Spiritual Harmony (English). Read Books, October 2008. ISBN 9781443755474. 
  40. ↑ „Wassily Kandinsky – Articles – Biomorphic themes from "Parisian period".“. www.wassilykandinsky.net. Qaraldi: 2021-yil 27-oktyabr.
  41. ↑ Michel Henry, Seeing the invisible, on Kandinsky, Continuum, 2009, pp. 5–11.
  42. ↑ Michel Henry, Seeing the invisible, on Kandinsky, Continuum, 2009, p. 27.
  43. ↑ „Vassily Kandinsky“. mediation.centrepompidou.fr.
  44. ↑ „WASSILY KANDINSKY (1866–1944) Biography“. Landau Fine Art (2022). Qaraldi: 2022-yil 3-iyun.
  45. ↑ Hoberg, Annegret „The Life and Work of Gabriel Münter“, . Exhibition catalogue for Gabriele Münter: The Search for Expression 1906–1917. London: Courtauld Institute Art Gallery, in association with Paul Holberton Publishing, 2005 — 35–36-bet. ISBN 1-903470-29-3. 
  46. ↑ *Yelena Sorokina. "Kandinsky, Aleksey Ivanovich", Grove Music Online ed. L. Macy (Accessed 11 October 2015), (subscription access)
  47. ↑ „Кандинский Алексей Иванович“ (ru). Moscow Conservatory. Qaraldi: 2015-yil 19-noyabr.
  48. ↑ Kelly Crow (7 November 2012), Christie's Sells Monet for $43.8 Million Wall Street Journal.
  49. ↑ „Monet Sells for $81.4 M., a New Record, at $246.3 M. Christie's Imp-Mod Sale“. ARTnews (2016-yil 17-noyabr). Qaraldi: 2017-yil 12-fevral.
  50. ↑ Pobric, Pac. „Kandinsky painting bought directly from the artist by Solomon Guggenheim returns to auction“. The Art Newspaper (2016-yil 15-sentyabr). 2017-yil 12-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 12-fevral.
  51. ↑ „Son of El Lissitzky files for return of another war loot Kandinsky“. The Art Newspaper – International art news and events (2001-yil 31-avgust). Qaraldi: 2022-yil 28-yanvar.
  52. ↑ „Kandinsky painting row settled“ (en-GB) (2002-yil 3-iyul). 2002-yil 2-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 28-yanvar.
  53. ↑ „Case 1:17-cv-01600 Document 1 Filed 03/03/17 Page 1 of 23“.
  54. ↑ Buffenstein, Alyssa „Heirs Claim Kandinsky Painting Was Looted by Nazis“ (en-US). Artnet News (2017-yil 6-mart). Qaraldi: 2022-yil 28-yanvar.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Vasiliy_Kandinskiy&oldid=5447215" dan olindi