Urocissa caerulea

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tayvan koʻk magpiesi
Ilmiy tasniflash
Hayvonlar
Xordalilar
Qushlar
Passeriformes
Corvidae
Urocissa
U. caerulea
Binar nomi
Urocissa caerulea

Gould, 1863

Tayvan koʻk magpiesi[2] (Urocissa caerulea), shuningdek, Tayvan magpiesi, Formosan koʻk magpiesi (Xitoy) yoki " uzun dumli togʻ ayoli ", qargʻasimonlar oilasiga mansub qush turi. Bu tur Tayvan uchun endemik hisoblanadi.

Taksonomiya va sistematika[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tayvan koʻk magpie Robert Swinhoe va Jon Gould tomonidan tasvirlangan[3]. Swinhoe magpiening nomini ingliz tiliga tarjima qilib, uni „Uzoq dumli togʻ-nimfasi“ deb atagan[4]. Turlar baʼzan Cissa turkumiga joylashtiriladi. U sariq tumshugʻli koʻk soʻsa (Urocissa flavirostris) va qizil tumshuq (Urocissa erythroryncha) bilan super tur hosil qiladi. Tur monotipikdir[5].

Tarqalishi va yashash joyi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tayvan koʻk magpie Tayvan uchun endemik hisoblanadi. 300–1,200 m (980–3,940 ft) balandlikdagi keng bargli oʻrmonlarda yashaydi[5].

Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tayvan koʻk magpiesi uchmoqda

Bu qushning uzunligi 63–68 cm (25–27 in). Duminingning oʻlchami 34–42 cm (13–17 in) atrofida, qanotlari esa 20 cm (7.9 in) uzoq[6]. Ogʻirligi 254–260 g (9.0–9.2 oz)[5].

Erkak va urgʻochilarning patlari oʻxshash. Bosh, boʻyin va koʻkrak qora rangda. Koʻzlar sariq, oyoqlari qizil. Qolgan patlar asosan koʻk rangga ega. Qanotlari va quyruq patlari oq patlari bor[7]. Qanot ostidagi parda toʻq kulrang, uchish patlari och kulrang[6]. Quyruq patlarining markaziy jufti eng uzunidir. Boshqa quyruq patlarida qora chiziqlar bor. Joʻjalar kulrang, dumi kalta, koʻzlari kulrang-koʻk rangda boʻladi[7].

Urocissa caerulea

Xulq-atvor[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tayvanning koʻk magpielari odamlardan unchalik qoʻrqmaydi. Ularni togʻlarda yoki yangi ekin maydonlarida odamlar turar joylari yaqinida topish mumkin[8]. Ular odatda uchdan oʻn ikkitagacha boʻlgan guruhlarni hosil qilishadi. Qushlar koʻpincha bir-birining ortidan bir qatorda uchadilar[7]. Bu holat baʼzan „uzun dumli shakllanish“ deb ataladi[9].

Urocissa caerulea, Tayvan

Qargʻasimonlar oilasining boshqa aʼzolariga oʻxshab, ular baland ovozda kyak-kyak-kyak-kyak deb taʼriflangan shovqinli chaqiruvga ega[10].

Ovqatlanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tayvan koʻk magpiesi — hamma narsa bilan oziqlanadigan hayvonlardir. Ularning ratsioniga ilonlar, kemiruvchilar, mayda hasharotlar, murdalar, tuxum, boshqa qushlarning joʻjalari, oʻsimliklar, mevalar va urugʻlar kiradi. Ular, shuningdek, odamlarning oziq- ovqat chiqindilari bilan oziqlanadilar[7]. Ular ozuqalarini yerga saqlashadi va kelajakda olish uchun barglar bilan qoplaydilar. Baʼzan oziq-ovqatlarini barglar yoki novdalarda saqlaydilar[11].

Naslchilik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koʻpayish davri martdan iyulgacha[7]. Tayvan koʻk magpie monogamdir. Urgʻochilar tuxumni bosib yotadilar, erkaklar esa uya qurish va oziqlantirishga yordam beradi. Ularning uyalari daraxtlarning baland shoxlariga qurilgan. Uya kosa shaklida boʻlib, novdalardan yasalgan. Odatda bir uyada 3-8 tuxum mavjud. Tuxumlarning rangi och yashil, jigarrang izlari bor[7]. Yorib chiqish 17-19 kun davom etadi. Har bir uyada 3-7 ta joʻja bor. Joʻjalar 21-24 kundan keyin uyadan chiqib ketadi va bir necha kundan keyin qisqa masofalarga ucha boshlaydi. Koʻpchilik juftliklar ikkinchi marta ham joʻja ochib chiqishadi. Tayvan koʻk magpiesining uyasida yordamchilari bor, ular asosan birinchi marta tuxum qoʻyishdan ochib chiqqan oʻsmir qushlar boʻladi. Ular joʻjalarni boqish va uyani himoya qilishga yordam beradi. Tayvanning koʻk magpielari uyasini juda kuchli himoya qiladi.

Tahdidlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tayvanning koʻk magpielarini mashinalar urib yuborishi mumkin. Ular yirtqich hayvonlar tomonidan ham ovlanadi, masalan, qirrali goshawk, oq qorinli dengiz burguti, dogʻli burgut boyoʻgʻli va Gurney burguti[12].

Odamlar bilan munosabat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tayvan koʻk magpiesi — Tsou, Thao va Bunun xalqlarining muqaddas qushi. Muqaddas qush Teofsi'za deb ataladi. Tayvan avstroneziya xalqlari orasida tarqalgan yirik toshqin haqidagi afsonalarida aytilishicha soʻnggi omon qolgan xalqlar baland togʻ choʻqqilariga qochib ketishgan. Muqaddas qush Tayvan koʻk magpie oʻzini qurbon qildi va xalqlarga Yu Shan choʻqqisining soʻnggi olovini xalqlarga qaytarishga yordam berdi (dostonlarning ayrim versiyalarida muqaddas qush qora bulbul)[13]. Tayvanning koʻk magpielari oʻz uyalarini himoya qilish uchun odamlarga hujum qilishlari mumkin[14][15].

2007-yilda Tayvan xalqaro qushlar assotsiatsiyasi tomonidan oʻtkazilgan Milliy qushlarga ovoz berish kampaniyasida 53 mamlakatdan 1 milliondan ortiq ovoz berilgan[16]. Tayvan koʻk magpiesi ovozlar sonida Mikado qirgʻovulini magʻlub etdi, ammo ovoz berish rasman qabul qilinmadi.

2017-yilda China Airlines Airbus A350 samolyotida tayvan koʻk magpie qushi boʻyoq sxemasini taqdim etdi. Bu samolyot Airbus tomonidan ishlab chiqarilgan 100-A350 edi[17].

AIDC XAT-5 Blue Magpie reaktiv trenajyori Tayvan koʻk magpiesi sharafiga nomlangan[18].

Holat[tahrir | manbasini tahrirlash]

IUCN Xavf ostidagi turlarning Qizil roʻyxati hozirda turni eng kam tashvishli deb baholadi, chunki u zaiflik mezonlariga javob bermaydi[1]. Biroq, endemizm tufayli, Tayvan koʻk magpiesi boshqa muhofazaga loyiq yovvoyi tabiat roʻyxatiga kiritilgan (Chinese)[19] va Tayvanning yovvoyi tabiatni muhofaza qilish toʻgʻrisidagi qonuni bilan himoyalangan.

Taichung okrugidagi (hozirgi Taichung shahrining bir qismi) Vuling fermasida qizil tumshugʻli koʻk magpielarning kichik populyatsiyasi mavjud. 2007-yilda Taichungdagi uyada uchta gibrid joʻjalar topildi. Tayvanning Endemik Turlar Tadqiqot Instituti alohida qushlarni tutib, ularning uyalarini boshqa joyga koʻchirish orqali qizil tumshugʻli magpie populyatsiyalarini nazorat qilish ustida ishlamoqda[20].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 BirdLife International (2018). „Urocissa caerulea“. IUCN Red List of Threatened Species. 2018: e.T22705793A130380699. doi:10.2305/IUCN.UK.2018-2.RLTS.T22705793A130380699.en. Retrieved 19 November 2021.
  2. ↑ {{{editor}}}: „Crows, mudnesters & birds-of-paradise“. IOC World Bird List (version 6.3) (2016). Qaraldi: 18-avgust 2016-yil.
  3. ↑ Gould, John (1862). „Descriptions of Sixteen New Species of Birds from the Island of Formosa, collected by Robert Swinhoe, Esq., Her Majesty's Vice-Consul at Formosa“. Proceedings of the Zoological Society of London. 1862-jild. 282-bet.
  4. ↑ Swinhoe, Robert (1863-yil oktabr). „The Ornithology of Formosa, or Taiwan“. Ibis. 5-jild, № 4. British Ornithologists' Union. 384–386-bet. doi:10.1111/j.1474-919X.1863.tb05739.x. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 „Taiwan Blue Magpie (Urocissa caerulea)“. HBW Alive. Qaraldi: 15-avgust 2016-yil.
  6. ↑ 6,0 6,1 Madge, Steve. Crows and Jays. A&C Black, 2010 — 103–104 bet. ISBN 978-1-40-813169-5. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 „Urocissa caerulea Gould, 1863“ (xitoycha). 臺灣生命大百科. Qaraldi: 11-avgust 2016-yil.
  8. ↑ „長尾山娘“ (xitoycha). The Society Of Wilderness. The Society Of Wilderness. Qaraldi: 23-avgust 2016-yil.
  9. ↑ „Formosan Magpie“. Birding in Taiwan. Taiwan International Birding Association. 2013-yil 14-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-avgust 2016-yil.
  10. ↑ MacKinnon, John. A Field Guide to the Birds of China. Oxford: Oxford University Press, 2000 — 264 bet. ISBN 978-0-19-854940-6. 
  11. ↑ „台灣藍鵲的故事－食性 (in Chinese)“. 2022-yil 1-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 1-noyabr.
  12. ↑ Hsu. „保育專題—台灣藍鵲“ (xitoycha) (PDF). 林務局 自然保育網. Qaraldi: 27-avgust 2016-yil.
  13. ↑ Kano Tadao [鹿野忠雄]. {{{title}}}, Chinese translation 1st (zh-TW), Taipei: [玉山社] [original in Aug 1941], 2000-yil fevral. ISBN 957-8246-33-1. 
  14. ↑ 邱惠恩. „台灣藍鵲警戒心高 是驅離、非攻擊“ (xitoycha). 台灣醒報 (29-may 2014-yil). Qaraldi: 25-avgust 2016-yil.
  15. ↑ „Formosan Blue Magpie conservation efforts bear fruit“. The China Post (3-yanvar 2008-yil). Qaraldi: 21-avgust 2016-yil.
  16. ↑ „Taiwan National Bird Vote Results“. Birding In Taiwan. Taiwan International Birding Association. Qaraldi: 9-avgust 2016-yil.
  17. ↑ Bright. „China Airlines unveils second avian-themed A350 livery“. businesstraveller.com. Business Traveler. Qaraldi: 11-may 2019-yil.
  18. ↑ J.R. Wu and Michael Perry. „Taiwan to build 66 jet trainer aircraft by 2026 to bolster defenses“. reuters.com. Reuters. Qaraldi: 9-may 2019-yil.
  19. ↑ „保育類野生動物名錄修正規定“ (pdf). 林務局 自然保育網. 10-oktabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-avgust 2016-yil.
  20. ↑ „Blue Crisis“. Construction and Planning Agency, Ministry of the Interior, R.O.C.(Taiwan). 2022-yil 15-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13-avgust 2016-yil.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Urocissa_caerulea&oldid=4050087" dan olindi