Turkiston xoʻrozguli

Ilmiy tasniflash
Olam:	O'simliklar
Kenja oila:	Adonis

Turkiston xoʻrozguli (lotincha: Adónis turkestánica) — oʻt oʻsimlik; Adonis ikki pallalilar turlariga kiradi.

Tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gullashni boshlaganda balandligi 10-20 sm, meva pishishi davrida esa 70 sm gacha boʻladi.

Oʻsimlik gullari jingalak tukchalarlar bilan qoplangan.

Gullari alohida, dona-dona, diametri 4-6 sm. Gulbarglari sariq-toʻq sariq, pastki tomoni koʻkimtir rangda. Bu turning oʻziga xos xususiyati shundaki, oʻsimlik bir vaqtning oʻzida yangi kurtaklar, ochilgan gullar va urugʻlarga ega boʻladi. Har bir kurtakda birinchi, ikkinchi, uchinchi va baʼzan toʻrtinchi qatorli yon kurtaklar boʻlganligi sababli, bitta butoqda 250 tagacha gul boʻladi. Dastlab, birinchi qatordagi gullar ochiladi, keyin (ular oʻsishi bilan)ikkinchi, uchinchi qatordagi gʻunchalar ochila boshlaydi. Bu esa gullash va meva hosil qilish vaqtini uzaytiradi. Bunday uzoq gullash baland tog'larning og'ir iqlim sharoitlariga moslashishda muhimdir^[1].

Tarqalishi va ekologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turkiston xoʻrozguli (Adonis Oʻrta Osiyo va Pomirda dengiz sathidan 2-3 ming metr balandlikda oʻsadi. Pomir-Oloy uchun endemik. Uning asosiy tarqalgan maydoni Hisor-Oloy togʻ tizimlari bilan bogʻlangan.Turkiston xoʻrozguli archa oʻrmonlarida, atirgul bogʻlarida va togʻ dashtlarida uzluksiz chakalakzorlarni hosil qilishi mumkin. Ularning eng tozalari sobiq uzoq muddatli chorva lagerlari joylarida qayd etilgan. Bu o'simlikning organik moddalarga boy tuproqqa ijobiy munosabatini ko'rsatadi^[2].

Ahamiyati va qoʻllanilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dekorativ oʻsimlik. Uzoq vaqt davomida gullashi eʼtiborga molik: bitta oʻsimlikda siz bir vaqtning oʻzida kurtaklar, gullar va pishgan mevalarni uchratishingiz mumkin.

Shifobaxsh xususiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Biologik faolligi boʻyicha bahoriy adonisga oʻxshash qimmatli dorivor oʻsimlik^[3] hisoblanadi.

Dorivor maqsadlarda oʻsimlikning er usti qismi ishlatiladi.

Tarkibida kardenolidlar (strofantidin, simarin, K-strofantin-beta va konvallotoksin), kumarinlar (skopoletin va umbelliferon), flavonoidlar (vitexin, orientin va adonivernin), shuningdek, besh atomli spirt(12), saponinlar va karotinlar mavjud.