Turkiya qishloq xo'jaligi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Turkiya dunyodagi eng yirik oʻrik ishlab chiqaruvchisi[1]
va funduk[2]

  Turkiyada qishloq xoʻjaligi iqtisodiyotning muhim qismi boʻlib, unga Qishloq va oʻrmon xoʻjaligi vazirligi mas’uldir.

Yerning yarmi qishloq xoʻjaligiga tegishli boʻlib,[3] ishchi kuchining 18 % ish bilan taʼminlanadi va 2020-yilda eksportning 10 % va YaIMning 7 % ni taʼminlaydi[4] 500 mingga yaqin[5][6] dehqon bor. Turkiya bugʻdoy, qand lavlagi, sut, parranda goʻshti, paxta, pomidor va boshqa meva va sabzavotlarning asosiy ishlab chiqaruvchisi hisoblanadi.[3]

2021-yil holatiga koʻra, Turkiya dunyodagi eng katta funduk va oʻrik ishlab chiqaruvchisi hisoblanadi. 2021-yilda Turkiya import qilingan bugʻdoyning 65 foizini Rossiyadan va 13 foizdan ortigʻini Ukrainadan oldi.[7]

1980-yillardan boshlab qishloq xoʻjaligining umumiy iqtisodiyotdagi ulushi qisqardi. Turkiya qishloq xoʻjaligi issiqxona gazlarini chiqaradi. Jahon bankiga koʻra, sektor Turkiyadagi iqlim oʻzgarishiga koʻproq moslashishi va texnik yaxshilanishlarni amalga oshirishi kerak. Loyihaning umumiy qiymati 32 milliard dollarga baholanmoqda. 2016-yilda qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini qayta ishlash jarayonida oziq-ovqatning 14 foizi yoʻqolgan, 23 foizi isteʼmolchilar tomonidan ovqatlanishdan oldin, 5 foizi esa qoldiq sifatida axlatga tashlangan.[8]

Chorvachilikda respublikaning dastlabki yillari bilan solishtirganda unumdorlik unchalik yaxshilanmadi, oʻn yillikning keyingi yillarida esa turgʻunlik kuzatildi. Biroq, chorvachilik mahsulotlari, jumladan goʻsht, sut, jun va tuxum qishloq xoʻjaligi mahsulotlari qiymatining  1⁄3 qismidan koʻprogʻini tashkil etdi. Turkiyada ishlatiladigan deyarli barcha urugʻlar oʻzimizda ishlab chiqariladi.[9]

Turkiya Yevropa Ittifoqiga aʼzo boʻlmagan sabzavot yetkazib beruvchi toʻrtinchi, meva yetkazib beruvchi esa yettinchi oʻrinda turuvchi davlat. Yevropa Ittifoqi-Turkiya munosabatlari yomonlashishi va Bojxona ittifoqi bitimini uzaytirish va modernizatsiya qilish harakatlari 2018-yilda toʻxtatilishidan oldin Yevropa Komissiyasi Bojxona ittifoqi kelishuvini qishloq xoʻjaligi mahsulotlariga uzaytirish boʻyicha rasmiy jarayonni allaqachon boshlagan edi..[10][11][12]

Turkiyada avakado yetishtirish soʻnggi yillarda sezilarli yaxshilanishni koʻrsatdi.[13] Bundan tashqari, Turkiyaning Oʻrta yer dengizi mintaqasida banan yetishtirish muhim salohiyatga ega.[14]

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Amasyadagi qadimgi suv taqsimlash kanali
Otaturk toʻgʻoni, Janubi- Sharqiy Anadolu loyihasidagi 22 toʻgʻonning eng kattasidir. Dasturga 22 ta toʻgʻon, 19 ta gidroelektrostansiya, 1,82 million gektar yerni sugʻorish kiradi. Loyihaning umumiy qiymati 32 milliard dollarga baholanmoqda.

Tarixan Turkiya dehqonlari ancha tarqoq boʻlgan. Hukumat Janubi- Sharqiy Anadolu loyihasi kabi koʻplab loyihalarni boshladi.[15]

Ekinlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uzum ishlab chiqarish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turkiya 8,120 square kilometre (2,010,000 acre) ortiq uzumzorlar bilan vino ishlab chiqarish boʻyicha dunyoda toʻrtinchi yirik uzum ishlab chiqaruvchi hisoblanadi . Turkiyaning umumiy uzum ishlab chiqarishi 2009-yilda 4.264.720 tonna, 2010-yilda 4.255.000 tonna, 2011-yilda 4.296.351 tonna va 2012-yilda 4.275.659 tonna boʻlib, FAO maʼlumotlariga koʻra toʻrt yillikda dunyoda oltinchi oʻrinni egalladi .[16] 

Zaytun ishlab chiqarish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xalqaro Zaytun Kengashi maʼlumotlariga koʻra, Turkiya dunyodagi uchinchi yirik zaytun moyi ishlab chiqaruvchisi boʻlib, 2019-yilda 193,500 tonna toza zaytun moyi ishlab chiqarilgan.[17] [ yangilash kerak ] FAO maʼlumotlariga koʻra, Turkiya dunyodagi toʻrtinchi yirik zaytun ishlab chiqaruvchisi boʻlib, 2016-yilda 1,730,000 tonna zaytun va oʻsha yili 846,000 gektar oʻstirilgan zaytun bogʻlari bilan gektariga 2,0460 tonna hosil berdi. Olio Officina Globe Turkiya boʻyicha 2016-yilgi zaytun statistikasini maʼlum qildi: 700,000 hectoare (7.5×1010 kv. ft) 180 million daraxt mavjud boʻlib, ularning ishlab chiqarishi 500,000 tonne (490,000 long ton; 550,000 short ton) yoki 550.000 tonna qisqa va 300,000 tonne (300,000 long ton; 330,000 short ton)) hosil qiladi. 300,000 tonne (300,000 long ton; 330,000 short ton) zaytun moyi. 70,000 tonne (69,000 long ton; 77,000 short ton) osh zaytun va 60,000 tonne (59,000 long ton; 66,000 short ton) zaytun moyi eksport qilinadi. Edremit (Ayvalık) Turkiyaning shimolidagi va janubdagi Memecikdagi asosiy navdir. Gemlik qora stol zaytun va boshqa navlari Buyuk Topak, Ulak, Çakir, Çekişte, Chelebi, Chilli, Domat, Edincik Su, Eğriburun, Erkence , Halhali , Izmir Sofralık , Kalembezi , Kan Chelebi , Karamürsel Su, Kilis, Yağlık . Manzanilla, Memeli, Nizip Yağlık, Samanli, Sarı Hashebi, Sarı Ulak, Saurani, Tasan Yüreği, Uslu va YagʻChelebi .[18]

Chorvachilik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Anadolu qora qoramollari kabi mahalliy qoramol zotlari past mahsuldor, ammo chidamli.[19]

Baliq fermalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qora dengizda baliq firmalari bor.

Fermerlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qishloq xoʻjaligi vazirligining Fermerlarni roʻyxatga olish tizimida 2 milliondan ortiq odam mavjud boʻlsa-da, Ijtimoiy xavfsizlik muassasasiga faqat yarim million odam maʼlum.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. „Turkey world's largest hazelnut, cherry, fig, apricot, quince, poppy producer“. www.aa.com.tr. Qaraldi: 2022-yil 18-iyul.
  2. „Top countries for Hazelnuts Production - Source FAO“. NationMaster. Qaraldi: 2022-yil 13-aprel.
  3. 3,0 3,1 „Turkey - Country Commercial Guide“. International Trade Administration, U.S. Department of Commerce (7-dekabr 2021-yil).
  4. „World Bank Provides $341 Million Boost to Advance Green and Competitive Growth of Turkey’s Agricultural Sector“ (inglizcha). World Bank. Qaraldi: 13-may 2022-yil.
  5. „Turkey’s farmers battle with soaring costs and mounting debt“. Financial Times (4-may 2022-yil). Qaraldi: 13-may 2022-yil.
  6. „Number of farmers in Turkey plummets below half a million“ (tr-TR). Duvar (21-aprel 2022-yil). Qaraldi: 10-sentabr 2022-yil.
  7. Gostev, Aleksandr; Liklikadze, Koba. „Analysis: Erdogan Hoping Russian Invasion Of Ukraine Can Bolster Turkish Regional Power“. Radio Free Europe/Radio Liberty (30-aprel 2022-yil).
  8. „One-fourth of wasted food could feed 870M people: expert“.
  9. Gazete, Banka. „Bakan Pakdemirli: 'Ülkemizde kullanılan tohumlukların yüzde 96'sı yurt içinde üretilmektedir'“. Gazetebanka.com (21-noyabr 2021-yil), s. https://gazetebanka.com/.+2021-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-noyabr 2021-yil.
  10. „EU Council issues strong message about Turkey's obligations“. Cyprus Mail (26-iyun 2018-yil).
  11. „EU will Zollunion mit der Türkei nicht ausbauen“ (olmoncha). Die Zeit (27-iyun 2018-yil).
  12. „ENLARGEMENT AND STABILISATION AND ASSOCIATION PROCESS Council conclusions“. Council of the European Union (26-iyun 2018-yil).
  13. Gazete, Banka. „Korona virüs avokado üretimini arttırdı, üretici talebe yetişemiyor“. Gazetebanka Haber (15-noyabr 2021-yil). 2021-yil 15-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-noyabr 2021-yil.
  14. Gazete, Banka. „Muzda 6 çeşit tescillenecek“. Gazetebanka (15-noyabr 2021-yil). 2021-yil 15-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-noyabr 2021-yil.
  15. „Southeastern Anatolia Project: What is G.A.P.?“. gap.gov.tr. 2011-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-noyabr 2022-yil. . gap.gov.tr. Archived from the original (Wayback Machine saytida 27-sentabr 2011-yil sanasida arxivlangan) on 2011-09-27. Retrieved 2011-08-29.
  16. „FAOSTAT“.
  17. „"World Olive Oil Figures"“.
  18. „The Turkish olive oil sector“. www.olioofficina.net. 2020-yil 17-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 9-noyabr. (2016) — Retrieved 2018-07-11
  19. „Genetic diversity and population structure of four cattle breeds raised in Turkey using microsatellite markers“. 2020-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan.