Valdas Adamkus

Valdas Adamkus ( litovcha: Valdas Adamkus ; tug'ilganidan to 1955 yilgacha Voldemaras Adamkavičius, litovcha: Voldemaras Adamkavičius. 1926 yil 3 noyabr, Kaunas ) - Litva Respublikasi Prezidenti 1998-yil 26 fevraldan 2003-yil 25 fevralgacha va shuningdek 2004-yil 12-iyuldan 2009-yil 12-iyulgacha prezident bo`lgan davr hisoblanadi.

Biografiya

Xizmatchilar oilasida tug'ilgan. Otasi Ignas Adamkevichyus (1896-1987) Rossiya Imperator Armiyasining ko'ngillisi xizmatchisi, Litva harbiy aviatsiya maktabining birinchi rahbarlaridan biri, Litva Respublikasi armiyasi bosh shtabining boshlig'i, Ikkinchi Jahon urushi paytida esa boshliq. Kaunasdagi temir yo'l stantsiyasida politsiya ham bo`lgan. Onasi esa Aloqa vazirligida xizmat qilgan.

Boshlang'ich maktabdni Jonas Jablonskis va "Aushros" nomidagi gimnaziyani tamomlagan. Urush paytida u Sovet Ittifoqiga qarshi qarshilik ko'rsatish harakatlarida qatnashgan. Jumladan, Litva Ozodlik kurashchilari ittifoqiga qo'shildi, sinfdoshlari bilan "Yoshlar, ehtiyot bo'ling! » ( „Jaunime, budėk!“ „Jaunime, budėk!“ ), Litvani ozod qilish bosh qoʻmitasining “Ozodlik kurashchisi” ( „Laisvės kovotojas“ ) va “Mustaqil Litva” ( „Nepriklausoma Lietuva“ ) nashrlarini tarqatadi. 1944-yildan boshlab u urush jinoyatlari uchun o'limga hukm qilingan "Minsk qassob" laqabli Antanas Impulevichyusning kafili deb ham hisoblangan. 1944-yil iyul oyida u ota-onasi bilan Germaniyaga qochib ketdi. Xuddi shu yili u Litvaga qaytib keldi va avgust oyidan beri Telsiayda tuzilgan "Vatan mudofaa kuchlari" (Tevynes Apsaugos Rinktine - TAR) 2-polkida xizmat qildi. Ushbu bo'linma Samogitiyani himoya qilish uchun nemislardan qurol oldi. U batalyon shtabiga tarjimon etib tayinlangan. 1944-yil oktyabr oyida Syada shahri yaqinidagi jangdan so'ng u legion qoldiqlari bilan Kretinga chekindi va keyin yuk poezdida Germaniyaga jo'nadi.

U Germaniyada Litva gimnaziyasini tamomlagan. Myunxen universitetining tabiiy fanlar fakultetida ta`lim olgan.

Sport musobaqalarining faol ishtirokchisi hamda tashkilotchisi ham hisoblanadi. Germaniyada oʻtkazilgan qullikdagi xalqlar olimpiadasida (1948) yengil atletika boʻyicha musobaqalarda ikkita oltin va ikkita kumush medalni qoʻlga kiritdi.

1949-yilda Amerika Qo'shma Shtatlariga jo`nab ketadi, Chikagodagi Armiya razvedka markazida xizmat qildi va 1955-yilda Amerika fuqaroligini oldi. U Chikagodagi avtomobil ehtiyot qismlari zavodida muhandislik firmasida chizmachi sifatida ham ishlagan. 1960-yilda Illinoys texnologiya institutini muhandis-qurilish so`hasi bo‘yicha mutaxassislikni tamomlaydi.

Ona tili ya`ni litva tilidan tashqari ingliz, nemis, polyak va rus tillarini ham yaxshi o`zlashtirgan.

1951-yilda u Alma Nutautaite bilan turmush quradi.

Amerika Qo'shma Shtatlarida Federal Xizmat

1970-yillarning boshlarida u tashkil etilayotgan AQSh Federal atrof-muhitni muhofaza qilish agentligiga (Atrof-muhitni muhofaza qilish agentligiga ) taklif qilinadi. Hamda u bu yerdagi Agentlikning tadqiqot markazini boshqargan.

U agentlikning beshinchi mintaqasi (ya`ni Oʻrta Gʻarb) boʻyicha maʼmur oʻrinbosari deb tayinlanadi. 1981-yildan beri beshinchi mintaqa uchun ma'mur hisoblanadi. U bu lavozimda 16 yil ishlagan va 29 yillik xizmatdan so‘ng 1997-yilda nafaqaga chiqqan.

Respublikachilar partiyasining a'zosi ham hisoblanga.

Emigrant sifatidagi faoliyati

Litva emigratsiyasining ijtimoiy-siyosiy faoliyatida faol qatnashgan. U 1951-yilda AQSH litvaliklarining " Lituanica " akademik sport klubiga asos solgan. 1958-1965 yillarda "Santara-Shviesa" liberal yo'nalishi ijtimoiy tashkiloti-raisining o'rinbosari bo'lgan. 1967-yilda esa uning raisi etib ham saylandi.

1961-1964 yillarda u Amerika litvaliklari jamiyati kengashining a'zosi bo`lgan, shuningdek amerikalik litvaliklarning boshqa uyushmalari rahbariyatining a'zosi bo'lgan hisoblanadi.

1972-yildan buyon u har yili Litva SSRga tashrif buyuradi. U Boltiqbo'yi respublikalarida atrof-muhit monitoringini rivojlantirishga hissa qo'shgan shaxsdir, respublikalarning tabiatini muhofaza qilish muassasalariga ilmiy adabiyotlar, asboblar va dasturiy ta'minotni olishda yordam bergan.^{[manba kerak]}

Birinchi Litva Jahon o'yinlari tashkiliy qo'mitasi raisi (1983).

U Atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida AQShning Boltiqbo'yi mamlakatlariga yordam berish hamda xizmat ko'rsatish koordinatori sifatida ishlagan holda, u Litva ilmiy muassasalari vakillari uchun AQShda amaliyot o'tashini tashkil etdi, shuningdek Vilnyus universiteti kutubxonasiga eng yangi ilmiy adabiyotlarni olishda yordam bergan shaxs hamdir.

YUNESKOning yaxshi niyat elchisi

U 2003-yilda YuNESKOning ijtimoiy tadqiqotlar bo'yicha yaxshi niyat elchisi unvoni bilan taqdirlangan.

Bu sohada u YUNESKO Internet tarmogʻini tarqatish hamda kutubxonalarni modernizatsiya qilish, taʼlim tizimiga axborot texnologiyalarini joriy etish bilan shugʻullanadi.

Yutuqlar

• 1988-yilda Valdas Adamkus xalqaro maydondagi ulkan yutuqlari uchun atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi xalqaro mukofot bilan taqdirlandi. Bundan tashqari, u AQSh atrof-muhitni muhofaza qilish agentligining Oltin medali va Prezidentning "Buyuk xizmatlari uchun" mukofoti bilan taqdirlangan.
• Nufuzli Yevropa ovozi saylovlarida Valdas Adamkus Yevropada yilning eng yaxshi unvoniga sazovor bo'ldi (2007). 2008-yilda Olimpiya harakatida ko‘p yillik faol ishtiroki va uning g‘oyalarini targ‘ib qilgani uchun Litva Respublikasi Prezidenti Valdas Adamkusga Litva Olimpiya akademiyasining akademigi unvoni berildi.
• Davlatimiz rahbari turli mamlakatlarning 29 ta oliy davlat mukofotlari, Afina shahrining oltin zanjiri, Litva Skautlar ittifoqining "Temir bo‘ri” ordeni, Litva miltiqchilar uyushmasining "Yulduz” ordeni bilan taqdirlangan.
• Xalqaro olimpiya qoʻmitasi tomonidan “Sport va Olimpiya harakatini rivojlantirishga qoʻshgan hissasi uchun” nomli mukofot bilan taqdirlangan.

U ko`plab mamlakatlarning 29 ta oliy davlat mukofotlari, shuningdek boshqa unvon va mukofotlar bilan taqdirlangan. Shu jumladan:

• Islandiya lochini ordeni Buyuk xoch ( Islandiya, 1998 yil )
• Muqaddas Olaf ordeni Buyuk xoch ( Norvegiya, 1998)
• 1-darajali Knyaz Yaroslav Donishmand ordeni, (Ukraina, 1998) - Ukraina-Litva hamkorligini rivojlantirishga qo'shgan ulkan shaxsiy hissasi uchun taqdirlangan
• Maarjamaa xochi zanjirli orden ( Estoniya, 1999 )
• Najotkor ordeni Buyuk xoch ( Gretsiya, 1999)
• Italiya Respublikasining xizmatlari uchun ordeni ordeni bilan mukofotlangan ( Italiya, 1999)
• Oq burgut ordeni bilan mukofotlangan ( Polsha, 1999)
• "Buyuk xizmatlari uchun" ordeni bilan taqdirlangan ( Malta, 1999)
• "Buyuk xizmatlari uchun" ordeni bilan taqdirlangan ( Vengriya, 1999)
• I darajali "Do'stlik" ordeni bilan ham taqdirlangan( Qozog'iston, 2000 y .)
• "Uch yulduz" ordeni zanjirli orden bilan mukofotlangan ( Latviya, 2001)
• Faxriy legion ordeni bilan taqdirlangan ( Fransiya, 2001 )
• Ruminiya yulduzi ordeni ( Ruminiya, 2001)
• Avliyo Mesrop Mashtots ordeni ( Armaniston, 2002 )
• Oq atirgul ordenlari zanjiri ( Finlandiya, 2002)
• “Buyuk xizmatlari uchun” ordeni bilan taqdirlangan ( O‘zbekiston, 2002) – O‘zbekiston Respublikasi bilan Litva Respublikasi o‘rtasidagi do‘stlik va hamkorlikni rivojlantirish va chuqurlashtirishdagi xizmatlari, xalqaro xavfsizlik va barqarorlikni mustahkamlashga qo‘shgan hissasi uchun [2
• Oltin zanjirli Buyuk Vitautas ordeni ( Litva, 2003 )
• Oq yulduz ordeni ordenlari zanjiri ( Estoniya, 2004 )
• Zanjirli katolik Izabella ordeni ( Ispaniya, 2005)
• "Buyuk xizmatlari uchun" ordeni maxsus toifasidagi Katta xoch ( Germaniya, 2005)
• Birinchi darajali Oq qo'shaloq xoch ordeni ( Slovakiya, 2005)
• Leopold ordeni Buyuk xochi ( Belgiya, 2006)
• Oltin zanjirli "Buyuk xizmatlari uchun" ordeni bilan mukofotlangan(Vengriya, 2006)
• Vannaning eng hurmatli ordeni ritsar qo'mondoni ( Buyuk Britaniya, 2006)
• I darajali "Buyuk xizmatlari uchun" ordeni (Ukraina, 2006 yil) - Ukraina-Litva munosabatlarini rivojlantirishga qo'shgan ulkan shaxsiy hissasi uchun mukofotlangan
• Tereza ona ordeni bilan taqdirlangan ( Albaniya, 2007)
• Buyuk lentadagi xrizantemaning eng yuqori ordeniga ham sazovor bo`lgan ( Yaponiya, 2007)
• Oltin zanjirli Infante don Enrike ordeni ( Portugaliya, 2007)
• Ilyos Efendiyev nomidagi xalqaro mukofoti (Ozarbayjon, 2007)
• Stara Planina ordeni lentali order ( Bolgariya, 2009 y.)
• Ozodlik ordeni nomzodi (Ukraina, 2009) - Ukraina-Litva munosabatlarini rivojlantirishga qo'shgan ulkan shaxsiy hissasi uchun
• Georgiy nomidagi G'alaba ordeni ( Gruziya, 2007 )
• Vaxtang Gorgasal ordeni ( Gruziya, 2009 )
• Polshaning qayta tug'ilganligi ordeni Buyuk Xoch ( Polsha, 2009)
• Knyaz Yaroslav Donishmand ordeni, II darajali orden bilan taqdirlangan (Ukraina, 2016 yil) - Ukraina-Litva davlatlararo munosabatlarini mustahkamlashdagi ulkan shaxsiy xizmatlari uchun
• 1945-yilgacha bo'lgan davrdagi mukofotlar haqida ma'lumot saqlanmay qolgan.

Doktor honoris causa

O'n oltita Litva va xorijiy universitetlarning faxriy doktori hisoblanadi , shu jumladan:

• Vilnyus universiteti ( 1989 )
• Indianadagi Sent-Jozef kolleji (AQSh, 1991 y .)
• Shimoli-g'arbiy universitet (AQSh, 1994 )
• Kaunas texnologiya universiteti ( 1998 )
• Amerika katolik universiteti (AQSh, 1998 )
• Buyuk Vitautas nomidagi qishloq xo'jaligi akademiyasi ( 1999 )
• Illinoys texnologiya instituti (AQSh, 1999 )
• Innovatsion Yevroosiyo universiteti (Qozog'iston, 2000 y .)
• DePaul universiteti (AQSh, 2001 )
• Litva huquq universiteti ( 2001 )
• Universitet. Buyuk Vitautas ( 2002 )
• Litva sport universiteti ( 2004 )
• Yerevan davlat universiteti (Armaniston, 2006 y .)
• Boku davlat universiteti ( 2006 )
• Donetsk milliy universiteti ( 2006 )
• Notr-Dam universiteti (AQSh, 2007 )
• Nikolay Kopernik universiteti ( Torun, Polsha ; 2007 )
• Tallin universiteti ( 2008 )
• Chili universiteti ( 2008 )
• Klaypeda universiteti ( 2008 )
• Lublin katolik universiteti ( 2009 )